Andrzej Mandalian

Andrzej Mandalian
Ilustracja
(2007)
Data i miejsce urodzenia

6 grudnia 1926
Szanghaj

Data i miejsce śmierci

24 listopada 2011
Warszawa

Zawód, zajęcie

poeta, scenarzysta filmowy, tłumacz literatury rosyjskiej

Odznaczenia
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Medal 10-lecia Polski Ludowej
Grób Andrzeja Mandaliana na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach
Andrzej Mandalian (2008)

Andrzej Mandalian, kryptonim literacki X-666 (ur. 6 grudnia 1926 w Szanghaju, zm. 24 listopada 2011 w Warszawie) – polski poeta, scenarzysta filmowy, tłumacz literatury rosyjskiej, działacz PZPR, a następnie opozycji demokratycznej.

Życiorys

Urodził się w rodzinie działaczy Kominternu, uczestników rewolucji w Chinach. Jego matką była Teodora Feder, a ojcem ormiański komunista Tatheos Mandalian[1]. Podczas wielkiej czystki, po powrocie z wojny domowej w Hiszpanii, rodzice zostali aresztowani przez NKWD. Ojca rozstrzelano w 1941 w Lefortowie, a matka została zwolniona po 1945[2].

Andrzej Mandalian od 1927 przebywał z rodzicami na terenie ZSRR. Studiował w Akademii Medycznej w Moskwie. W 1947 repatriowany z matką do Polski. W 1951 ukończył studia medyczne w Akademii Medycznej w Warszawie. Debiutował jako poeta w 1950. W okresie stalinowskim był jednym z czołowych poetów socrealizmu, zaliczany do pokolenia Pryszczatych. Jego utwory m.in. Pieśń o walce klasowej należały do stałego repertuaru oficjalnych akademii i uroczystości. Członek egzekutywy POP PZPR przy Zarządzie Głównym Związku Literatów Polskich w 1953[3]. W latach 1952–1953 oraz 1956–1959 pracował jako redaktor w tygodniku Nowa Kultura. W latach 70. związał się z opozycją demokratyczną. W 1976 roku podpisał protest przeciwko zmianom w konstytucji. 23 sierpnia 1980 dołączył do apelu 64 uczonych, pisarzy i publicystów do władz komunistycznych o podjęcie dialogu ze strajkującymi robotnikami[4]. Publikował w wydawanym w drugim obiegu piśmie Zapis[1]. W 1985 wydał w podziemnym wydawnictwie NOWA pod kryptonimem X-666 pisaną w czasie stanu wojennego powieść Operacja Kartagina. Pod koniec życia wiele utworów poświęcił żonie.

Tłumaczył z rosyjskiego m.in. poezje Maryny Cwietajewej, Osipa Mandelsztama, Bułata Okudżawy, Josifa Brodskiego i Jewgienija Jewtuszenki, a także wspomnienia łagrowe Eugenii Ginzburg Stroma ściana. Natomiast z ormiańskiego m.in. klasyczne dzieła Arakela z Tebryzu i Grzegorza z Nareku.

Został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1955)[5] i Medalem 10-lecia Polski Ludowej (1955)[6]. Dwukrotnie nominowany do Nagrody Literackiej Nike: w 2004 za Strzęp całunu[7] i w 2008 za Poemat odjazdu[8].

Życie prywatne

Mieszkał w Warszawie. Był mężem Joanny Rapackiej (1939–2000) – slawistki, eseistki, profesora nauk filologicznych. Pochowany został w grobie matki i żony na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera B3, rz. 2, gr. 6)[9].

