Antoni Żurowski
 | |
 podpułkownik piechoty | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Przebieg służby | |
| Siły zbrojne | |
| Jednostki | dowódca batalionu |
| Stanowiska | dowódca Obwodu Praga AK |
| Główne wojny i bitwy | |
| Odznaczenia | |
   | |
Antoni Żurowski ps. „Papież”, „Andrzej”, „Bober”, „Blacharski” (ur. 13 czerwca 1903 albo 1898[1] w Iłży, zm. 29 lipca 1988 w Pruszkowie) – podpułkownik piechoty Wojska Polskiego, podczas powstania warszawskiego komendant Obwodu VI – Praga.
Życiorys
Od czerwca 1917 do marca 1918 był członkiem Polskiej Organizacji Wojskowej w Smoleńsku. W maju 1918 został żołnierzem 11 pułku strzelców polskich 3 DSP I Korpusu Polskiego gen. Józefa Dowbor-Muśnickiego. Po rozbrojeniu korpusu przez Niemców w maju 1918 wyjechał do Warszawy.
W listopadzie 1918 uczestniczył w rozbrajaniu Niemców w Warszawie i Austriaków w Radomiu. Walczył w wojnie polsko-ukraińskiej i polsko-bolszewickiej, ranny w obronie Warszawy w sierpniu 1920. Po zakończeniu wojny był wieloletnim oficerem 32 pułku piechoty w stopniu porucznika ze starszeństwem z dniem 1 lipca 1923[2]. Od 1938 w Korpusie Ochrony Pogranicza. Do mobilizacji dowódca 1 kompanii granicznej „Borowe”[3].
We wrześniu 1939 dowodził odtworzonym batalionem KOP „Bereźne”[4], gdzie po agresji ZSRR na Polskę stawiał opór sowieckiemu najeźdźcy. Żołnierze mjr. Żurowskiego nie dali się zaskoczyć i stawili silny opór Armii Czerwonej, odpierając skutecznie jej ataki. Następnie walczył w składzie Zgrupowania KOP gen. Wilhelma Orlik-Rückemanna. Brał udział w wielu potyczkach i bitwach m.in. pod Bereźnem, Stepaniem, Rafałówką i Maniewiczami, pod Ratnem, pod Wytycznem i w bitwie pod Kockiem w składzie SGO „Polesie”.
Nie złożył broni i od listopada 1939 działał w konspiracji SZP–ZWZ–AK. Został zastępcą dowódcy Obwodu VI Praga ZWZ. W 1942 zajął się organizowaniem odbioru zrzutów powietrznych z Zachodu. Od 2 lutego 1944 r. komendant Obwodu VI – Praga.
W czasie powstania warszawskiego był dowódcą walk na Pradze. Po krótkich, lecz krwawych i niezwykle intensywnych walkach zarządził 6 sierpnia w porozumieniu z KG AK ponowne przejście swoich oddziałów do działań konspiracyjnych[5].
We wrześniu 1944, po zajęciu Pragi przez Armię Czerwoną i 1 Armię Wojska Polskiego spotkał się z zastępcą gen. Berlinga, gen. Bolesławem Kieniewiczem. W rezultacie rozmów wydał odezwę do swoich żołnierzy, w której wzywał do ujawnienia się i wstępowania w szeregi regularnego wojska. Odezwę rozplakatowano na Pradze i opublikowano w organie PKWN „Rzeczpospolita”. Gen. Berling zaproponował płk. Żurowskiemu stanowisko zastępcy dowódcy 4 Dywizji Piechoty WP. Berling podjął również inicjatywę sformowania z podległych Żurowskiemu żołnierzy samodzielnego 36. pułku. Po odejściu Berlinga z funkcji dowódcy 1 Armii WP i akcji aresztowań podjętej wobec jego byłych żołnierzy Żurowski zerwał rozmowy i ponownie zszedł do podziemia (ukrywał się w Józefowie)[6].
Aresztowany przez NKWD 27 listopada 1944. Po odmowie współpracy przekazany do katowni w Otwocku. Przesłuchiwany przez Józefa Światło z grupą specjalną UB, następnie przetransportowany do katowni w Lublinie. W roku 1945 dwukrotnie skazany na karę śmierci, dzięki interwencji wiceministra obrony narodowej Mariana Spychalskiego zamienioną ostatecznie na dziesięć lat więzienia. 26 lipca 1945 został odbity w czasie transportu wraz z dużą grupą przewożonych oficerów i żołnierzy AK. Akcję przeprowadził oddział „Świta” – grupa „Orlika” (Marian Bernaciak) ze Zrzeszenia WiN. Po ciężkiej chorobie płk Żurowski powrócił do Warszawy. 10 października 1945 roku ujawnił się wobec nowych władz[6]. Przez następnych trzynaście lat do października 1958 ukrywał się pod fałszywymi nazwiskami). W 1958 Sąd Najwyższy PRL oczyścił go z zarzutów i wyrok uchylił.
