Antyimperializm

Antyimperialistyczny mural w Caracas

Antyimperializm – idea sprzeciwiająca się imperializmowi[1][2][3], kolonializmowi, imperiom kolonialnym i ich dążeniom do hegemonii oraz ich ekspansji terytorialnej poza swoje ustalone granice[4]. Do idei antyimperializmu odwoływały się głównie ruchy nacjonalistyczne oraz komunistyczne[5].

Antyimperialistyczny pomnik w Hawanie

Po II wojnie światowej idea antyimperializmu uzyskała szeroką popularność szczególnie wśród ruchów narodowo-wyzwoleńczych działających w koloniach europejskich mocarstw. Aktualnie krajami oficjalnie praktykującymi politykę antyimperialistyczną są Kuba, Wenezuela i Boliwia[6].

Rosyjski antykomunistyczny plakat (lata 30. XX w.)

Teoria

Plakat z 1912 roku symbolizujący łamanie przez USA doktrynę Monroego poprzez ingerowanie w politykę krajów Ameryki Południowej

Pod koniec lat 70. XIX wieku termin imperializmu został wprowadzony do języka angielskiego przez przeciwników kolonialnej polityki brytyjskiego premiera Benjamina Disraeli[4]. Wkrótce został jednak przejęty przez zwolenników tej imperializmu, m.in. przez Josepha Chamberlaina[7][8]. Sama idea imperializmu nie była jednoznacznie rozumiana przez społeczeństwo; część uważała, że imperializm wyznaczał idealizm i filantropię, natomiast wiele osób utożsamiało imperializm z kapitalizmem[7][8].

Termin imperializmu był już wcześniej używany w języku francuskim; był używany już na początku XIX wieku w odniesieniu polityki Napoleona Bonaparte[9].

Imperializm Johna Atkinsona Hobsona

John Atkinson Hobson był wpływowym członkiem brytyjskiej Partii Liberalnej[10]. Według historyków Petera Duignana i Lewisa Henry'ego Ganna, Hobson miał na początku XX wieku znaczący wpływ na wzrost nieufności wobec imperializmu wśród społeczeństwa[11].

W swojej pracy Hobson argumentował, że wewnętrzne reformy społeczne mogą wyeliminować imperializm; inspirował się działalnością naukową Karola Marksa[12] i był zwolennikiem teorii, że opodatkowanie może pobudzić szerszą konsumpcję, zapewnić społeczeństwu dobrobyt i utrzymać pokój na świecie; w przypadku braku opodatkowania, rentierzy sprzyjaliby rozwojowi imperializmu poprzez zbyt wysokie przychody[13][14][15][16]. Teoretycy socjalizmu i marksizmu jak Karl Kautsky i Róża Luksemburg dostrzegali korelację między kapitalizmem, militaryzmem i ekspansjonizmem, jednak nie używali terminu imperializmu[17].

Ruch polityczny

Antyimperializm jako ruch polityczny powstał w Europie na przełomie XIX i XX w.; była to odpowiedź przeciwko wzrostu potęgi europejskich imperiów kolonialnych oraz Stanów Zjednoczonych, prowadzących wówczas wojnę przeciwko Hiszpanii[18].

W połowie XX wieku ruchy antyimperialistyczne odegrały bardzo ważną rolę w procesie dekolonizacji, głównie w latach 60. i 70. XX wieku wiele byłych europejskich kolonii w Azji i Afryce uzyskało niepodległość[4]. Ze względu na potępianie imperialnej polityki Stanów Zjednoczonych, pod koniec XX wieku antyimperializm został uznany za jeden z nurtów antyglobalizmu[19].

Antyimperializm według państw

Niemcy

Na terenie Niemiec Zachodnich założono w 1968 roku Niemiecką Partię Komunistyczną i w 1982 roku Marksistowsko-Leninowską Partię Niemiec, a w NRD w styczniu 1990 powstała Komunistyczna Partia Niemiec. Każda z tych partii działa do dzisiaj.

17 i 18 lutego 1968 roku w Berlinie Zachodnim odbył się Międzynarodowy Kongres Wietnamski zorganizowany przez Socjalistyczny Niemiecki Związek Studentów; uczestnicy w ten sposób pokazali swoją solidarność z Wietnamem Północnym[20].

