Andriej Sacharow

Andriej Sacharow
Андрей Дмитриевич Сахаров
Ilustracja
Andriej Sacharow (1989)
Data i miejsce urodzenia

21 maja 1921
Moskwa, Rosyjska FSRR, Związek Radziecki

Data i miejsce śmierci

14 grudnia 1989
Moskwa, Rosyjska FSRR, Związek Radziecki

Alma Mater

Uniwersytet Moskiewski

Odznaczenia
Złota Gwiazda Bohatera Pracy Socjalistycznej Złota Gwiazda Bohatera Pracy Socjalistycznej Złota Gwiazda Bohatera Pracy Socjalistycznej Nagroda Stalinowska Nagroda Leninowska
Order Lenina Medal jubileuszowy „W upamiętnieniu 100-lecia urodzin Władimira Iljicza Lenina” Medal jubileuszowy „30 lat zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945” Medal jubileuszowy „Czterdzieści lat zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945” Medal „Za ofiarną pracę w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945” Medal „Weteran pracy” Medal „Za rozwój dziewiczych ziem” Medal „W upamiętnieniu 800-lecia Moskwy”
Wielki Krzyż Orderu Krzyża Pogoni (Litwa)

Andriej Dmitrijewicz Sacharow (ros. Андрей Дмитриевич Сахаров, ur. 21 maja 1921 w Moskwie, zm. 14 grudnia 1989 tamże) – rosyjski fizyk jądrowy, twórca m.in. teorii indukowanej grawitacji, działacz polityczny, laureat Pokojowej Nagrody Nobla. Członek Akademii Nauk Związku Radzieckiego, deputowany na I Kongres Deputowanych Ludowych Związku Radzieckiego.

Życiorys

Radziecki znaczek pocztowy z wizerunkiem Sacharowa z 1991

W 1938 rozpoczął studia na Pedagogicznym Uniwersytecie Moskiewskim. Ukończył je w Aszchabadzie, ponieważ uczelnia musiała zostać ewakuowana w trakcie inwazji niemieckiej w 1941. Następnie zaczął pracę laboratoryjną w Uljanowsku. Powrócił do Moskwy w 1945, gdzie w 1947 uzyskał doktorat. Zajmował się m.in. promieniowaniem kosmicznym. W połowie 1948 trafił do zespołu Igora Kurczatowa, gdzie zaczął pracę w radzieckim programie jądrowym. Po śmierci Kurczatowa został szefem programu, stając się współtwórcą radzieckiej bomby wodorowej. Widząc skutki dokonywanych prób, odmówił dalszych badań, stając się dysydentem.

Pomnik Andrieja Sacharowa w Erywaniu

W 1964 podczas wyborów do Akademii Nauk zabrał głos atakując m.in. hołubionego przez władzę Trofima Łysenkę. Od tego czasu coraz częściej zabierał głos w sprawach społecznych i politycznych. W 1968 napisał długi esej Rozmyślania o postępie, pokojowym współistnieniu i wolności intelektualnej. Wydano go w nakładzie 18 mln egzemplarzy, najpierw jako samizdat, a następnie za granicą. To spowodowało ostrą reakcję władz. Został wyrzucony z pracy w ośrodku badań jądrowych i pozbawiony wszelkich tytułów. Mimo to działał na rzecz rozbrojenia, ograniczenia potencjałów nuklearnych, demokracji i poszanowania praw człowieka. W 1975 r. otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla. Krytykował ustrój sowiecki, określając go jako totalitarny i jego poczynania – m.in. Interwencję Związku Radzieckiego w Afganistanie, określając ją jako agresję.

3 grudnia 1986 wrócił do Moskwy z miasta Gorki (obecnie Niżny Nowogród), dokąd został zesłany w 1980 za protesty przeciwko agresji Związku Radzieckiego na Afganistan.

Był żonaty z Jeleną Bonner.

Pochowany na Cmentarzu Wostriakowskim w Moskwie[1].

Odznaczenia, wyróżnienia i upamiętnienie

W 1975 za działalność na rzecz praw człowieka otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla, którą przeznaczył na cele charytatywne[2].

Upamiętnienie

Od 1988 nagrodę jego imienia w uznaniu dla osób zasłużonych w walce na rzecz praw człowieka i wolności nadaje Parlament Europejski[3].