Inna wersja:
Ujawnił się we wrześniu 1944. Aresztowany 17 listopada 1944 przez UB. W trakcie transportu uwięzionych członków AK do ZSRR, 27 lipca 1945 uwolniony przez oddział AK. Po uwolnieniu ukrywał się. 12 marca 1947 ujawnił się[3]. Zmarł w Warszawie.
Odznaczony m.in. Krzyżem Srebrnym Virtuti Militari nr 12590[7], Krzyżem Niepodległości, Orderem Odrodzenia Polski V klasy[8].
Przypisy
- ↑ W dokumentach występują różne daty.
- ↑ Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923, s. 402.
- ↑ a b Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 760.
- ↑ Prochwicz 2003 ↓, s. 167.
- ↑ Dariusz Baliszewski „Przerwać tę rzeź”, Wprost Numer: 32/2004 (1132)wersja elektroniczna.
W latach okupacji jako komendant 6/26 Obwodu Warszawskiego Okręgu AK miał – poza innymi – pseudonim Papież. Dla swych żołnierzy – żartowano – był pierwszym polskim papieżem. Na Pradze skupionych było 9,5 tys. żołnierzy AK. 1 sierpnia do walki przystąpiło prawie 7 tys. żołnierzy. Cechował ich ten sam entuzjazm, ta sama bezgraniczna ofiarność i ta sama wola zwycięstwa co w lewobrzeżnej Warszawie. Na ostatniej odprawie w KG AK dowcipkowano, by Żurowski nie niszczył wszystkich Niemców, a choćby część kierował na mosty, tak by Mokotów i Żoliborz też miały udział w zwycięstwie. 1 sierpnia, kilkadziesiąt minut przed godziną W, Niemcy, jakby znając powstańcze plany, ustawili wzdłuż Targowej i Grochowskiej ogromną, liczącą kilkadziesiąt maszyn kolumnę czołgów.
Mimo to Żurowski rozpoczął powstanie. Zaatakowali we wszystkich rejonach. Zajęli wiele niemieckich obiektów z wielkim gmachem Dyrekcji Kolei, placówkami policji, szkołami na Bródnie, w Golędzinowie. Zdobyli i obsadzili obiekty kolejowe, wiadukty. Uderzyli na niemieckie koszary przy ulicy 11 Listopada. W pierwszych dniach walk na Pradze poległo ponad 500 powstańców. W odróżnieniu od lewobrzeżnej Warszawy płk Żurowski miał do czynienia nie z jednostkami policyjnymi, lecz frontowym, znakomicie uzbrojonym wojskiem niemieckim. Po pięciu dniach walki, widząc nieskuteczność działań, obawiając się ogromnych strat wśród ludności cywilnej, za zgodą dowódcy powstania warszawskiego gen. Montera płk Żurowski postanowił przerwać powstanie. 6 sierpnia walki na Pradze ustały. Bez niemieckich represji. Jak tego dokonano, nie sposób powiedzieć. Podobno – co po wojnie relacjonował płk Antoni Żurowski – w rozmowach z niemieckim dowództwem pośredniczyli księża z kościoła przy placu Szembeka. Do dziś ta historia otoczona jest tajemnicą.
- ↑ a b Tadeusz Zakrzewski „Pierwsze dni wolności” – Przegląd 36/2016.
- ↑ Łukomski G., Polak B., Suchcitz A., Kawalerowie Virtuti Militari 1792 - 1945, Koszalin 1997, s. 542.
- ↑ Antoni Władysław Żurowski. [w:] Powstańcze Biogramy [on-line]. 1944.pl. [dostęp 2018-11-30].
Bibliografia
- Rocznik Oficerski 1924, Ministerstwo Spraw Wojskowych, Oddział V Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Warszawa 1924, s. 203, 402.
- Rocznik Oficerski 1928, Ministerstwo Spraw Wojskowych, Warszawa 1928, s. 48, 266.
- Rocznik Oficerski 1932, Biuro Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych, Warszawa 1932, s. 99, 562.
- Płk Antoni Żurowski "Bober" krótko o Powstaniu Warszawskim na Pradze, youtube.com
Media użyte na tej stronie
Naramiennik podpułkownika Wojska Polskiego (1919-39).
Autor: Mateusz Opasiński, Licencja: CC BY-SA 3.0
Skwer na warszawskiej Pradze upamiętniający dowódcę powstania warszawskiego na Pradze – pułkownika Antoniego Żurowskiego (Antoni Żurowski)