Antonio Gramsci

Antonio Gramsci
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

23 stycznia 1891
Ales

Data i miejsce śmierci

27 kwietnia 1937
Rzym

Narodowość

włoska

Język

włoski

Alma Mater

Uniwersytet Turyński

Dziedzina sztuki

publicystyka

podpis
Strona internetowa
Antonio Gramsci w wieku 15 lat, 1906 rok
Julia Schucht z dziećmi

Antonio Gramsci [antɔ:njo 'gra:mʃi] (ur. 23 stycznia[1] 1891 w Ales, zm. 27 kwietnia 1937 w Rzymie) – włoski historyk, dziennikarz i polityk, filozof i teoretyk komunistyczny.

Pochodził z Sardynii, z biednej, wielodzietnej rodziny. W czasie studiów w Turynie wstąpił do partii socjalistycznej, potem wraz z Palmiro Togliattim założył Włoską Partię Komunistyczną. Po przejęciu władzy przez faszystów aresztowany, w więzieniu spędził niemal całą resztę swojego życia. Okres więzienny jest najbardziej płodnym w życiu Gramsciego, wtedy stworzył większość swych najbardziej wpływowych koncepcji.

Podstawowym problemem, z którym borykał się Gramsci, była kwestia szerokiego poparcia dla faszyzmu wśród włoskiego proletariatu. Doprowadziło go to do swoistego „odwrócenia” Marksa i położenia równego nacisku na bazę i nadbudowę – zarówno sfera ekonomiczno-społeczna, jak i sfera kultury ma wpływ na podejmowane decyzje i działania. Droga do zmiany nie prowadzi poprzez rewolucyjny przewrót, lecz wymaga długotrwałego okresu tworzenia kulturowej hegemonii – wspólnej platformy wyobrażeń i idei łączącej intelektualistów z ludem. To rozróżnienie zostaje zresztą przez Gramsciego zniesione, gdyż dla niego nie istnieje różnica między teorią a praktyką: poznanie jest równoczesne i równoznaczne z działaniem. Każdy, kto podejmuje działanie, jest wobec tego intelektualistą, czy filozofem. Jest to kontynuacja antypozytywizmu, który na gruncie włoskim zbudował Benedetto Croce. Niemożliwe jest stworzenie obiektywnej prawdy w drodze czystej kontemplacji, prawda jest uwarunkowana historycznie, a o słuszności działań decyduje konkretny moment historyczny. Żadne spojrzenie z zewnątrz nie jest możliwe, a gdyby nawet było, nie dałoby żadnych odpowiedzi. Idąc za Antonio Labriolą, uważał że marksizm jest przede wszystkim filozofią praktyki. W przeciwieństwie do Crocego podkreślał konieczność zaangażowania intelektualisty w ruch socjalistyczny, w tworzenie partii i ram organizacyjnych. Podkreślał przy tym ważność zaangażowania proletariuszy.

Życiorys

Gramsci wychowywał się w biednej, wielodzietnej rodzinie na Sardynii. Nędza materialna spowodowana była uwięzieniem ojca Gramsciego, drobnego urzędnika zaangażowanego w działalność partii socjalistycznej. Na skutek obrażeń odniesionych w dzieciństwie do końca życia był niedorozwinięty fizycznie i garbaty. Ukończył szkołę średnią w Cagliari, udało mu się również uzyskać stypendium i rozpocząć studia w 1911 roku na uniwersytecie w Turynie, gdzie ujawniły się jego nieprzeciętne zdolności[2]. Dwa lata później Gramsci wstąpił do Włoskiej Partii Socjalistycznej. Należał tam do zwolenników Benita Mussoliniego tzw. mussoliniani[3]. Studia przerwał wiosną 1915 roku, w czasie nauki był pod intelektualnym wpływem Benedetto Croce. W 1916 roku rozpoczął pracę dziennikarską w organie prasowym partii socjalistycznej „Il Grido del Popolo” (w latach 1917–1918 był jego redaktorem naczelnym). W tym czasie Gramsci był już aktywnym działaczem ruchu robotniczego, rok później wszedł w skład Tymczasowego Komitetu Partii Socjalistycznej.

