Are You Being Served?

Are You Being Served? – brytyjski sitcom emitowany w latach 1972–1985 na antenie BBC. Był pierwszym wspólnym dziełem spółki autorskiej David Croft i Jeremy Lloyd, późniejszych autorów ’Allo ’Allo!. Wyemitowano łącznie 69 półgodzinnych odcinków podzielonych na 10 serii (w tym pięć specjalnych odcinków bożonarodzeniowych). Był jednym z najpopularniejszych brytyjskich seriali drugiej połowy lat 70. U szczytu swej oglądalności przyciągał przed telewizory nawet 22 miliony widzów^[1].

Zarys fabuły

Akcja serialu rozgrywa się wśród pracowników jednego z pięter ekskluzywnego domu towarowego Grace Brothers w Londynie. W odcinku pilotowym piętro – dotychczas zajmowane wyłącznie przez dział odzieży męskiej – zostaje podzielone na pół. Jedną połowę zachowują dotychczasowi lokatorzy, ale na drugą wprowadza się dział odzieży damskiej, co z miejsca rodzi konflikty.

Are You Being Served? jest jedynym spośród głównych seriali Davida Crofta rozgrywającym się współcześnie, nie zaś w realiach historycznych. Podobnie jak w innych produkcjach tego autora, humor oparty jest w największym stopniu na niezwykle wyrazistych bohaterach, o mocno zarysowanych, często przeciwstawnych osobowościach, którzy muszą przebywać wspólnie w dość hermetycznym środowisku – w tym przypadku jest to ich miejsce pracy, dom towarowy. Ponadto źródłem żartów jest niezwykle pompatyczna, pełna przesadnej kurtuazji, elegancji i formalizmu, atmosfera panująca w sklepie. Dodatkowo fabuła wielu odcinków zasadza się na konfliktach na linii pracownicy – kierownictwo.

Tytuł

W dosłownym tłumaczeniu tytuł serialu znaczy „Czy jest Pan obsługiwany?” lub „Czy jest Pani obsługiwana”. Jest to zwrot, którym pracownicy sklepu zwracają się często do klientów pojawiających się w sklepie, chcąc nawiązać z nimi rozmowę prowadzącą do zakupu.

Główni bohaterowie

(w nawiasach podano odtwórców ról)

Pani Slocombe (Mollie Sugden)

Pani Slocombe jest kierowniczką działu odzieży damskiej. Jej mąż opuścił ją w nie do końca jasnych okolicznościach (wspomina się o aresztowaniu za oszustwa). Mieszka tylko ze swoją kotką, o którą bardzo dba. Jest to źródłem jednego z charakterystycznych powracających żartów w serialu. Opiera się on na nieprzetłumaczalnej grze słów, wynikającej z podwójnego znaczenia słowa pussy, które dosłownie oznacza kotkę, ale w potocznym angielskim bywa często używane jako niezbyt eleganckie określenie kobiecych genitaliów. Żart polega na tym, iż Pani Slocombe bardzo często mówi, że coś się dzieje z jej pussy, mając na myśli swojego kota, ale powodując dwuznaczność wyglądającą bardzo dziwnie w ustach statecznej starszej pani (tego rodzaju humor powodował zresztą oskarżenia o rynsztokowe dowcipy ze strony części krytyki). Pani Slocombe wciąż uważa się za kobietę atrakcyjną, zaś cechą charakterystyczną jej wyglądu są wciąż zmieniające się kolory włosów, łącznie z różowym czy fioletowym.

Pan Humphries (John Inman)

Pan Humphries przez większość serialu jest drugim w ściśle przestrzeganej hierarchii spośród sprzedawców w dziale odzieży męskiej. Jego zachowanie i wypowiedzi – pełne słabo skrywanych, homoseksualnych podtekstów – sprawiły, że w powszechnym odbiorze stał się jednym z najsłynniejszych gejów w historii brytyjskiej telewizji. Sam aktor, wspólnie z twórcami serialu, stanowczo odrzucał taką interpretację, przynajmniej w oficjalnych wypowiedziach. Utrzymywali oni, że jest raczej patologicznym maminsynkiem lub ewentualnie biseksualistą. Humphries to raczej nieśmiały, delikatny mężczyzna o śmiesznym chodzie. Choć pozornie jest wzorem subtelnego sprzedawcy, za plecami przełożonych chętnie przyłącza się do podstępów Pana Lucasa.

