Alistair MacLean

Alistair MacLean
Data i miejsce urodzenia

21 kwietnia 1922
Glasgow

Data i miejsce śmierci

2 lutego 1987
Monachium

Narodowość

szkocka

Dziedzina sztuki

literatura

Ważne dzieła

Alistair Stuart MacLean (ur. 21 kwietnia 1922 w Glasgow, zm. 2 lutego 1987 w Monachium) – szkocki pisarz, autor wielu popularnych powieści o tematyce sensacyjnej, kryminalnej i wojennej. Znany także pod pseudonimem Ian Stuart.

Życiorys

Urodził się w Glasgow w Szkocji jako drugi syn protestanckiego pastora, ale większość swojego dzieciństwa i młodości spędził w Daviot, 10 mil na południe od Inverness. Jego językiem ojczystym był język gaelicki szkocki. Powrócił do Glasgow, gdzie ukończył Hillhead High School. W 1941 wstąpił do Royal Navy. W czasie II wojny światowej służył na krążowniku jako torpedysta (postać marynarza Ralstona z H.M.S. Ulisses jest oparta na przeżyciach autora). Podczas tej służby walczył na północnym Atlantyku, w Arktyce, na Morzu Śródziemnym oraz na Oceanie Indyjskim. Na niektórych z tych obszarów dzieje się akcja większości jego książek. Pisarz twierdził, że w 1945 dostał się do niewoli japońskiej i doznał ran w wyniku tortur – jego syn jednak udowodnił, że był to jego wymysł, a Alistair MacLean został ranny w wyniku wypadku podczas ćwiczeń na okręcie. Po zwolnieniu z wojska (1946) rozpoczął studia języka angielskiego na Uniwersytecie w Glasgow, które ukończył w 1953 i został nauczycielem.

Debiutował opowiadaniem Dileas w 1954, a następnie napisał powieść H.M.S. Ulisses, która stała się bestsellerem w 1955. We wczesnych latach sześćdziesiątych zdecydował się pisać pod pseudonimem Ian Stuart.

Grób pisarza w Céligny

Wiele z powieści MacLeana doczekało się ekranizacji, np. Działa Nawarony, Tylko dla orłów, Stacja arktyczna Zebra. Scenariusze do kilku z tych ekranizacji zostały stworzone przy udziale samego pisarza lub wyłącznie przez niego. Oprócz tego, jest on autorem kilku scenariuszy, które zostały później przerobione na powieści przez innych pisarzy.

W 1983 MacLean został uhonorowany[1] doktoratem z literatury na Uniwersytecie w Glasgow. Został pochowany w Céligny (kanton Genewa), w Szwajcarii.

W 1992 w Polsce MacLeanowi przypisano autorstwo wydanej przez wrocławskie wydawnictwo Enigma książki „Krwawe pogranicze” (rzekomo wydanej w 1962 pod tytułem „Bloody Bordeland”). W rzeczywistości była to powieść Tadeusza Kosteckiego „Droga powrotna Płowego Jima” wydana w 1946 i nigdy nie wznawiana – wydawca korzystając z ówczesnej popularności książek MacLeana wykorzystał wtedy już prawie zapomnianą powieść, w której dokonał zmiany tytułu i autora.

