Andrzej Lam

Andrzej Lam

Andrzej Lam (2015)
Państwo działania	Polska
Data i miejsce urodzenia	26 grudnia 1929 Grudziądz
profesor nauk humanistycznych
Specjalność: filologia polska, historia i teoria literatury, literaturoznawstwo
Alma Mater	Uniwersytet Jagielloński
Doktorat	1964
Habilitacja	1976
Profesura	1979
Funkcja Jednostka PAN	Członek Prezydium Komitet Nauki o Języku Polskim (1979–1981)
Profesor emeritus
Uczelnia	Uniwersytet Warszawski
Zakład	Teorii Literatury i Poetyki w Instytucie Filologii Polskiej (1970–1982), Historii Literatury Polskiej XX wieku (1982–2001)
Stanowisko	kierownik
Okres zatrudn.	1951–2001
Uczelnia	Akademia Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora w Pułtusku
Wydział	Filologii Polskiej
Okres zatrudn.	2004–2014
Odznaczenia

Andrzej Lam (ur. 26 grudnia 1929 w Grudziądzu) – polski historyk literatury i krytyk, polonista, tłumacz poezji łacińskiej i niemieckiej, profesor nauk humanistycznych. Związany z Uniwersytetem Warszawskim (1951–2001) i z Akademią Humanistyczną im. A. Gieysztora w Pułtusku (2004–2014). Członek Towarzystwa Naukowego Warszawskiego i Societas Jablonoviana w Lipsku.

Życiorys

Dzieciństwo i studia

Wcześnie osierocony, znalazł się pod opieką oo. augustianów w konwencie przy kościele św. Katarzyny w Krakowie, potem w zakładzie salwatorianów na Zakrzówku, gdzie redagował powielaczową gazetkę „Pochodnia”^[1]. Ukończył I Liceum Ogólnokształcące im. Bartłomieja Nowodworskiego w Krakowie w 1947 roku. Utrzymywał się z korepetycji, na studiach korzystał z pomocy stypendialnej. Studiował polonistykę na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego pod kierunkiem Juliusza Kleinera i Kazimierza Wyki^[2]. Był prezesem Koła Polonistów i Slawistów UJ i działaczem ogólnopolskiego Związku Kół Polonistycznych^[3]. Studia ukończył na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Warszawskiego w 1952 roku.

Praca naukowa

Pracę naukową i dydaktyczną podjął w 1951 roku w Seminarium Historii Literatury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego (potem Katedra i Zakład HPL, Instytut Filologii Polskiej i od 1975 Instytut Literatury Polskiej) na stanowisku asystenta^[4]. Obronił doktorat w 1964 roku na podstawie pracy Polska awangarda poetycka i w okresie 1964–1968 pracował na stanowisku adiunkta, w latach 1968–1979 docenta. Stopień doktora habilitowanego uzyskał w 1976 na podstawie rozprawy Z teorii i praktyki awangardyzmu, tytuł profesora nadzwyczajnego w 1979, tytuł profesora zwyczajnego w 1986 roku. Od 1979 roku pracował na stanowisku profesora. W latach 1970–1982 kierował Zakładem Teorii Literatury i Poetyki. W latach 1976–1981 pełnił funkcję dyrektora Instytutu Literatury Polskiej. Od 1982 do 2001 roku był kierownikiem Zakładu Literatury Polskiej XX wieku^[5].

W 1957 roku przebywał z delegacją UW w Paryżu na zaproszenie Institut d’Études Politiques. Pracował jako lektor języka polskiego na Uniwersytecie Georga Augusta w Getyndze w 1959 roku. Otrzymał w 1963 roku stypendium Università Italiana per Stranieri w Perugii. Na zaproszenie prof. Gottharta Wunberga przebywał w 1980 w Tybindze i w 1995 roku w Wiedniu jako visiting fellow Internationales Forschungszentrum Kulturwissenschaften. W roku akademickim 1982/1983 wykładał literaturę polską na Uniwersytecie Jana Gutenberga w Moguncji.

W latach 2004–2014 prowadził wykłady i konwersatoria na Akademii Humanistycznej im. A. Gieysztora w Pułtusku.

