Armia „Poznań”

Armia „Poznań”
Historia
Państwo II Rzeczpospolita
Sformowanie23 marca 1939
Rozformowanie1939
Dowódcy
Pierwszygen. dyw. Tadeusz Kutrzeba
Działania zbrojne
kampania wrześniowa
bitwa nad Bzurą
Organizacja
Rodzaj sił zbrojnychwojsko
PodległośćNaczelne Dowództwo
Położenie wojsk 31 sierpnia i niemiecki plan ataku
Pozycje wojsk polskich 16/17 września

Armia „Poznań”związek operacyjny Wojska Polskiego istniejący od 23 marca do 21 września 1939 roku.

Utworzenie armii i przygotowania wojenne

Armia „Poznań” utworzona została 23 marca 1939 roku w celu obrony Wielkopolski[1] i współdziałania z sąsiednimi armiami („Pomorze” i „Łódź”). Tego dnia, w oparciu o Inspektorat Armii gen.dyw. Tadeusza Kutrzeby i przydzielonych oficerów – wykładowców Wyższej Szkoły Wojennej, zorganizowany został w Warszawie zalążek dowództwa i sztabu armii (do 31 sierpnia 1939 r. występował w dalszym ciągu jako Inspektorat Armii). 29 sierpnia 1939 roku przybył do Gniezna.

Zadania dla Armii „Poznań” przewidywały[2][3][4][5]:

  • Osłaniając się na kierunku FrankfurtPoznań, przede wszystkim ubezpieczyć własnym działaniem skrzydła Armii „Łódź” i Armii „Pomorze”. W razie ataku przeważających sił nieprzyjaciela nie dać się szybko zepchnąć na ostateczną linię obrony.
  • Nie dać się odrzucić od armii sąsiednich. W tym celu zwrócić szczególną uwagę na kierunki:
PiłaInowrocław
GłogówKoło
WrocławKoło
  • Na kierunku Frankfurt – Poznań:
wykorzystać jak najdłużej przedpole Warty i osłonić Poznań przed zaskoczeniem,
do opóźnienia nieprzyjaciela wykorzystać wszystkie nadające się w tym celu linie terenowe.
  • Ostateczna pozycja obrony:
nawiązanie do przedmościa Bydgoszcz – jezioro Żnin – jezioro Gopło – kanał Gopło – Warta – rz. Warta, z wysunięciem się w rejon KoninTurek.

Szerokość pasa działania: w centrum około 200 km, na skrzydłach 30–60 km[3].

20 sierpnia na bazie Dowództwa Okręgu Korpusu Nr VII w Poznaniu sformowano sztab Grupy Operacyjnej „Koło”, któremu podporządkowywano jednostki armii, w celu koordynacji działań bojowych na poziomie taktycznym. Dowódcą GO „Koło” został mianowany dowódca DOK VII – gen. bryg. Edmund Knoll-Kownacki.

Działania bojowe

Bitwa graniczna
1 i 2 września

Na odcinku armii „Poznań” drobne starcia miały miejsce w obszarze nadgranicznym oraz nad Notecią. W związku z sytuacją w rejonie Częstochowy, 2 września dowódca armii otrzymał polecenie przygotowania odejścia jednostek na zasadniczą pozycję obronną[6]. Podolska Brygada Kawalerii ukończyła wyładowania i dopiero następnego dnia mogła zluzować 14 Dywizję Piechoty w osłonie kierunku poznańskiego[7].

Obsada personalna dowództwa

Pomnik „Armii Poznań” w Poznaniu

Dowództwo

  • dowódca – gen. dyw. Tadeusz Kutrzeba
  • oficer do zleceń – ppłk dypl. Adam Lewicki
  • oficer ordynansowy – rtm. Jan Pniewski
  • dowódca artylerii – płk Michał Jancewicz
    • oficer – mjr Wojciech Wilkoński
    • oficer – kpt. Ludwik Juliusz Ostrichański
    • oficer – kpt. Roman Czartoryski
  • dowódca lotnictwa – płk dypl. pil.inż. Stanisław Kuźmiński
    • szef sztabu – ppłk dypl. obs. Adam Kurowski
      • oficer operacyjny – mjr dypl. pil. Jan Koźmiński
      • oficer informacyjny – kpt. obs. Kazimierz Ciesielski
    • kwatermistrz – kpt. Stanisław Miękina
      • pomocnik kwatermistrza – por. Prus
    • dowódca OPL – kpt. Jan Maciej Pawłowski
  • dowódca saperów – ppłk dypl. Leon Bianchi