Pan Lucas (Trevor Bannister)

Pan Lucas jest najmłodszym ze sprzedawców w dziale odzieży męskiej. Jego bardzo bezpośredni, luźny sposób bycia bardzo kontrastuje ze skostniałą atmosferą domu towarowego, co często rodzi kłopoty. Lucas stara się na różne sposoby omijać rygory panujące w firmie, nierzadko z dyskretnym poparciem pozostałych sprzedawców. Bez specjalnego powodzenia stara się zdobyć względy Panny Brahms. Uwielbia docinać starszym pracownikom, szczególnie mocno dręcząc złośliwymi komentarzami Panią Slocombe.

Panna Brahms (Wendy Richard)

Panna Brahms jest młodszą sprzedawczynią w dziale odzieży damskiej. Chętnie odsłania swoje długie nogi i jest główną seksbombą sklepu (w późniejszych seriach przeobraża się powoli w kobietę w średnim wieku z nieco bardziej stonowanymi strojami). Prowadzi bujne życie towarzyskie, będąc generalnie kiepskiego zdania o płci przeciwnej. Ona i jej przełożona – Pani Slocombe – często zwierzają się sobie nawzajem ze swoich miłosnych wyczynów (przy czym o ile u Panny Brahms są one realne, u Pani Slocombe pozostają raczej w sferze imaginacji). Panna Brahms mówi z bardzo wyraźnym akcentem z robotniczych dzielnic Londynu i często prezentuje inteligencję na poziomie stereotypowej blondynki.

Kapitan Peacock (Frank Thornton)

Kapitan Peacock zajmuje stanowisko tzw. floor walkera, czyli osoby nadzorującej pracę sprzedawców. Całymi dniami przechadza się po piętrze, witając klientów (ale nigdy samemu ich nie obsługując) i sprawdzając poprawność prowadzonej przez obsługę dokumentacji sprzedaży. Jako przełożony obu zlokalizowanych na piętrze działów, traktuje podległy sobie personel bardzo formalnie i apodyktycznie. Gdy wzywa do siebie kogoś ze sprzedawców, zaczyna zawsze od formułki „Czy jest pan wolny”, wypowiadanej nawet wtedy, gdy na piętrze nie ma ani jednego klienta. Afiszuje się ze swoją pozycją, jest zarozumiały i chorobliwie ambitny. Z dumą podkreśla swoją bohaterską wojenną przeszłość, każąc mówić do siebie per „kapitanie” (choć w rzeczywistości służył w wojskach inżynieryjnych, na tyłach frontu, i był kapralem). Uwielbia piękne kobiety i uważa się za bardzo przystojnego.

Pan Grainger (Arthur Brough)

Pan Grainger jest kierownikiem działu odzieży męskiej. To mocno podstarzały już mężczyzna, który spędził w Grace Brothers całe swoje zawodowe życie. Wiek wyraźnie daje mu się we znaki: sztuczna szczęka utrudnia mu jedzenie, słaby wzrok i słuch źle wpływają na jego kontakt z otoczeniem, do tego ma słabe serce, skłonności do zasypiania na firmowych naradach i męczą go kłopoty gastryczne. Koledzy z działu traktują go jak dobrotliwego dziadka, zwłaszcza Pan Humphries roztacza nad nim dyskretną opiekę. Grainger bywa często skonfliktowany z Panią Slocombe, której nie może darować tego, iż za sprawą przeprowadzki jej działu na trzecie piętro, jego własny zmniejszył się o połowę. Pozornie przyjaźni się z kapitanem Peacockiem – często zwracają się do siebie po imieniu, co w sklepie jest teoretycznie dowodem najwyższej zażyłości. Tak naprawdę ma jednak kapitanowi za złe, że mimo młodszego wieku i krótszego stażu pracy, jest w hierarchii wyżej od niego. Pan Grainger zniknął z serialu po piątej serii, co wiązało się ze śmiercią grającego go aktora.

Pan Rumbold (Nicholas Smith)

Pan Rumbold jest dyrektorem piętra – podlegają mu wszyscy jego pracownicy, a on sam podlega bezpośrednio właścicielom domu towarowego. Ma biuro na zapleczu, gdzie pomagają mu często zmieniające się, ale zawsze młode, ponętne i niezbyt mądre sekretarki. Rumbold ma niezbyt atrakcyjny wygląd – jest niemal całkowicie łysy i ma bardzo odstające uszy (Nicholas Smith nie potrzebował żadnej charakteryzacji, żeby tak wyglądać). Często bywa nieuczciwy wobec swoich podwładnych – przypisuje sobie wszystkie ich dobre pomysły i nie przestrzega zasad, które sam ustala. W gruncie rzeczy jest dość prostolinijny i przeważnie trudno mu zrozumieć skomplikowane nieraz intrygi rozgrywające się na jego piętrze.

