Andreas Schlüter

Andrzej Schlüter

Portret-płaskorzeźba Andreasa Schlütera w hali wejściowej ratusza w Hamburgu, ok. 1890
Data i miejsce urodzenia	20 maja 1660 Gdańsk lub Hamburg
Data i miejsce śmierci	maj 1714 Petersburg
Zawód, zajęcie	rzeźbiarz, architekt

Pałac Krasińskich

Arsenał w Berlinie

(c) Norbert Aepli, Switzerland, CC BY 2.5

Pomnik Wielkiego Elektora

Zamek w Berlinie

Bursztynowa Komnata

Andreas Schlüter (ur. 20 maja 1660 prawdopodobnie w Gdańsku lub 20 maja 1664 w Hamburgu^[1], zm. 1714 w Petersburgu^[a]) – gdański^[2] rzeźbiarz i architekt, przedstawiciel nurtu klasycyzującego w sztuce baroku.

Życiorys

Pierwsze nauki miał pobierać u gdańskiego rzeźbiarza Davida Christopha Sapobiusa (zm. 1710)^[3]. Początkowo działał w Polsce, na dworze warszawskim króla Jan III Sobieskiego, współpracując z wybitnym architektem niderlandzkiego pochodzenia Tylmanem z Gameren (1632–1706)^[3]. W okresie okupacji niemieckiej w Polsce „w drodze uznania szczególnych zasług dla kultury niemieckiej na ziemiach polskich” warszawski plac Krasińskich nazwano w latach 1941–1945 imieniem Andreasa Schlütera (niem. Andreas-Schlüter-Platz)^[3].

W 1694 Schlüter przeprowadził się do Brandenburgii na dwór księcia Fryderyka Wilhelma, późniejszego króla Prus^[3]. 25 czerwca 1694 został wykładowcą rzeźby w nowo powstałej berlińskiej Akademie der Künste^[3]. W 1695 odbył dwie podróże studialne do Holandii i Francji, a rok później wyjechał do Włoch, gdzie zapoznał się z dziełami Michała Anioła, Berniniego i Borrominiego^[3].

2 listopada 1699 został kierownikiem budowy zamku berlińskiego, a w 1704 objął stanowisko Oberbaudirektor – nadzorował prace nad przebudową zamku królewskiego w Berlinie i sporządził plany pałaców w Charlottenburgu i Poczdamie^[3]. Zwolniony ze stanowiska kierownika budowy zamku pod koniec 1706 w związku z aferą budowlaną przy wznoszeniu stumetrowej wieży, która musiała zostać rozebrana z powodu błędów konstrukcyjnych^[3]. W 1707, po obsunięciu się ziemi przy pałacu Freienwalde (niem. Schloß Freienwalde) stracił również stanowisko Oberbaudirektora^[3]. Po utracie pracy Schlüter przeszedł kryzys twórczy i załamanie nerwowe^[3]. Dopiero w 1710 powrócił do architektury, projektując na zlecenia prywatne^[3].

1 maja 1713 wstąpił do służby cara Rosji Piotra I Wielkiego i rozpoczął prace m.in. nad Pałacem Letnim^[3]. Współpracował z Johannem Friedrichem Braunsteinem i Georgiem Johannem Mattarnovi, którzy kończyli lub rozwijali projekty Schlütera^[3]. Zmarł pod koniec maja 1714 w Petersburgu^[3].

Jest patronem tramwaju Pesa Swing 120NaG SWING Gdańskich Autobusów i Tramwajów o numerze bocznym 1033^[4].

Wybrane dzieła

Światową sławę zyskała Bursztynowa Komnata, znajdująca się pierwotnie w Charlottenburgu, po śmierci artysty przeniesiona do Petersburga, podczas II wojny światowej zrabowana i zaginiona, a niedawno zrekonstruowana.

Ważnym dziełem jest dekoracja rzeźbiarska Zeughausu (Starego Arsenału) w Berlinie, składająca się m.in. z 22 zworników przedstawiających głowy ludzi umierających na polu bitwy.

Najważniejszy budynek jego projektu, zamek w Berlinie został zburzony w 1950 po częściowym zniszczeniu podczas II wojny światowej, a obecnie jest w odbudowie.

Jego pomnik konny Fryderyka Wilhelma, obecnie na dziedzińcu pałacu w Charlottenburgu, odlany w jednym kawałku metodą Johanna Jacobiego, to pierwszy tego typu obiekt na terenie Niemiec^[3].

W Polsce

• 1686 – epitafium kanonika Adama Konarskiego (zm. 1683) w katedrze we Fromborku
• 1677–1699 – dekoracje tympanonów pałacu Jana Dobrogosta Krasińskiego w Warszawie, przedstawiające zwycięstwo wodza rzymskiego Marka Waleriusza Messali Korwina nad Gallami
• ok. 1690 – drewniany ołtarz główny w kościele Bernardynów na Czerniakowie w Warszawie
• 1688–1690 – krucyfiks w kościele św. Antoniego i św. Piotra w Węgrowie
• 1693 – portret biskupa Jana Małachowskiego z jego nagrobka w katedrze wawelskiej w Krakowie

W Ukrainie

• 1692–1693 – nagrobki członków rodziny Sobieskich w farze w Żółkwi (zachowane dwa z trzech)

W Niemczech

• 1698–1699 – dekoracja Zeughausu (Starego Arsenału) w Berlinie
• 1699–1707 – Zamek w Berlinie, zniszczony w czasie II wojny światowej i ostatecznie wyburzony przez władze komunistyczne w 1950, choć jego stan pozwalał na odbudowę; zachował się ryzalit wejściowy, przeniesiony w inne miejsce
• 1689–1706 – pomnik konny Wielkiego Elektora brandenburskiego księcia Fryderyka Wilhelma na dziedzińcu pałacu w Charlottenburgu
• 1700 – nagrobek nadwornego złotnika Daniela Männlicha w kościele św. Mikołaja w Berlinie
• 1705–1713 – zespół sarkofagów królewskich w berlińskiej katedrze
• 1711–1712 – willa Kamecke w Berlinie^[3] (zburzona)

W Rosji

• Letni Pałac Piotra I w Sankt Petersburgu^[3]

Dzieła przypisywane Schlüterowi

• 1678–1681 – dekoracja rzeźbiarska fasady kaplicy Królewskiej w Gdańsku
• 1680 – rzeźby na fasadzie kamienicy przy Długim Targu 20 w Gdańsku
• krucyfiks w ołtarzu św. Krzyża kościoła franciszkanów w Warszawie
• ok. 1690 – ołtarz główny w kościele św. Piotra z Alkantary i św. Antoniego z Padwy w Węgrowie
• grota Pałacu Letniego Piotra I w Sankt Petersburgu
• pałac Peterhof^[3]
• pałacyk Monplaisir^[3]

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• M. Karpowicz: Barok w Polsce. Warszawa: 1988.
• Sztuka baroku. Architektura. Rzeźba. Malarstwo. Köln: Könemann, 1997.

Linki zewnętrzne

• Biogram na stronie Pałacu w Wilanowie.
• Andreas Schlüter – strona w serwisie ArchINFORM (ang. • niem.)
• Friedrich Adler: Andreas Schlüter, Leben und Werke: Vortrag gehalten am Schinkelfeste den 13.März 1862. Ernst & Korn, 1862. [dostęp 2010-10-16]. (niem.).