16 grudnia 2010 Rada m.st. Warszawy nadała jednej z ulic na terenie dzielnicy Bielany imię Andrieja Sacharowa[4]. W Polsce naukowiec patronuje jeszcze ulicom w Łodzi i Krakowie[5].

Przypisy

  1. Московский некрополь. САХАРОВ Андрей Дмитриевич (1921 – 1989)
  2. Józef Kozielecki: Andriej Sacharow – sumienie Rosji. [dostęp 2011-09-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-24)]. (pol.).
  3. Parlament Europejski Nagroda im. Sacharowa za wolność myśli, https://web.archive.org/web/20180108062441/http://www.europarl.europa.eu/sakharovprize/pl/home/30-years.html [dostęp 7 stycznia 2018].
  4. UCHWAŁA Nr V/90/2010 RADY MIASTA STOŁECZNEGO WARSZAWY z dnia 16 grudnia 2010 r. w sprawie nadania nazwy ulicy w Dzielnicy Bielany m. st. Warszawy, „Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego”, Warszawa, 28 stycznia 2011, Nr 9, s. 1769, http://www.edziennik.mazowieckie.pl/GetActPdf.ashx?year=2011&book=9&position=347, [dostęp 9 stycznia 2018].
  5. Wyszukiwanie: Sacharow, Rejestr TERYT [dostęp 2018-01-29].

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Order of Lenin Ribbon Bar.svg
Ribbon bar for the Soviet decoration Order of Lenin. Drawn by Zscout370.
800thMoscowRibbon.png
Soviet 800th Anniversary Of Moscow Ribbon.
30 years of victory rib.png

Ribbon bar for the Soviet Award "30 Years of Victory"

Source: Drawn by User:Zscout370
40 years of victory rib.png

Ribbon bar for the Soviet medal "40 Years of Victory"

Source: Drawn by User:Zscout370
Hero of Socialist Labor medal.png
Medal “Gold Star” of a “Hero of the Soсialist Labor of the Soviet Union”
VeteranLaborRibbon.png
Ribbon bar Medal «Veteran of Labour»
100 lenin rib.png
100th Anniversary of Lenin's Birth medal ribbon
Medal Stalin Prize.png
Stalin Prize Medal
NobelP2.png
Alfred Nobel from public domain photo, in circle. (Photo taken 1896 or earlier).
1991 CPA 6322.jpg
A USSR stamp, Soviet Nobel_Peace_Prize_winners

Date of issue: 14th May 1991. Designer: Yury Artsimenev. Michel catalogue numbers: 6197-6199.

15 K. multicoloured. Portrait of A. D. Sakharov, 1921-1989. (peace, 1975)
Aankomsten, mensenrechten, uitreikingen, eredoctoraten, portretten, Bestanddeelnr 934-4708.jpg
Autor: Rob Croes for Anefo, Licencja: CC0
Collectie / Archief : Fotocollectie Anefo

Reportage / Serie : Aankomst op Schiphol van voorvechter van mensenrechten en hervormingen in de Sovjet-Unie Andrei Sacharov en zijn vrouw Jelena Bonner voor de uitreiking van het eredoctoraat in de rechtsgeleerdheid
Beschrijving : aankomsten, mensenrechten, uitreikingen, eredoctoraten, portretten
Datum : 15 juni 1989
Locatie : Noord-Holland, Schiphol
Trefwoorden : aankomsten, eredoctoraten, mensenrechten, portretten, uitreikingen
Persoonsnaam : Sacharov, Andrei
Fotograaf : Croes, Rob C. / Anefo, [onbekend]
Auteursrechthebbende : Nationaal Archief
Materiaalsoort : Negatief (zwart/wit)
Nummer archiefinventaris : bekijk toegang 2.24.01.05

Bestanddeelnummer : 934-4708
LTU Order of the Cross of Vytis - Grand Cross BAR.svg
Baretka: Krzyż Wielki Orderu Krzyża Pogoni – Litwa.
Andrei Sakharov monument in Yerevan 03.JPG
Autor: Beko, Licencja: CC BY-SA 4.0
This is a photo of a monument in Armenia identified by the ID