Sztab

  • szef sztabu
  • szef Oddziału I – ppłk dypl. Romuald Sidorski
    • szef Wydziału Personalnego – mjr Konstanty Jabłoński
    • oficer – mjr dypl. Antoni Dąbrowski
    • oficer – kpt. Władysław Zwoliński
  • szef Oddziału II – ppłk dypl. Józef Gryglaszewski
    • oficer – mjr dypl. Feliks Libert
    • oficer – kpt. Tadeusz Piotr Mroczkowski
    • oficer – rtm. dypl. Janusz Łoś
  • szef Oddziału III – ppłk dypl. Feliks Robakiewicz
    • oficer – mjr dypl. Eryk Migula
    • oficer – mjr dypl. Wincenty Iwanowski
    • oficer – mjr dypl. Julian Michalski
    • oficer – kpt. dypl. Zygmunt Braksal
  • szef Oddziału IV – ppłk dypl. Włodzimierz Krzyżanowski
    • zastępca szefa – mjr dypl. Kazimierz Oyrzyński
    • kierownik Referatu Zaopatrzenia – kpt. dypl. Albert Szaad
    • kierownik Referatu Etapowego – kpt. Antoni Berezowski
    • oficer – kpt. Stanisław Rybiański

Kwatermistrzostwo armii

  • kwatermistrz armii – płk dypl. Bolesław Stanisław Borkowski
    • dowódca żandarmerii – ppłk żand. Tadeusz Miś
    • szef służby intendentury – ppłk dypl. Wiktor Misky
      • oficer – kpt. Mieczysław Adolf Burcan
      • oficer – kpt. Mieczysław Niesiołowski
      • oficer – kpt. Józef Szczepański
      • oficer – kpt. Stanisław Jan Tarnawski
      • oficer – por. Stanisław Boniecki
      • oficer – por. Benedykt Hołdrowicz
      • oficer – ppor. Stanisław Miechówka
    • szef służby uzbrojenia – ppłk uzbr. Leon Metelski[a]
      • oficer – mjr Tadeusz Roman
      • oficer – mjr Kazimierz Konstanty Hellwig
      • oficer – kpt. Kazimierz Jan Hellebrandt
      • oficer – kpt. Marian Adam Wiśniewski
      • oficer – kpt. Otton Adolf Wojtowicz
      • oficer – kpt. Józef Pawłowski
      • oficer – por. Zbigniew Stanisław Sokołowski
    • szef służby zdrowia – płk lek. doc. dr Teofil Kucharski
    • szef służby weterynaryjnej – płk lek. wet. Mieczysław Lessiński
  • szef służby sprawiedliwości – płk aud. Karol Ludwik Müller
  • szef służby duszpasterskiej – proboszcz ks. Józef Tomiak[b]
  • szef służby wyznań niekatolickich – mjr Tadeusz Marian Bałaban
  • szef służby samochodowej – mjr Józef Augustowski
    • oficer – mjr Czesław Buszkiewicz
    • oficer – kpt. Henryk Kazimierski
  • dowódca kolumny taborowej – ppor. Wiktor Przegaliński
  • szef służby kolejnictwa – ppłk dypl. Henryk Edward Lergetporer
    • zastępca szefa – kpt. Piotr Załęski
    • komendanci za- i wyładunkowi:
kpt. dypl. Edmund Wiktor Ginalski
por. Zdzisław Rassowski
ppor. Kazimierz Tomasik
ppor. Stanisław Żurawiński
ppor. Marian Falęcki
ppor. Władysław Mazierski
ppor. Wiktor Maszner
  • delegat Naczelnego Kwatermistrza – mjr dypl. Zdzisław Henryk Szymański
    • kurier – ppor. Wacław Wysiadecki
  • komendant kwatery głównej – mjr. Augustyn Stasiak
  • kierownik kancelarii – kpt. Stanisław Bartłomiej Łoza

Adiutantura

oficer kurier – kpt. Leśniewski
oficer kurier – por. Marian Jaworski
oficer kurier – ppor. Stefan Długołęcki
  • płatnik kwatery głównej – por. Andrzej Bukowski