Aktualnie działające w Niemczech skrajnie lewicowe organizacje opierają się na marksizmie-leninizmie; jej członkowie deklarują się jako antykapitaliści i antyimperialiści[21]. Uważają, że walka przeciwko imperializmowi, który reprezentują Stany Zjednoczone, NATO i Izrael[22][23][24][25] (od lat 90. XX wieku część skrajnie lewicowych aktywistów zaczęła sprzeciwiać się antysyjonizmowi oraz popierać Izrael[26]), jest połączona z walką przeciwko kapitalizmowi[21][27]. Wzywają również do solidaryzowania się z socjalistycznymi ruchami wyzwoleńczymi działającymi w krajach Trzeciego Świata; ruchy wyzwoleńcze o prozachodniej orientacji uważa się za kontrrewolucyjne, przez co nie są wspierane[26].

Stany Zjednoczone

Termin antyimperializmu został użyty po raz pierwszy w 1898 roku, gdy Stany Zjednoczone prowadziły wówczas wojnę przeciwko Hiszpanii[28]. Wielu antyimperialistów popierało tą wojnę, jednak część była przeciwko aneksji Filipin przez Stany Zjednoczone[29]; taką postawę miała założona dnia 15 czerwca 1898 organizacja Anti-Imperialist League[30].

Według Freda Harringtona antyimperialiści nie sprzeciwiali się ekspansji z powodów handlowych, religijnych, prawnych lub humanitarnych; uważali natomiast, że polityka imperializmu jest sprzeczna z aktem Deklaracji Niepodległości Stanów Zjednoczonych[18][31][32].

Po I wojnie światowej w amerykańskich podręcznikach szkolnych wydawcy zaznaczali, że imperializm był główną przyczyną tego konfliktu[33].

Wielka Brytania i jej dominia

Działalność antyimperialistyczna w Wielkiej Brytanii była praktykowana od lat 90. XIX wieku przez Partię Liberalną[34]. Partia publicznie krytykowała brytyjskie działania podczas wojen burskich[35], po których zakończeniu zwróciła uwagę na sytuację w brytyjskich koloniach w Afryce i Azji[36]. W latach 20. i 30. XX wieku władze brytyjskie organizowały wielkie wystawy promujące politykę imperializmu; część intelektualistów wykorzystała to jako okazję do krytykowania tej idei[37]. W Kanadzie i Australii również działały organizacje antyimperialistyczne[38].

Niemiecki chrześcijański filozof i pacyfista Friedrich Wilhelm Foerster uważał, że imperialna polityka Wielkiej Brytanii oczernia chrześcijaństwo już od czasów rządów Elżbiety I Tudor[39].

Australia

W Australii przeciwna brytyjskiej ekspansji była zamieszkująca ten teren irlandzka ludność wyznająca katolicyzm[38].

Kanada

Kanadyjczycy pochodzenia francuskiego byli wrogo nastawieni do brytyjskiej ekspansji[38]. Ludność deklarowała walkę o suwerenność Kanady od Wielkiej Brytanii; część francuskich Kanadyjczyków wspierała kanadyjski nacjonalizm[40]. Z kolei większość wyznających protestantyzm brytyjskich imigrantów zamieszkujących Kanadę było zdecydowanymi zwolennikami brytyjskiego kolonializmu; walczyli też po stronie brytyjskiej w wojnach burskich[41]. Część imigrantów nie podzielała tego zdania; jednym z nich był żyjący w latach 1823-1910 historyk Goldwin Smith[42].

W odróżnieniu od ludności irlandzkiej zamieszkujących Australię, Irlandczycy w Kanadzie popierali brytyjskie imperium kolonialne[43].

Marksizm-leninizm

Włodzimierz Lenin (1920)

Włodzimierz Lenin uznał imperializm za "najwyższy etap kapitalizmu", co zdefiniował jako system ekonomiczny, w którym monopolistyczny kapitał finansowy staje się dominujący w ekonomii[44][45]. W tych okolicznościach, rządy krajowe i prywatne korporacje są zmuszone do światowej rywalizacji o kontrolę nad zasobami naturalnymi i pracę niewolników wynikającą z polityki kolonialnej[46]. Jego poglądy w sprawie imperializmu odnoszą się do dominacji w dziedzinie ekonomicznej zamiast militarnej i politycznej; uważał, że głównym celem imperializmu jest wyzysk gospodarczy, a nie ekspansja terytorialna kraju[46]. Opinię Lenina na temat imperializmu podzielał Che Guevara[47].

W swojej pracy pod tytułem Imperializm jako najwyższe stadium kapitalizmu, Lenin przedstawił cechy kapitalizmu prowadzące do imperializmu na tle gospodarczym[48][49][50].