Młody Pan Grace (Harold Bennett)

Młody Pan Grace jest młodszym z dwóch braci, którzy wiele lat temu założyli dom towarowy, nadali mu nazwę Grace Brothers i którzy nadal są jego właścicielami. Już samo określanie go młodym jest absurdalnym żartem, ponieważ jest on zniedołężniałym osiemdziesięciolatkiem, poruszającym się o lasce lub na wózku inwalidzkim, a i to z pomocą swojego szofera lub osobistej pielęgniarki. Pan Grace wpada na trzecie piętro jedynie sporadycznie, bieżące zarządzanie pozostawiając w gestii Pana Rumbolda. Zawsze stara się być miły dla personelu i co krok chwalić pracowników, którzy okazują mu szacunek godny cesarza. Jednak pomimo swego wieku i sympatycznej powierzchowności, potrafi być stanowczym szefem o twardej ręce, którego pomysły sprawiają czasem pracownikom spore kłopoty.

Pozostali bohaterowie

• Pan Mash (Larry Martyn) – postać występująca w seriach 1-3, pracownik techniczny sklepu, a zarazem przywódca działających w nim związków zawodowych. Butny i wyszczekany, za nic ma pracujące w sklepie „białe kołnierzyki” i choć jest im podległy, wszelkimi sposobami okazuje im swoją niechęć.
• Pan Harman (Arthur English) – następca Pana Masha począwszy od serii 4. Jest nieco starszy od swojego poprzednika, ale poza tym dzieli z nim większość cech. Często występuje w nietypowych rolach, jakie przynoszą wydarzenia w sklepie (np. jest sędzią ringowym podczas walki bokserskiej między działami).
• Pan Tebbs (James Hayter) – pierwszy z następców Pana Grangera na stanowisku kierownika działu odzieży męskiej. Wcześniej zajmował podobne stanowisko w dziale armatury łazienkowej, co stanowi źródło żartów np. na temat jego sukcesów w sprzedaży sedesów. Jest nieco lepszego zdrowia niż Granger, ale podobnie jak on ma nadwagę, jest raczej powolny i niekiedy zasypia w najmniej odpowiednich momentach. Występuje tylko w serii szóstej.
• Pan Goldberg (Alfie Bass) – kolejny kierownik działu odzieży męskiej, pełniący tę funkcję w serii siódmej, po odejściu Pana Tebbsa na emeryturę. Jest z pochodzenia Żydem i przez wiele lat prowadził z powodzeniem zakład krawiecki, aż jego istnieniu kres położył pożar. Jego przyjście do Grace Brothers z miejsca powoduje wzrost obrotów, gdyż ma wielu wiernych, zamożnych klientów.
• Pan Grossman (Milo Sperber) – niezwykle doświadczony sprzedawca butów, oddelegowany do działu odzieży męskiej na czas wyprzedaży (trwającej przez pierwsze cztery odcinki ósmej serii). Trzeci z następców Pana Grangera jako szef działu męskiego.
• Pan Klein (Benny Lee) – mówiący ze szkockim akcentem sprzedawca z działu cięcia, oddelegowany do działu odzieży męskiej jako jego piąty szef w czasie trwania serialu. Występuje tylko w trzech ostatnich odcinkach serii ósmej. Po jego zniknięciu, oficjalnie dział męski pozostaje bez szefa, choć faktycznie rolę tę pełni Pan Humphries.
• Pan Spooner (Mike Berry) – zajmuje miejsce najmłodszego sprzedawcy w dziale odzieży męskiej począwszy od serii ósmej, po odejściu ze sklepu Pana Lucasa (co wiązało się z odejściem z serialu Trevora Bannistera). Jest jeszcze bardziej niż Lucas niezdyscyplinowany i bezczelny w swych komentarzach wobec starszych kolegów. Ze swojej strony rewanżują mu się traktowaniem pełnym lekceważenia i wyższości.
• Stary Pan Grace (Kenneth Waller) – zajmuje posadę swojego młodszego brata na początku serii ósmej, gdy Młody Pan Grace rezygnuje z zarządzania firmą, aby poświęcić się swoim pasjom. Występuje tylko w jednej serii. W dziewiątej i dziesiątej odsłonie serialu postać Pana Grace'a pojawia się w wypowiedziach bohaterów, ale widzowie nie mają okazji oglądać go.