Struktura organizacyjna

131 132 esk mysl.png
34 esk rozp.png
33 esk obs.png
36 esk obs.png

Kwatera Główna Armii

  • dowódca 72 kompanii asystencyjnej – ppor. Władysław Łazuta
  • dowódca 209 kompanii asystencyjnej – ppor. Roman Dudziak
  • dowódca kompanii sztabowej – por. Zygmunt Rzędowski
  • dowódca kompanii sztabowej – kpt. Stefan Steś
  • kompania stacyjna nr 12 – por. Józef Żabówka
    • dowódca plutonu – por. Bolesław Antoni Ścieciński

Wielkie jednostki

Piechota

  • Poznańska Brygada Obrony Narodowej
  • Kaliska Brygada Obrony Narodowej

Artyleria

Saperzy

  • batalion saperów typ IIb nr 47 dla armii – kpt. Teofil Jaroszewski
  • pluton mostowy 4 tonowy nr 47
  • kompania saperów KOP „Stolin”
  • Szefostwo Fortyfikacji Typ II „Poznań”
  • Dowództwo grupy fortyfikacyjnej nr 1
  • Dowództwo grupy fortyfikacyjnej nr 31
  • Dowództwo grupy fortyfikacyjnej nr 71
  • Dowództwo grupy fortyfikacyjnej nr 92 – ppłk st. sp. inż. Mieczysław Wężyk
  • rezerwowa kompania saperów nr 163
  • rezerwowa kompania saperów nr 164
  • rezerwowa kompania saperów nr 165
  • rezerwowa kompania saperów nr 166
  • rezerwowa kompania saperów nr 167
  • rezerwowa kompania saperów nr 168
  • rezerwowa kompania saperów nr 171
  • rezerwowa kompania saperów nr 172
  • rezerwowa kompania saperów nr 173
  • rezerwowa kompania saperów nr 174 – kpt. rez. Michał Lorkiewicz
  • rezerwowa kompania saperów nr 175
  • pluton parkowy saperów nr 71
  • pluton parkowy saperów nr 72
  • lekka kolumna pontonowa typ I nr 171
  • lekka kolumna pontonowa typ II nr 172
  • samodzielny pluton elektrotechniczny nr 21 (mob. batalion elektrotechniczny)
  • samodzielny pluton elektrotechniczny nr 22
  • stacja elektrowagonowa nr 2 (mob. 2 batalion mostów kolejowych)

Bronie pancerne

Lotnictwo i OPL

Łączność

  • Kompania Telefoniczno-Kablowa Nr 22 – por. Józef Gil
    • dowódca plutonu – ppor. Władysław Rust
  • Kompania Telefoniczno-Budowlana Nr 14 – por. Henryk Knie
  • Pluton Telefoniczno-Kablowy Nr 16 – por. Wiesław Anc

Łącznie armia liczyła:

Uwagi

  1. Ppłk uzbr. Leon Metelski (ros. Метельский Леон) ur. 30 kwietnia 1888, we wsi Borszczahówka, w ówczesnym powiecie skwirskim guberni kijowskiej, w rodzinie Jana i matki z domu Łowczyńska. W czasie I wojny światowej walczył w szeregach rosyjskiej 5 Syberyjskiej Brygady Artylerii Strzelców, w stopniu porucznika. Był odznaczony Orderem św. Stanisława 2. stopnia z mieczami oraz 3. stopnia z mieczami i kokardą. 15 lipca 1924 powierzono mu pełnienie obowiązków kwatermistrza 20 Pułku Artylerii Polowej[8]. 1 grudnia 1924 został mianowany majorem ze starszeństwem z 15 sierpnia 1924 i 16. lokatą w korpusie oficerów artylerii[9]. Później został przeniesiony do 26 Pułku Artylerii Polowej w Skierniewicach na stanowisko dowódcy II dywizjonu. W kwietniu 1929 został przeniesiony do kadry oficerów artylerii z równoczesnym przeniesieniem służbowym na stanowisko komendanta Obozu Ćwiczebnego Brześć nad Bugiem[10]. W marcu 1931 został przeniesiony do korpusu oficerów uzbrojenia z jednoczesnym przeniesieniem z Komendy Placu OC Brześć n. B. do 7 Okręgowego Szefostwa Uzbrojenia w Poznaniu na stanowisko szefa uzbrojenia[11]. Do mobilizacji w sierpniu 1939 pełnił służbę w Dowództwie Okręgu Korpusu Nr VII w Poznaniu na stanowisku szefa uzbrojenia. 9 września 1939 w Łowiczu dostał się do niemieckiej niewoli. Przebywał w Oflagach: II A Prenzlau, II E Neubrandenburg.
  2. Ks. Józef Tomiak (ur. 9 marca 1890 w Wolsztynie) był odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi. Z dniem 31 marca 1925 roku został przydzielony z Kierownictwa Rejonu Duszpasterstwa Gniezno do Kierownictwa Rejonu Duszpasterstwa Poznań[12]. W 1939 roku był szefem duszpasterstwa Okręgu Korpusu Nr I w Warszawie. Na stopień proboszcza został mianowany ze starszeństwem z 1 stycznia 1936 roku i 2. lokatą w duchowieństwie wojskowym[13]. 9 sierpnia 1942 roku został zamordowany w KL Dachau[14].