Dorobek naukowy, przekłady, działalność redakcyjna i edytorska

Wraz z K. Budzykiem, J.Z. Jakubowskim, K. Kumanieckim, M. Żurowskim był w zespole założycielskim „Przeglądu Humanistycznego”^[6]. Zamieścił tu artykuły odrzucające koncepcję realizmu socjalistycznego i broniące sztuki awangardowej (Ideologia i realizm, 1957, z. 3; Obrona awangardy, 1958, z. 1). Stypendysta uniwersytetu w Kolonii, słuchacz w 1958 roku wykładów Wolfganga Kaysera w Getyndze, przełożył jego rozprawy Narrator w powieści i Powstanie i kryzys powieści nowoczesnej. Redagował dwutygodnik literacki „Współczesność” w latach 1962–1966^[7], współredagował „Miesięcznik Literacki” (1966–1990) i po śmierci Z. Szmydtowej 1977, wraz z P. Hertzem „Rocznik Literacki”, następnie jako redaktor naczelny do czasu zawieszenia wydawnictwa^[8]. Pod jego redakcją ukazało się wydanie zbiorowe Pism Karola Irzykowskiego w 19 tomach 1976–2001. W artykule Pisarze obecni – nieobecni („Polityka” 1982, nr 2) upomniał się o równouprawnienie wszystkich obiegów literatury polskiej. Należał do komitetu redakcyjnego przewodnika Literatura polska wyd. 1985, wraz z A. Hutnikiewiczem był redaktorem naukowym przewodnika encyklopedycznego Literatura polska XX wieku 2000. Wydał z rękopisów wspomnienia Stanisława Lama Życie wśród wielu 1968 i Mieczysława Jastruna Pamięć i milczenie 2006. Przełożył Dzieła wszystkie Horacego 1992, wyd. zmien. 1996, z miedziorytami Ottona Vaeniusa 2010, polsko-łacińskie 2019. Wśród przekładów poezji niemieckiej znajdują się: Pieśń o Nibelungach 1995, wyd. zmien. 1999, wyd. przejrzane z rysunkami A. Rethela 2020; Wolframa von Eschenbach Parsifal, z rysunkami z różnych rękopisów 1996, wyd przejrzane z miniaturami rękopisu berneńskiego 2019 i Willehalm 1997; poeci Minnesangu 1997, wyd. rozszerz. z miniaturami Kodeksu Manesse 2016; Sebastiana Branta Okręt błaznów, z drzeworytami A. Dürera i w oryg. szacie graficznej 2010; Anioła Ślązaka Cherubinowy wędrowiec 2003, wraz z Poglądowym opisaniem czterech spraw ostatecznych 2012, Święta uciecha duszy albo Duchowne pieśni pasterskie 2010 oraz Krzeszowska Droga Krzyżowa, z jego pieśniami i rysunkami M. Willmanna, w oryg. szacie graficznej 2013; Goethego wiersze wybrane 1995, 2006, 2021, poezje i Faust I, z litografiami E. Delacroix 2012, Faust I–II 2018, wyd. 3. z rycinami F.X. Simma i W. Kaulbacha 2019; Schillera Oda do Radości 2004 i Pieśń o dzwonie 2005, wyd. łączne 2019; Fryderyka Hölderlina Poezje 1998, wyd. zmien. pt. Nocny wędrowiec 2002, Poezje zebrane 2014 i Śmierć Empedoklesa 2014; Novalisa Hymny do nocy i Pieśni duchowne [i inne wiersze] 2016, wyd. rozszerz. 2019; Józefa Eichendorffa Poezje 1997, wraz z nowelą Z życia nicponia; Wiosna i miłość 2004, Wiersze i pieśni, z rycinami historycznymi 2017; Henryka Heinego Księga pieśni 2021, Wiersze liryczne i okolicznościowe 2022; Edwarda Mörikego Poezje 2002; Stefana George Gwiazda Przymierza 2020, Nowe Królestwo 2021 i Rok duszy 2021; Rainera M. Rilkego Poezje zebrane 2018, wyd. 2 rozszerz. 2019, poszczególne tomy od 2007; Georga Trakla Poezje zebrane 1992, Wiersze z rękopisów 2000, Poezje wszystkie 2012; Ernsta Stadlera Wymarsz [i inne wiersze] 1995; Georga Heyma Wieczny dzień i inne wiersze 1994, Armada nocy 2001, Umbra vitae, w szacie graficznej niemieckiego wyd.1924 z drzeworytami E.L. Kirchnera 2016, Dzienniki. Sny 2020; Gottfrieda Benna 111 wierszy 2012, Powiedz mi to. 222 wiersze 2019, Jakoś to będzie.248 wierszy 2022; Paula Celana Wiersze wybrane 2022.