Styl autora

Głównymi bohaterami książek MacLeana są zwykli ludzie (czasem tylko zawodowo związani np. ze służbami specjalnymi), którzy są stawiani przed trudnościami nierzadko prowadzącymi ich na skraj wytrzymałości. Zwykle są oni cyniczni i zimni na zewnątrz, ale wewnątrz są zupełnie inni. Wiek bohaterów MacLeana to zazwyczaj 30–45 lat, często także mają oni za sobą ciężkie przeżycia. Czasami w otoczeniu głównego bohatera pojawia się postać o niemalże nadludzkiej wytrzymałości (fizycznej oraz psychicznej) i sile, którą otoczenie (w tym główny bohater) traktuje z respektem i szacunkiem – np. pierwszy oficer Carrington z H.M.S. Ulisses czy Andrea z Dział Nawarony. Czasami główny bohater mierzy się z przeciwnościami w niewielkiej grupie ludzi, w której zwykle pojawia się postać zdrajcy/wroga ujawnianego w decydującym momencie. Postacie kobiece u MacLeana pojawiają się w większości utworów. Charakteryzują się pewną biernością i ograniczonym udziałem w akcji, choć w decydujących momentach ujawniają swą siłę i aktywność. Pewnym wyjątkiem jest postać Susan Beresford ze Złotego rendez-vous, która cały czas jest aktywna i uczestniczy w akcji. Zwykle początkowo główny bohater odnosi się do postaci kobiecej obojętnie lub wręcz niechętnie (nierzadko z wzajemnością), ale w toku akcji nastawienie to zmienia się, tak że rozwija się uczucie prowadzące zwykle do propozycji małżeństwa składanej przez głównego bohatera pod koniec powieści (wyjątkiem jest Susan Beresford, która pierwsza oświadcza się). W niektórych utworach (Mroczny krzyżowiec, Lalka na łańcuchu) kobieta ginie, co staje się jednym z głównych motywów zemsty głównego bohatera na wrogach, oraz kolejnym bardzo ciężkim i negatywnym doświadczeniem życiowym. Ulubionym imieniem bohaterów MacLeana jest John w przypadku mężczyzn i Marie/Mary u kobiet.

Akcja większości książek MacLeana dzieje się w niesprzyjających warunkach zewnętrznych (Arktyka, Alpy zimą, silny sztorm etc.). Czasami rolę klimatu wspomaga umieszczenie akcji w zamkniętym otoczeniu (np. statek). Pisarz stara się bardzo wiernie faktograficznie i realistycznie opisywać miejsce akcji, jak również jej tło historyczne. Akcja książek MacLeana w większości przypadków nie wiązała się z odniesieniami do polityki współczesnej ich pisaniu (szczególnie Zimnej Wojny) – wyjątki to: Ostatnia granica, Stacja arktyczna Zebra, Cyrk i częściowo Mroczny krzyżowiec. Dzięki temu powieści te mogły być wydawane w PRL-u. MacLean unika nadmiernej ilości szczegółów technicznych (poza tymi niezbędnymi do wyjaśnienia przyczyny jakiś wydarzeń). W książkach MacLeana brak jest także seksu i romansu (pisarz uważał je za niepotrzebne spowalniacze akcji) – między bohaterem a postacią kobiecą dochodzi co najwyżej do pocałunków (pisarz tak rozgrywa akcję i przedstawia otoczenie, że oczywiste jest, że nie może dojść do niczego więcej), a uczucia okazują sobie prowadząc dialogi pełne humoru i „przekomarzania się”.

Książki MacLeana charakteryzują się szybką i dynamiczną fabułą, czasem poprzedzoną krótkim wstępem (dotyczy to szczególnie powieści wojennych, gdzie ów wstęp ma wprowadzić czytelnika w tło wydarzeń). Akcja powieści trwa krótko (przeważnie kilka dni) – manierą autora jest tytułowanie rozdziałów nazwą dnia tygodnia i podaniem pory dnia lub godzin. Autor posługuje się zwartym i precyzyjnym językiem, żywymi dialogami oraz ironicznym i sarkastycznym humorem obecnym w dialogach i czasem w narracji, jeśli ta prowadzona jest w pierwszej osobie (w większości książek prowadzona jest ona w trzeciej osobie). Język autora w późniejszym okresie, z uwagi na rozwój alkoholizmu, ulegał stopniowemu pogarszaniu.