Przypisy

  1. Sobczak 1975 ↓, s. 34.
  2. PSZ w drugiej wojnie światowej, Londyn 1951
  3. a b Porwit 1983 ↓, s. 93.
  4. Kirchmayer 1946 ↓, s. 41.
  5. Kozłowski (red.) 1979 ↓, s. 262.
  6. Stachiewicz 1998 ↓, s. 470.
  7. Stachiewicz 1998 ↓, s. 471.
  8. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 72 z 28 lipca 1924 roku, s. 413.
  9. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 131 z 17 grudnia 1924 roku, s. 736.
  10. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 9 z 27 kwietnia 1929 roku, s. 122.
  11. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 3 z 26 marca 1931 roku, s. 96.
  12. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 35 z 25 marca 1925 roku, s. 167.
  13. Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 406, 948.
  14. Jacek Piętka: Wielkopolscy księża od XVIII do XX wieku. Józef Tomiak. Wielkopolskie Towarzystwo Genealogiczne „Gniazdo”. [dostęp 2019-09-26]..
  15. Wilkoński 1983 ↓, s. 195.

Bibliografia

  • Piotr Bauer, Bogusław Polak: Armia „Poznań” w wojnie obronnej 1939. Poznań 1983: Wydawnictwo Poznańskie. ISBN 83-210-0385-0.
  • Jerzy Kirchmayer: Kampania wrześniowa. Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, 1946.
  • Eugeniusz Kozłowski (red.): Wojna obronna Polski 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1979. ISBN 83-11-06314-1.
  • Andrzej Przedpełski: Lotnictwo Wojska Polskiego: zarys historii 1918–1996. Warszawa: Bellona, 1997. ISBN 83-11-08650-8.
  • Marian Porwit: Komentarze do historii polskich działań obronnych 1939 roku. Plany i bitwy graniczne. T. 1. Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, 1983.
  • Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
  • Kazimierz Sobczak (red.): Encyklopedia II wojny światowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
  • Wacław Stachiewicz: Wierności dochować żołnierskiej: przygotowania wojenne w Polsce 1935-1939 oraz kampania 1939 w relacjach i rozważaniach szefa Sztabu Głównego i szefa Sztabu Naczelnego Wodza. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 1998. ISBN 83-86678-71-2.
  • Wojciech Wilkoński, Działania artylerii armii „Poznań” w 1939, „Wojskowy Przegląd Historyczny”, 4 (106), Warszawa 1983.
  • Waldemar Rezmer: Armia „Poznań” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1992. ISBN 83-11-07753-3.

Media użyte na tej stronie

Flag of Poland (1928–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Poland1939 GermanPlanMap.jpg
Campaign in Poland, 1939
131 132 esk mysl.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Szlak bojowy 131 i 132 Eskadr Myśliwskich we wrześniu 1939
Polozenie 17 09 1939.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Pozycje wojsk polskich i wybranych jednostek niemieckich i radzieckich 16/17 września 1939
Pomnik Armii Poznań Poznań.jpg
Autor: Photo by Radomil, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Pomnik Armii Poznań, Polska
36 esk obs.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Szlak bojowy 36 Eskadry Obserwacyjnej we wrześniu 1939
33 esk obs.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Szlak bojowy 33 Eskadry Obserwacyjnej we wrześniu 1939
34 esk rozp.png
Autor: Lonio17, Licencja: CC BY-SA 4.0
Szlak bojowy 34 Eskadry Rozpoznawczej we wrześniu 1939