Prace historyczno- i teoretycznoliterackie A. Lama dotyczą nurtów awangardowych w literaturze XX wieku, języka poetyckiego (cykl Poetyka na co dzień), wątków tradycji literackiej ujętych komparatystycznie (Kochanowski i Horacy, Mickiewicz i Anioł Ślązak, polski modernizm i niemiecki ekspresjonizm). Obszerniejsze studia poświęcił twórczości W. Sieroszewskiego (był współredaktorem wydania jego Dzieł w 20 tomach, 1958–1963), K. Irzykowskiego, B. Leśmiana, J. Przybosia, J. Szaniawskiego, W. Broniewskiego, K.I. Gałczyńskiego, W. Sebyły, W. Gombrowicza, M. Hemara, A. Janty, ks. J. Twardowskiego, K. Wojtyły, T. Różewicza, W. Szymborskiej, Z. Herberta, S. Grochowiaka.

Twórczość

• Jan Kochanowski. Andrzej Frycz Modrzewski. [W:] Wielcy Polacy Odrodzenia, Warszawa 1956, KiW.
• Wiersze i krajobrazy. Antologia poetycka (wspólnie z Jackiem Trznadlem), Kraków 1960, WL.
• Opisanie z pamięci. Antologia poetycka londyńskiej grupy „Kontynentów”, Warszawa 1965, PIW.
• Wyobraźnia ujarzmiona, Kraków 1967, WL (szkice lit. i rozprawy).
• Polska awangarda poetycka. Programy lat 1917–1923, t. 1 Instynkt i ład, t. 2 Manifesty i protesty. Antologia, Kraków 1969, WL.
• Pamiętnik krytyczny, Kraków 1970, WL (artykuły i szkice lit.).
• Kolumbowie i współcześni. Antologia poezji polskiej po roku 1939, Warszawa 1972; 2. wyd. 1976, Czytelnik.
• Z teorii i praktyki awangardyzmu, Wydawnictwa Uniw. Warsz. 1976.
• Dialogowość utworu poetyckiego (na przykładzie poezji Zbigniewa Herberta), w.: Dialog w literaturze, red. E. Czaplejewicz i E. Kasperski, Warszawa 1978, PWN.
• Marksizm i literaturoznawstwo współczesne. Antologia (wspólnie z Bogdanem Owczarkiem), Warszawa 1979, PIW. Biblioteka Krytyki Współczesnej.
• Ze struny na strunę. Wiersze poetów Polski Odrodzonej 1918–1978, Kraków 1980, 2. wyd. 1981, WL.
• Mainzer Vorlesungen über die polnische Literatur seit 1918, München 1983, Otto Sagner. Slavistische Beiträge (również publikacja zdigitalizowana Bayerische Staatsbibliothek, Monachium).
• Kochanowski a poeci XX wieku, [w:] J.K. 1584–1984. Epoka, twórczość, recepcja (materiały konferencji IBL PAN i ILP UW 1984). Red. J. Pelc i P. Buchwald-Pelcowa. Lublin 1989, Wyd. Lub.
• Lupus in fabula. Szkice literackie, Kraków 1988, WL.
• Broniewski w środku życia, w: Rocznik Tow. Lit. im. A. Mickiewicza XXIII, 1988.
• Literackość jako przedmiot interpretacji, w: Poszukiwania teoretycznoliterackie, red. E. Czaplejewicz i E. Kasperski, Wrocław 1989, Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Literatur Polens 1944 bis 1985. Einzeldarstellungen, oprac. zespół autorów pod kier. A.L., Berlin 1990, Volk und Wissen.
• Die literarische Avantgarde in Polen. Dichtungen–Manifeste–Theoretische Schriften, übersetzt von Z. Wilkiewicz, Tübingen 1990, Gunter Narr. Deutsche TextBibliothek hrsg. von G. Wunberg.