Niektórzy anarchiści i działacze organizacji marksistowskich krytykowali powojenną politykę Związku Radzieckiego, uznając ją za imperialistyczną[51]. Z kolei Mao Zedong nazwał ZSRR krajem socjalimperialistycznym, czyli socjalistycznym z imperialnymi tendencjami[51].

Che Guevara (1959)

Obecnie termin antyimperializmu jest używany głównie przez zwolenników marksizmu-leninizmu[52].

Prawicowy antyimperializm

Wśród przeciwników imperializmu znajdują się osoby o poglądach prawicowych (również skrajnie prawicowych[5]), a nawet dżihadyści, gdzie przykładem jest głoszenie haseł antyimperialistycznych przez Państwo Islamskie oraz Al-Ka’idę[53], i fundamentaliści religijni, czego przykładem jest polityka prowadzona przez irańskiego ajatollaha Ruhollaha Chomejniego.

Prawicowymi antyimperialistycznymi partiami politycznymi są między innymi angolskie UNITA i FNLA, armeńska HHK, indyjska Jamaat-e-Islami Hind[54] i rosyjska Partia Eurazja. Antyimperialistyczna działalność była prowadzona również przez prawicową Narodową Organizację Cypryjskich Bojowników.

Krytyka antyimperializmu

Antonio Negri i Michael Hardt opisali w książce Imperium, że antyimperializm w dzisiejszym świecie nie ma już znaczenia, ponieważ imperializm nie jest praktykowany przez żadne państwo[55].

Politolog Jan Smoleński i ekonomista Jan Dutkiewicz skrytykowali imperialną politykę Władimira Putina wobec Ukrainy oraz wyjaśnienie jakoby rosyjska inwazja na Ukrainę miała być motywowana walką przeciwko amerykańskiemu imperializmowi[56][57]. Amerykański historyk Timothy Snyder nazwał ten konflikt wojną kolonialną[58]; już w 2017 roku krytykował naród ukraiński, nazywając go "mieszkańcami kolonii, którzy są skazani na przynależność do imperium"[59].