Świadectwem pierwszych zainteresowań filozoficznych i światopoglądowych Gramsciego są Pisma młodzieńcze (Scritti giovanili, 1958). Młody Gramsci krytycznie odnosił się do dominującego wówczas w ruchu socjalistycznym reformizmu, który pod wpływem pozytywizmu „sprowadzał doktrynę Marksa do prawa naturalnego, realizującego się niby fatum poza wolą ludzi”. Reformizmowi Gramsci przeciwstawiał koncepcję silnie akcentującą rolę świadomości w historii. Znaczenie idei w dziejach potwierdzała, zdaniem Gramsciego, witana przezeń z entuzjazmem rewolucja październikowa, o której sądził wówczas, że jest „dziełem bardziej ideologii niż faktów”.

W 1919 r. powstało pismo „L’Ordine Nuovo”; redakcją kierował Gramsci przy pomocy Palmiro Togliattiego (1893–1964). W publicystyce (zebranej potem w tomie L’Ordine Nuovo 1919–1920, 1954) Gramsci komentował ówczesne wydarzenia w ruchu robotniczym, główną uwagę skupiając na roli fabrycznych rad robotniczych, w których upatrywał zalążek instytucji władzy przyszłego społeczeństwa socjalistycznego. W 1921 r. Gramsci będąc wpływowym członkiem Włoskiej Partii Socjalistycznej wyprowadził z niej frakcję i został jednym z założycieli Włoskiej Partii Komunistycznej (na jej czele stanął Amadeo Bordiga)[2]. W publicystyce Gramsci podejmował wtedy głównie problemy programu nowej partii i kierunków walki z rodzącym się faszyzmem (por. tom Socialismo e fascismo. L’Ordine Nuovo 1921–1922, 1966). W latach 1922–1923 Gramsci przebywał w Moskwie reprezentując WPK w III Międzynarodówce Komunistycznej. Spędził tam ponad rok i poznał swoją przyszłą żonę Giulię Schucht. Powróciwszy do kraju, Gramsci nadal uczestniczył w życiu politycznym jako poseł do parlamentu, publicysta (był inicjatorem organu partyjnego „Unita”) oraz działacz partyjny.

W wyniku dyskusji wewnątrzpartyjnej, której dokumentację podał Palmiro Togliatti w publikacji La formazione del gruppo dirigente del P.C.I. (Kształtowanie się grupy kierowniczej WPK, 1962), a której świadectwa znajdujemy także w publicystyce Gramsciego zebranej w La construzione del partito comunista italiano 1923–1926 (1971), dawną obciążoną błędem sekciarstwa politykę, której rzecznikiem był Amadeo Bordiga, zastąpiono programem sojuszu sił lewicowych w obliczu zagrożenia faszystowskiego, głoszonym przez Gramsciego. W styczniu 1926 r. Gramsci stanął na czele Komitetu Centralnego WPK. W październiku 1926 r. został aresztowany przez reżim faszystowski a w 1928 r. skazany na dwadzieścia lat więzienia[2]. Gramsci spędził w więzieniu jedenaście lat[2], podupadając na zdrowiu. Zwolniony w 1937 r. na podstawie amnestii, zmarł zaraz po wyjściu na wolność.

Przez cały czas pobytu w więzieniu Gramsci w takiej mierze, w jakiej pozwalały warunki, prowadził pracę intelektualną. Szkice, notatki i materiały wypełniły 33 Zeszyty więzienne (Quaderni del carcere), które zostały opublikowane w 1947 r. pod tymże tytułem. Wydanie polskie miało miejsce w 1950 r.[2].