• „Menscheitsdämmerung” in der Dichtung von B. Leśmian und G. Heym, w: Sprachen und Kulturen. Vorträge zur Woche der polnischen Kultur und Wissenschaft in der Bundesrepublik Deutschland, red. H. Matuschek i B. Schultze, Mainz 1991.
• Echa baroku w poezji Wisławy Szymborskiej, w: Barok w polskiej kulturze, literaturze i języku, red. M. Stępień i S. Urbańczyk, Warszawa–Kraków 1992, PWN.
• Tenebrosa w „Sadzie rozstajnym” B. Leśmiana i we wczesnej poezji G. Trakla, w: Prace z literatury polskiej i czeskiej na XI międzynarodowy kongres slawistów w Bratysławie, red. J. Pelc i A. Nowicka-Jeżowa, Wydawnictwa Uniw. Warsz. 1992.
• Wacław Borowy w obronie prawdy poetyckiej, w: Wacław Borowy w stulecie urodzin i 40-lecie śmierci, red. Z. Sudolski, Wydz. Polonistyki Uniw. Warsz. 1993.
• Środowisko „Żagarów”, w: Kultura międzywojennego Wilna, red. A. Kieżuń, Białystok 1994, Tow. Lit. im. A. Mickiewicza.
• Postacie Niemców w prozie Pawła Huelle, w: Uprzedzenia między Polakami i Niemcami. Materiały polsko-niemieckiego Sympozjum Naukowego 9–11 grudnia 1992, Görlitz – Zgorzelec, red. F. Grucza, Warszawa 1994 (również w jęz. niemieckim).
• Czy słowik śpiewa, kiedy kwitną lipy? O przekładaniu minnesangu, w: Przekład literacki. Teoria – Historia – Współczesność, red. A. Nowicka-Jeżowa i D. Knysz-Tomaszewska, Warszawa 1997, PWN.
• Die Umgestaltung der Tradition in der Dichtung der Moderne, w: Tradition, ed. by Ch.J. Nyíri, Wien 1995, s. 171.
• Muzyczna kompozycja Karla Dedeciusa „Polonaise erotique”, w: Karl Dedecius, red. K.A. Kuczyński i I. Bartoszewska, Wyd. Uniw. Łódzkiego 2000.
• Nienazwana poetycka ojczyzna Eichendorffa, w: Joseph von Eichendorff, red. J. Pośpiech, Opole [2000], Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej.
• Inne widzenie. Studia o poezji polskiej i niemieckiej, Warszawa 2001, Elipsa.
• Wiersze Jana Twardowskiego z lat 1932–1959, w: Pokłosie spotkania poświęconego pamięci ks. J.T., red. E. Hoffmann-Piotrowska i J. Puzynina, Wydawnictwa Uniw. Warsz. 2007.
• Przekład poetycki z języka średnio-wysoko-niemieckiego na przykładzie „Parsifala” Wolframa von Eschenbach, w: Literatura niemiecka w Polsce, red. E. Czaplejewicz i J. Rohoziński, Pułtusk 2009.
• Poznać to, co mówimy. Prace filologiczne i wspomnienia, Wydawnictwa Uniw. Warsz. 2009.
• Exempla z „Metamorfoz” Owidiusza w „Okręcie błaznów” Sebastiana Branta, w: Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo, red. E. Ihnatowicz i in., Rocznik Wydziału Polonistyki UW 2013, nr 3, cz. 2.
• Portrety i spotkania, Pułtusk–Warszawa 2014; Wyd. 2. zmienione: Warszawa 2018, Aspra-JR.
• Anioł Ślązak Mickiewicza, Kraków 2015, Universitas.
• Nowy żar „Kuźni bluźnierstw”, Poznańskie Studia Polonistyczne 2015, nr 26.
• Polonistyka warszawska po wojnie, w: Nasz Uniwersytet. Wspomnienia pracowników UW. Wydawnictwa Uniw. Warsz. 2016
• Ciemne źródła. Niemiecka poezja klasyczna. Antologia. Warszawa 2017, Aspra.
• Antologia niemieckiej poezji klasycznej od średniowiecza do Celana; Wyd. rozszerzone 2022.

