Archeologia procesualna

Ten artykuł od 2010-09 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać wiarygodne źródła, najlepiej w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Archeologia procesualna (Nowa Archeologia) - orientacja badawcza we współczesnej archeologii, szczególnie twórcza i aktywna w latach 60., 70. i 80. XX w.

Funkcjonalizm i neoewolucjonizm doprowadziły do powstania niezwykle ważnego nurtu teoretycznego czy orientacji badawczej w archeologii, zwanej „Nową Archeologią” lub "archeologią procesualną". Początek Nowej Archeologii wiąże się z osobą Lewisa Roberta Binforda, który zarysował nowy program teoretyczny w 1962 r. w artykule Archaeology as anthropology, opublikowanym w periodyku "American Anthropologist". Binford stwierdził, że archeologia może osiągnąć taki sam cel jak antropologia – zrozumienie funkcjonowania systemów społeczno-kulturowych (optymizm poznawczy). Binford nawiązał do myśli Lesliego White'a (którego był studentem), twierdząc, że obserwowane przez archeologów źródła (odnoszące się przede wszystkim do podsystemu technologicznego) pozwalają zrekonstruować całość systemu społeczno-kulturowego. Nawiązał także do koncepcji Grahame’a Clarke’a i Juliana Stewarda, uważając kulturę za sposób adaptacji do środowiska. Zmianę kulturową widział jako zapoczątkowaną przez czynniki zewnętrzne, pozakulturowe, przede wszystkim o charakterze ekologicznym.

W Anglii twórcą podobnego nurtu teoretycznego był David Clarke, autor słynnej książki Analytical archaeology (1968).

Najważniejsze cechy „nowej archeologii”:

• optymizm poznawczy (tzw. przesłanka pompejańska - każde stanowisko archeologiczne, tak jak Pompeje - jest zatrzymanym w ruchu, skamieniałym systemem społeczno-kulturowym), poznanie przeszłości jest w związku z tym kwestią zastosowania odpowiednich metod badawczych;
• nacisk na wyjaśnianie procesów i zjawisk (dedukcja logiczna, wyjaśnianie przez odwołanie się do praw ogólnych, argumentacja logiczna, tworzenie hipotez badawczych, zastosowanie statystyki matematycznej, metod komputerowych), a nie tylko na ich opis,
• podejście systemowe,
• analiza procesów zmian, powodowanych przez czynniki ekologiczne, demograficzne i ekonomiczne,
• próba znalezienia uniwersalnych praw rządzących ludzkim zachowaniem,
• budowa modeli
• prowadzenie badań zorientowanych na rozwiązanie jakiegoś problemu

W połowie lat 80. wskutek krytyki wychodzącej z różnych założeń, pojawiła się nowa orientacja badawcza w archeologii, zwana "archeologią postprocesualną"