Z kolei libański socjalista Gilbert Achcar uważa, że interwencja militarna ze strony imperialistycznej potęgi jest dopuszczalna w celu powstrzymania dokonywania zbrodni przeciwko ludzkości[60].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Abaszejew 1941 ↓, s. 16.
  2. ↑ antiimperialismo. academia.gl. (galic.).
  3. ↑ antiimperialisme. naob.no. (norw.).
  4. ↑ a b c Koebner, Schmidt 2010 ↓.
  5. ↑ a b Nicolas Lebourg: Qu’est ce que le nationalisme-révolutionnaire?. tempspresents.com, 2013-06-07. (fr.).
  6. ↑ Nancy Escobar Cardoso: Evo Morales organiza en Bolivia su “revolución bolivariana”. cronica.com.mx. [dostęp 2013-05-04]. (hiszp.).
  7. ↑ a b Proudman 2008 ↓, s. 395-433.
  8. ↑ a b Fieldhouse 1992 ↓, s. 45-72.
  9. ↑ Cormenin 1846 ↓, s. 187.
  10. ↑ Long 1996 ↓.
  11. ↑ Duignan, Gann 2013 ↓, s. 59.
  12. ↑ Koebner, Schmidt 2010 ↓, s. 221.
  13. ↑ Cain 2007 ↓, s. 25-47.
  14. ↑ Peatling 2007 ↓, s. 381-398.
  15. ↑ Koebner, Schmidt 2010 ↓, s. 222.
  16. ↑ Wood 1983 ↓, s. 483-500.
  17. ↑ Koebner, Schmidt 2010 ↓, s. 265.
  18. ↑ a b Harrington 1935 ↓, s. 211-230.
  19. ↑ Samir Amin: Au-delà de la mondialisation libérale : un monde meilleur ou pire ?. cairn.info, 2006-02. (fr.).
  20. ↑ Dworok, Weißmann 2013 ↓, s. 153-170.
  21. ↑ a b Salzborn 2018 ↓, s. 88.
  22. ↑ Kloke 2010 ↓, s. 192.
  23. ↑ Salzborn 2018 ↓, s. 46.
  24. ↑ Salzborn 2018 ↓, s. 60.
  25. ↑ Salzborn 2018 ↓, s. 84.
  26. ↑ a b Federalna Agencja Edukacji Obywatelskiej 2008 ↓.
  27. ↑ Tom David Uhlig: Antisemitismus im linken Spektrum. bpb.de, 2020-04-30. (niem.).
  28. ↑ Beisner 1968 ↓.
  29. ↑ Pratt 1936 ↓, s. 266-278.
  30. ↑ Modern History Sourcebook: American Anti-Imperialist League, 1899. sourcebooks.fordham.edu. (ang.).
  31. ↑ Welch 1978 ↓.
  32. ↑ Tompkins 1970 ↓.
  33. ↑ Cornell University 1942 ↓, s. 50.
  34. ↑ Schuyler 1922 ↓.
  35. ↑ Claeys 2010 ↓.
  36. ↑ Porter 1968 ↓.
  37. ↑ Britton 2010 ↓.
  38. ↑ a b c Connolly 1978 ↓, s. 210-232.
  39. ↑ Koebner, Schmidt 2010 ↓, s. 248.
  40. ↑ Berger 1968 ↓.
  41. ↑ Heath 2009 ↓.
  42. ↑ Brown 1962 ↓, s. 93-105.
  43. ↑ McGowan 1989 ↓, s. 118-145.
  44. ↑ Evans, Newnham 1998 ↓, s. 244.
  45. ↑ Romeuf ↓, s. 629.
  46. ↑ a b Evans, Newnham 1998 ↓, s. 79.
  47. ↑ Message to the Tricontinental. marxists.org. (ang.).
  48. ↑ Imperialism, the Highest Stage of Capitalism. marxists.org. (ang.).
  49. ↑ Bottomore, Harris, Miliband ↓, s. 252.
  50. ↑ Duménil, Löwy, Renault 2009 ↓.
  51. ↑ a b Sheng 1997 ↓.
  52. ↑ Brewer 1990 ↓, s. 293.
  53. ↑ Birnbaum 2016 ↓, s. 205-216.
  54. ↑ Jamaat to launch nation-wide `anti-imperialism` campaign. zeenews.india.com, 2009-12-10. (ang.).
  55. ↑ Negri, Hardt 2001 ↓.
  56. ↑ Jan Smoleński, Jan Dutkiewicz: The American Pundits Who Can’t Resist “Westsplaining” Ukraine. newrepublic.com, 2022-03-04. (ang.).
  57. ↑ Linda Mannheim: “F*ck Leftist Westsplaining!”. thenation.com, 2022-04-04. (ang.).
  58. ↑ Timothy Snyder: The War in Ukraine Is a Colonial War. newyorker.com, 2022-04-28. (ang.).
  59. ↑ Timothy Snyder: Germans must remember the truth about Ukraine – for their own sake. eurozine.com, 2017-07-07. (ang.).
  60. ↑ Gilbert Achcar: Reflexiones de un antiimperialista tras diez años de debate. vientosur.info, 2021-06-24. (hiszp.).