Odcinki

Pilot

Seria 1

Seria 2

Seria 3

Pierwszy świąteczny odcinek specjalny

Seria 4

Drugi świąteczny odcinek specjalny

Seria 5

Seria 6

Trzeci świąteczny odcinek specjalny

Seria 7

Czwarty świąteczny odcinek specjalny

Seria 8

Piąty świąteczny odcinek specjalny

Seria 9

Seria 10

Produkcja^[2]

Pilot Are You Being Served? został wyprodukowany latem 1972 roku dla programu Comedy Playhouse, w którym pokazywano jednoodcinkowe prezentacje różnych komediowych projektów trafiających do BBC – najciekawsze z nich miały szanse na produkcję w formie pełnowymiarowego serialu. Pomysłodawcą fabuły był Jeremy Lloyd, który jako młody chłopak sam pracował przez kilka lat w podobnym sklepie.

Pilot nie wzbudził początkowo wielkiego entuzjazmu władz stacji i trafił na antenę, dopiero gdy wskutek zamachu dokonanego przez Czarny Wrzesień na igrzyskach w Monachium część planowanych transmisji sportowych została odwołana lub przesunięta i BBC musiała w trybie nagłym zagospodarować jakoś wolne miejsce w ramówce. Choć pilot został wyprodukowany w kolorze, do dzisiaj w archiwach zachowała się tylko jego czarno-biała wersja (co wynika z faktu, że aż do późnych lat 70. wiele telewizji – w tym BBC – niezbyt dbało o archiwizację własnych produkcji).

Po dość dobrym przyjęciu pilota, BBC zdecydowało się wyprodukować pierwszą serię. Szefowie stacji starali się wymóc na twórcach usunięcie postaci Pana Humphriesa (granego przez Johna Inmana), którego – pomimo gorących zaprzeczeń aktora i scenarzystów – większość widzów brała za otwartego geja. David Croft nie zgodził się na te zmiany i zapowiedział odejście z serialu, jeśli zostaną wprowadzone. BBC uległa renomowanemu już wówczas scenarzyście i serial ukazał się w wersji niezmienionej w stosunku do pilota. Premierowa emisja pierwszej serii nie spotkała się ze zbyt dużym zainteresowaniem, bowiem musiała konkurować z niezwykle popularną operą mydlaną Coronation Street. Dopiero powtórki w bardziej dogodnych godzinach zwróciły na serial uwagę widzów i krytyków, co skłoniło BBC do zamówienia kolejnej serii.

Serial osiągnął swoją szczytową popularność w drugiej połowie lat 70. Przyniósł powszechną rozpoznawalność wszystkim swoim głównym aktorom. W roku 1977 wyprodukowano jego wersję kinową. W latach 1980-81 produkowana była wersja australijska, rozgrywająca się w bliźniaczo podobnym domu towarowym w Melbourne. John Inman był jedynym członkiem brytyjskiej obsady, który zagrał w tamtej wersji. Zrealizowano także pilota wersji amerykańskiej, ale nie weszła ona do emisji. Począwszy od szóstej serii zaczęła nieco zmieniać się główna obsada serialu, co miało związek ze śmiercią Arthura Brough i Harolda Bennetta, a później także z odejściem Trevora Bannistera. Od pilota aż do ostatniego odcinka – wyemitowanego wczesną wiosną 1985 – przetrwał pięcioosobowy trzon obsady w składzie John Inman, Mollie Sugden, Wendy Richard, Frank Thornton i Nicholas Smith. Cała piątka wystąpiła również w stanowiącym kontynuację po latach Are You Being Served? serialu Grace & Favour, emitowanym w 1992 i 1993 roku.

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Obsada serialu w czasie realizacji jego ósmej serii (1981)
• Are You Being Served? w bazie IMDb (ang.)
• Are You Being Served? w bazie TV.com (ang.)
• Are You Being Served? w portalu BBC. [dostęp 2009-10-10].
• Are You Being Served? na stronie Brytyjskiego Instytutu Filmowego [dostęp 2009-10-10] .