Dzieła

Pisma wczesne (1908–1926)

  • Scritti giovanili 1914–1918, Torino 1958;
  • L’Ordine Nuovo 1919–1920, Torino 1954;
  • Socialismo e fascismo. L’Ordine Nuovo 1921–1922, Torino 1960;
  • Sotto la Mole 1916–1920, Torino 1960;
  • Scritti 1915–1921. Nuovi contributi, red. S. Caproglio, Milano 1968;
  • La construzione del Partito Comunista 1923–1926, Torino 1971;
  • Per la verità. Scritti 1913–1926, red. R. Marinelli, Roma 1974;
  • 2000 pagine di Gramsci, Milano 1964, tomy I-II.

Pisma więzienne (1926–1937)

  • Lettere del carcere, I wyd. Torino 1947;
  • Lettere del carcere, pełne wyd. krytyczne, red. S. Caproglio i E. Fubini, Torino 1965;
  • Antonio Gramsci. Vita attraverso le lettere (1908–1937), red. G. Fiori, Torino 1994;
  • Quaderni del carcere, I wyd. Torino 1948–1951:
    • t. I: Il materialismo storico e la filosofia di Benedetto Croce [Materializm historyczny i filozofia Benedetta Crocego], 1948;
    • t. II: Gli intellettuali e l’organizzatione della cultura [Intelektualiści i organizacja kultury], 1949;
    • t. III: Il Risorgimento [Risorgimento], 1949;
    • t. IV: Note sul Machiavelli, sulla politica e sullo stato moderno [Noty o Machiavellim, polityce i państwie nowoczesnym], 1949;
    • t. V: Letteratura e vita nazionale ''Literatura i życie narodowe'', 1950;
    • t. VI: Passato e presente [Przeszłość i teraźniejszość], 1951;
  • Quaderni del carcere, pełne wyd. krytyczne przygotowane przez Instytut Gramsciego w Rzymie, red. V. Gerratana, Torino 1975;
  • Le opere, red. A.A. Santucci, Roma 1997 (obszerna antologia pism Gramsciego).

Przekłady polskie

  • Listy z więzienia, wybór i tłum. M. Brahmer, Warszawa 1950;
  • Listy z więzienia, wybór i tłum. A. Kosierkiewicz, „Regiony” 1978, nr 3, s. 5-25;
  • Pisma wybrane, tłum. Barbara Sieroszewska, tomy I-II, Warszawa 1961;
  • Rewolucja przeciw „Kapitałowi”, tłum. Piotr Strębski, Warszawa 2005;
  • Zeszyty filozoficzne, oprac. i wstęp Sław Krzemień-Ojak, tłum. Barbara Sieroszewska i J. Szymanowska, Biblioteka Klasyków Filozofii, Warszawa 1991;
  • Fragmenty Quaderni del carcere, tłum. Sław Krzemień-Ojak, w: Filozofia współczesna, tom 1, Warszawa 1983;
  • Drzewo jeży (Listy, bajki, opowiadania), tłum. Lidia Wanda Gall, Warszawa 1987.

Zobacz też

Przypisy

  1. Antonio Gramsci, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2017-11-21] (ang.).
  2. a b c d e Palmer 1998 ↓, s. 163.
  3. Richard Pipes, Rosja bolszewików, Warszawa 2005, s. 266-267.

Bibliografia

  • Alan Palmer: Kto jest kim w polityce. Świat od roku 1860. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Magnum, 1998. ISBN 83-85852-28-X.

Media użyte na tej stronie

Gramsci.png
Portrait of Antonio Gramsci around 30 in the early 20s
Julka Schucht Delio Giuliano Gramsci.jpg
La femme de Antonio Gramsci, Julka Schucht, avec ses fils Delio et Giuliano
Antonio Gramsci signature.svg
Firma del filósofo italiano Antonio Gramsci.
Gramsci 1906.jpg
Portrait of Antonio Gramsci around 15 in 1906