Bibliografia

  • Tom Bottomore, Laurence Harris, Ralph Miliband. Imperialism and world market. „A Dictionary of Marxist Thought (2nd Edition)”. 
  • M. Jean Romeuf. Impérialisme. „Dictionnaire des sciences économiques”. 
  • Louis de Cormenin. Libelle LXI: Sur l'esprit et les tendances rétrogrades de la chambre des pairs. „Libelles politiques II”, 1846. 
  • Robert Livingston Schuyler, The rise of anti-imperialism in England, 1922.
  • Fred Harrington. The Anti-Imperialist Movement in the United States, 1898-1900. „Mississippi Valley Historical Review”. 22 (2), 1935-09. 
  • Julius Pratt, Expansionists of 1898: The Acquisition of Hawaii and the Spanish Islands, 1936.
  • D. A. Abaszejew (Д. А. Абашеев): Военно-политическэ терминүүдэй хуряангы словарь. 1941.
  • Cornell University: The Impact of the war on America: six lectures by members of the faculty of Cornell university. 1942. ISBN 978-0-8014-0097-1.
  • R. Craig Brown. Goldwin Smith and Anti‐imperialism.. „Canadian Historical Review”. 43 (2), 1962. 
  • Robert L. Beisner, Twelve against Empire: The Anti-Imperialists, 1898–1900, 1968.
  • Bernard Porter, Critics of Empire: British Radical Attitudes to Colonialism in Africa 1895-1914, 1968.
  • Carl Berger, Imperialism and Nationalism, 1884-1914: a conflict in Canadian thought, 1969.
  • E. Berkeley Tompkins, Anti-Imperialism in the United States: The Great Debate, 1890–1920, 1970.
  • Richard E. Welch, Response to Imperialism: The United States and the Philippine-American War, 1899–1902, 1978.
  • C. N. Connolly. Class, birthplace, loyalty: Australian attitudes to the Boer War. „Australian Historical Studies”. 18 (71), 1978. 
  • John Cunningham Wood. J. A. Hobson and British Imperialism. „The American Journal of Economics and Sociology”. 42 (4), 1983-10. 
  • Mark G. McGowan. The De-Greening of the Irish: Toronto’s Irish‑Catholic Press, Imperialism, and the Forging of a New Identity, 1887-1914. „Historical Papers/Communications historiques”. 24 (1), 1989. 
  • Anthony Brewer, Marxist Theories of Imperialism: A Critical Survey, 1990.
  • D. K. Fieldhouse. Imperialism: An Historiographical Revision. „South African Journal of Economic History”. 7 (1), 1992-03. 
  • David Long, Towards a new liberal internationalism: the international theory of JA Hobson, 1996.
  • Michael M. Sheng, Battling Western Imperialism: Mao, Stalin, and the United States, 1997.
  • Graham Evans, Jeffrey Newnham, The Penguin Dictionary of International Relations, 1998.
  • Antonio Negri, Michael Hardt, Empire, 2001, ISBN 0-674-00671-2.
  • P. J. Cain. Capitalism, Aristocracy and Empire: Some 'Classical' Theories of Imperialism Revisited. „Journal of Imperial and Commonwealth History”. 89 (295), 2004-07. 
  • G.K. Peatling. Globalism, Hegemonism and British Power: J. A. Hobson and Alfred Zimmern Reconsidered. „History”. 35 (1), 2007-03. 
  • Federalna Agencja Edukacji Obywatelskiej, Dossier Linksextremismus, 2008.
  • Gérard Duménil, Michael Löwy, Emmanuel Renault, Impérialisme, 2009, ISBN 978-2130572336.
  • Mark Proudman. Words for Scholars: The Semantics of 'Imperialism'. „Journal of the Historical Society”. 8 (3), 2008-09. 
  • Gordon L. Heath, War with a Silver Lining: Canadian Protestant Churches and the South African War, 1899-1902, 2009.
  • Wolfgang Benz, Begriffe, Ideologien, Theorien, 2010, ISBN 978-3-598-24074-4.
  • Sarah Britton. Come and See the Empire by the All Red Route!’: Anti-Imperialism and Exhibitions in Interwar Britain. „History Workshop Journal”. 69 (1), 2010. 
  • Gregory Claeys, Imperialism: The Story and Significance of a Political Word, 1840–1960, 2010.
  • Richard Koebner, Helmut Dan Schmidt, Imperial Sceptics: British Critics of Empire, 1850–1920, 2010.
  • Peter Duignan, Lewis Henry Gann, Burden of Empire: An Appraisal of Western Colonialism in Africa South of the Sahara, 2013, ISBN 978-0-8179-1693-0.
  • Gerrit Dworok, Christoph Weißmann, 1968 und die 68er. Ereignisse, Wirkungen und Kontroversen in der Bundesrepublik, 2013, ISBN 978-3-412-21016-8.
  • Jean Birnbaum, Un silence religieux. La gauche face au djihadisme, 2016.
  • Samuel Salzborn, Globaler Antisemitismus. Eine Spurensuche in den Abgründen der Moderne, 2018.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Thecristisrizenoldrussiancivilwarposter.jpg
Caption below: Christ is Risen. Caption on shield: God is with us, Let Russia rise again. Cover from the New Year issue of the magazine "Chasovoy". C. 1932
Monroe doctrine.jpg
Newspaper cartoon from 1912 about the Monroe Doctrine
Tribuna antiimperialista en La Habana.JPG
(c) I, Elemaki, CC BY-SA 2.5
Tribuna antiimperialista en La Habana
Che Guevara June 2, 1959.jpg
Che Guevara in his trademark olive-green military fatigues, June 2, 1959 Cuba.
Lenin 1920.jpg
This is a publicity image of the Russian revolutionary leader Vladimir Lenin, taken in 1920. It has been reproduced widely, both in print and online (for instance here).
Antiimperialismo caracas.jpg
Autor: Erik Cleves Kristensen, Licencja: CC BY 2.0
In low class neighbourhoods of Caracas you can come across these political grafittis.