Wypromowani doktorzy

• Eugeniusz Czaplejewicz, Adresat w poezji Leśmiana, 1972.
• Stanisław Tomala, Kryteria wartości dzieła literackiego w polskiej krytyce literackiej 1884–1923, 1974.
• Jadwiga Jakubowska-Ludwińska, Wizja teatralna Jerzego Szaniawskiego na tle teorii dramatu w dwudziestoleciu międzywojennym, 1976.
• Paul Coates (USA), Identyczność i nieidentyczność w twórczości Bolesława Leśmiana (Studium o tautologii, o paradoksie i o lustrze), 1979.
• Andrzej Niewiadowski, Konstrukcja układów fabularnych polskiej prozy fantastycznonaukowej, 1981.
• Tomasz Wójcik, Pejzaż w poezji Jarosława Iwaszkiewicza, 1993.
• Estera Czoj [Choi Sung Eun] (Korea Południowa), Obraz kultury koreańskiej w twórczości Wacława Sieroszewskiego (z uwzględnieniem historycznych i XX-wiecznych kontekstów), 2001.
• Agnieszka Dębska, Świadomość i słowo. Poezja obywatelska w drugim obiegu, 2004.
• Anna Matysiak, Schematy inicjacyjne w twórczości Ernsta Wiecherta, Johannesa Bobrowskiego i Erwina Kruka, 2005.
• Dominika Świtkowska, Obłędne panoptikum. Scenariusze fantazji w twórczości S. I. Witkiewicza, 2007.
• Jakub Beczek, Sztuka a rzeczywistość. Koncepcje twórcze w pisarstwie Karola Irzykowskiego, 2008.

Członkostwo w organizacjach

W czasie studiów należał do ZAMP, od 1956 do PZPR i Klubu Krzywego Koła^[9]. Od 1976 roku jest członkiem Stowarzyszenia Kuźnica.

Był lub jest członkiem:

• Prezydium Komitetu Nauk o Literaturze Polskiej PAN (1969–1981).
• Rady Naukowej Instytutu Badań Literackich PAN (1969–71, 1975–1980, 1984–1987).
• Sekcji Literatury Komitetu Nagród Państwowych (1971–1979, sekretarz).
• Zarządu Głównego ZLP (1972–1978).
• Komisji Bilateralnej do Spraw Polonistyki w NRD (od 1971).
• Centralnej Komisji do Spraw Tytułu Naukowego i Stopni Naukowych (1979–1983).
• Zespołu Programowego Języka Polskiego przy Ministerstwie Oświaty i Wychowania (od 1985 przewodniczący).
• Narodowej Rady Kultury (1983–).
• Jury Warszawskiej Premiery Literackiej (1985–2009, przewodniczący jury)^[10].
• Association Internationale des Critiques Littéraires (1988–1995, wiceprzewodniczący sekcji polskiej).
• Stowarzyszenia Autorów i Wydawców CP.
• Towarzystwa Naukowego Warszawskiego.
• Towarzystwa Naukowego Jabłonowskich (Societas Jablonoviana) w Lipsku.

Ordery, odznaczenia i nagrody

Odznaczony m.in. Medalem Komisji Edukacji Narodowej (1978), Złotą Odznaką Honorową „Za Zasługi dla Warszawy” (1979), Złotym Krzyżem Zasługi, Brązowym Medalem „Za zasługi dla obronności kraju”, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1974)^[11], Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1986), Złotą Odznaką Związku Nauczycielstwa Polskiego (1980), Medalem 40-lecia Polski Ludowej^[12], Medalem Pamiątkowym Polskiego Towarzystwa Wydawców Książek (2009), Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2010), Złotą Odznaką Honorową Stowarzyszenia Księgarzy Polskich (2010).

Życie rodzinne

Andrzej Lam jest synem Longina i Janiny z domu Zgórniak, jest synem bratanka Jana i bratankiem Stanisława i Władysława. Ożenił się w 1960 roku z Donatą Świtalską (zm. 2021^[13]). Miał dwóch braci: Jerzy – chemik (zm. 2000), Janusz – logistyk (zm. 2002)^[14].

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Biografia w serwisie culture.pl
• Prof. dr hab. Andrzej Lam, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI) [online] [dostęp 2015-02-05] .