Twórczość

Książki autorstwa Alistaira MacLeana
RokTytułTytuł oryginałuUwagi
1955„H.M.S. Ulisses”HMS Ulysses
1957Działa NawaronyThe Guns of Navarone
1957Na południe od JawySouth by Java Head
1959„Ostatnia granica”The Last Frontierw USA The Secret Ways
1959„Noc bez brzasku”Night Without End
1961Siła strachuFear is the Key
1961„Mroczny Krzyżowiec”The Dark Crusaderw USA The Black Shrike (jako Ian Stuart)
1962Złote rendez-vousThe Golden Rendezvous
1962„Szatański wirus”The Satan Bugjako Ian Stuart
1962nie przetłumaczonaAll about Lawrence of Arabianie beletrystyka
1963„Stacja arktyczna Zebra”Ice Station Zebra
196648 godzinWhen Eight Bells Toll
1967Tylko dla orłówWhere Eagles Dare
1968Komandosi z NawaronyForce 10 From Navarone
1969Lalka na łańcuchuPuppet on a Chain
1970„Tabor do Vaccares”Caravan to Vaccarès
1971„Wyspa Niedźwiedzia”Bear Island
1972nie przetłumaczonaAlistair MacLean Introduces Scotlandnie beletrystyka, redakcja Alastair Dunnett
1972„Kapitan Cook”Captain Cooknie beletrystyka
1973„Jedynym wyjściem jest śmierć”The Way to Dusty Death
1974„Przełęcz Złamanego Serca”Breakheart Pass
1975„Cyrk”Circus
1976„Złote wrota”The Golden Gate
1977„Wiedźma morska”Seawitch
1978„Żegnaj Kalifornio”Goodbye California
1980„Athabasca”Athabasca
1981„Rzeka śmierci”River of Death
1982„Partyzanci”Partisans
1983„Śluza”Floodgate
1984„San Andreas”San Andreas
1985„Bezkresne morze”The Lonely Seazbiór opowiadań
1986„Santoryn”Santorini

Książki na podstawie szkiców i scenariuszy Alistaira MacLeana

RokTytułTytuł oryginałuAutor powieści
1980„Wieża zakładników”Hostage TowerJohn Denis
1981„Air Force 1 zaginął”Air Force 1 is DownJohn Denis
1989„Pociąg śmierci”Death TrainAlastair MacNeill
1989Straż nocnaNight WatchAlastair MacNeill
1990Czerwony alarmRed AlertAlastair MacNeill
1991Czas zabójcówTime of the AssassinsAlastair MacNeill
1992Śmiertelna pułapkaDead HaltAlastair MacNeill
1992Złota dziewczynaGolden GirlSimon Gandolfi
1993Łamacz kodówCode BreakerAlastair MacNeill
1993Złota siećGolden WebSimon Gandolfi
1994Złota zemstaGolden VengeanceSimon Gandolfi
1995Złota wyspaWhite SandsSimon Gandolfi
1995Szpiegowskie rendez-vousRendezvousAlastair MacNeill
1996Straceńcy z Nawarony / Huragan z NawaronyStorm Force from NavaroneSam Llewellyn
1997Na celownikuPrime TargetHugh Miller
1998Stan zagrożeniaBorrowed TimeHugh Miller
1998Piorun z NawaronyThunderbolt from NavaroneSam Llewellyn

Filmy na podstawie scenariusza Alistaira MacLeana

RokTytułUwagi
1968Tylko dla orłówautor powieści i scenariusza
1970Lalka na łańcuchuautor powieści i scenariusza
1971 48 godzinautor powieści i scenariusza
1975Przełęcz Złamanych Sercautor powieści i scenariusza

Pozostałe filmy

RokTytułUwagi
1961Tajne ścieżkiautor powieści
1961Działa Navaronyautor powieści
1965Szatański wirusautor powieści
1968Stacja arktyczna Zebraautor powieści
1972Siła strachu autor powieści
1974Tabor do Vaccaresautor powieści
1977Złote Rendezvousautor powieści
1978Komandosi z Navaronyautor powieści
1979Wyspa Niedźwiedziaautor powieści
1980Wieża zakładnikówhistoria (szkic)
1989Rzeka śmierciautor powieści
1993Pociąg śmiercihistoria (szkic)
1995Jedynym wyjściem jest śmierćautor powieści
1995Nocna strażhistoria (szkic)

Przypisy

Media użyte na tej stronie

Alistair Maclean grave.jpg
Alistair Stuart Maclean's grave in Vieux Cemetery in Céligny.
Alistair Maclean book collection01.jpg
Autor: NJR ZA, Licencja: CC BY-SA 3.0
A collection of Alistair MacLean novels distributed by Heron Books in the mid 1970's