Twórczość

  • Dzisiaj (poezje; Czytelnik 1951)
  • Wiosna sześciolatki (wespół z Andrzejem Braunem i Wiktorem Woroszylskim; poezje; Książka i Wiedza 1951)
  • Słowa na co dzień (poezje; Czytelnik 1953, w nim wiersz Towarzyszom z Bezpieczeństwa heroizujący działalność Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego)
  • Płomienie (poemat; Wydawnictwo MON 1953, 1954)
  • Czarny wiatr (poezje; Czytelnik 1957)
  • Krajobraz z kometą (poezje; Czytelnik 1976)
  • Egzorcyzmy (poezje; Czytelnik 1981, ISBN 83-07-00409-8)
  • Na psa urok (opowiadania; Czytelnik 1985, ISBN 83-07-01166-3)
  • Operacja Kartagina (II obieg; pod pseud.: X-666; powieść; Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA 1985)
  • Czerwona orkiestra (opowiadania autobiograficzne; Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA 1993, ISBN 83-7054-062-7; Sic! 2009, ISBN 978-83-60457-72-6)
  • Strzęp całunu (poezje; Czytelnik 2003, ISBN 83-07-02917-1)
  • Poemat odjazdu (poezje; Sic! 2007, ISBN 978-83-60457-35-1)

Tłumaczenia (wybór)

Prace redakcyjne i opracowania

  • Egiše Čarenc, Poezje wybrane (wstęp Geworg Emin; Państwowy Instytut Wydawniczy 1962)
  • Natalia Astafiewa, Wiersze (wybór; Państwowy Instytut Wydawniczy 1966)
  • Geworg Emin, Wiersze (wybór; Państwowy Instytut Wydawniczy 1966)
  • Jewgienij Jewtuszenko, Wiersze (wybór; Państwowy Instytut Wydawniczy 1966, 1971)
  • Stara poezja armeńska (antologia; wybór i wstęp; Państwowy Instytut Wydawniczy 1970)
  • Bułat Okudżawa, Wiersze i ballady (wybór; Państwowy Instytut Wydawniczy 1974)
  • Awetik Isahakian, Wiersze (wybór i wstęp; Państwowy Instytut Wydawniczy 1979, ISBN 83-06-00106-0; seria: "Biblioteka Poetów")
  • Witold Dąbrowski, Portret trumienny. Poezje z teki pośmiertnej (wybór; Czytelnik 1982)
  • Witold Dąbrowski, Poezje wybrane (wybór i noty; Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1983, ISBN 83-205-3584-0; seria: "Biblioteka Poetów")
  • Bułat Okudżawa, Pieśni, ballady, wiersze (wybór, posłowie i redakcja Andrzej Mandalian; Wydawnictwo Literackie 1996, ISBN 83-08-02643-5; 1999, ISBN 83-08-02859-4)
  • Joanna Rapacka, Rzeczpospolita Dubrownicka (posłowie; Fundacja Pogranicze Sejny 2005, ISBN 83-08-02859-4)

Filmografia

Przypisy

  1. ↑ a b Zmarł Andrzej Mandalian. „Gazeta Wyborcza”, s. 19, 25 listopada 2011. Agora. ISSN 0860-908x. 
  2. ↑ Andrzej Mandalian. [dostęp 2020-12-26].
  3. ↑ Dariusz Jarosz, Działalność Podstawowej Organizacji Partyjnej PZPR przy Zarządzie Głównym Związku Literatów Polskich w latach 1949–1953 (w świetle akt własnych), „Mazowieckie Studia Humanistyczne”, 5 (1), s. 5-45 [dostęp 2019-01-12] [zarchiwizowane z adresu 2019-01-13]. [zob. s. 9]
  4. ↑ Apel (dokument KSS KOR, Archiwum Opozycji IV/04.05.43 [b.n.s])
  5. ↑ 11 lipca 1955 „za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki” M.P. z 1955 r. nr 91, poz. 1144
  6. ↑ 15 stycznia 1955 M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400, str. 1631
  7. ↑ Nagroda Nike 2005. nike.org.pl. [dostęp 2015-08-05].
  8. ↑ Nagroda Nike 2008. nike.org.pl. [dostęp 2015-07-21].
  9. ↑ Wyszukiwarka cmentarna – Warszawskie cmentarze

Bibliografia

Media użyte na tej stronie