Artykulacja (muzyka)

Artykulacja – jeden z elementów dzieła muzycznego, określający sposób wydobycia i kształtowania dźwięku. Artykulacja kształtuje także frazowanie i nadaje utworowi muzycznemu odpowiedni wyraz i dopełnia go pod względem technicznym[1][2].

Istnieje szereg określeń artykulacyjnych, niektóre z nich mają charakter uniwersalny, inne są właściwe dla danego instrumentu.

Znaki artykulacyjne

Uniwersalne

Staccato (muzyka).pngstaccato – skracanie dźwięków, mniej więcej o połowę ich wartości, poprzez ostre ich wydobywanie i oddzielanie od siebie. Wiąże się to z inną techniką gry. Na przykład na fortepianie klawisz jest uderzany palcem przy jednoczesnym, raptownym podniesieniu nadgarstka.
Spiccato (muzyka).pngspiccato – podobne do staccato, lecz jeszcze krótsze i ostrzejsze.
Portato (muzyka).pngportato – z oderwaniem ręki od instrumentu i jej bezwładnym opuszczeniem. Sposób ten wykorzystywany przy nauce ustawienia aparatu (ręki) na klawiaturze
Legato (muzyka).pnglegato – dźwięki grane są płynnie, w sposób maksymalnie łączny między sobą

Pozostałe

  • arco – dla instrumentów smyczkowych oznacza wykonanie przez pocieranie strun smyczkiem
  • pizzicato – dla instrumentów smyczkowych wydobycie dźwięku przez szarpnięcie struny palcem
  • col legno – dla instrumentów smyczkowych wydobycie dźwięku przez uderzenie struny drzewcem smyczka.
  • flażolet – dla instrumentów smyczkowych, gitary i harfy: lekkie dotknięcie struny w odpowiednim miejscu, a dla aerofonów: odpowiednie przedęcie; zmienia się wówczas wysokość i barwa dźwięku
  • con sordino – z tłumikiem; dla instrumentów smyczkowych oznacza założenie tłumika na podstawek, dla aerofonów – włożenie go do czary głosowej; dla fortepianu i pianina – użycie lewego pedału, a w pianinach – możliwe jest również użycie środkowego pedału[3]
  • senza sordino – bez tłumika
  • glissando (skrót gliss.) – prześlizgując się
  • marcato – równe wypunktowanie każdej nuty w obrębie taktu; brak akcentu którejkolwiek nuty w takcie
  • arpeggio – akord łamany (kolejne dźwięki dołączane są do siebie)
  • tremolo – wibrująco (szybkie powtarzanie jednego dźwięku)
  • tremolando – wibrująco (szybkie powtarzanie dwóch dźwięków)
  • détaché – dla instrumentów smyczkowych oznacza pocieranie strun smyczkiem na przemian wraz z każdą nutą
  • martelé
  • sautillé
  • gettato
  • ricochet
  • alzando
  • flautando
  • vibrato - drżąco
  • frullato – w instrumentach dętych metoda dmuchania powietrza przy jednoczesnym wymawianiu głoski "r", powodujące efekt wibrowania dźwięku
  • sforzato (sforzando) – wzmacniając, akcentując
  • sul tasto – dla instrumentów smyczkowych oraz strunowych szarpanych oznacza grę blisko gryfu (chwytni)
  • sul ponticello – dla instrumentów smyczkowych oraz strunowych szarpanych oznacza grę blisko podstawka (mostka)

Inne określenia ekspresyjno-interpretacyjne

  • agitato – niespokojnie, burzliwie
  • animato – z ożywieniem
  • apassionato – gwałtownie
  • cantabile – śpiewnie
  • con amore – z uczuciem
  • con brio – z życiem
  • con dolore – z boleścią
  • con grazia – z wdziękiem
  • dolce – słodko
  • espressivo – wyraziście
  • feroce – dziko
  • giocoso – wesoło
  • leggiero – lekko
  • martellato – jak gdyby uderzając młotem
  • mezza voce – półgłosem
  • mormorando – z zamkniętymi ustami (w śpiewie)
  • perdendo – zanikając
  • pesante – ciężko
  • risoluto – śmiało
  • scherzando – żartobliwie
  • smorzando – tłumiąc, zamierając
  • sostenuto – powściągliwie
  • sotto voce – delikatniejszym głosem
  • tranquillo – spokojnie
  • triste – smutno

Określenia artykulacyjne w grze na gitarze

  • tirando – po szarpnięciu struny palec pozostaje w powietrzu
  • apoyando – po szarpnięciu palec opiera się o sąsiednią strunę

Perkusja

W grze na werblu (i ogólnej grze na zestawie perkusyjnym) stosuje się podział ze względu na:

  • Wysokość unoszenia pałek czyli free stroke:
    • Full stroke (od forte do forte fortissimo) – Uderzenie z pałki trzymanej prostopadle do podłoża
    • Medium stroke (mezzo) – Forma pośrednia pomiędzy full i low stroke
    • Low stroke (od piano pianissimo do piano) – bardzo niskie trzymanie pałek, ok. 2 cm nad membraną
  • Technikę trzymania pałek:
    • Tradycyjna – Trzymanie pałki kciukiem tak, aby pałka przechodziła pomiędzy palcem środkowym a serdecznym
    • Amerykańska (standardowa) – pośrednia pomiędzy niemiecką a francuską, luźna i wygodna, użyteczna w graniu na całym zestawie
    • Francuska – Trzymanie pałeczki w standardowy sposób (pomiędzy kciukiem a resztą dłoni), z tym że kciuk znajduje się nad resztą dłoni poprzez obrócenie całej dłoni
    • Niemiecka – Najbardziej płaska technika, wierzch dłoni jest równolegle usytuowany do membrany. Bardzo głośna, przy użyciu tej samej siły, co w chwycie francuskim, uzyskuje się o wiele głośniejszy dźwięk
  • Technikę uderzenia
    • W tej dziedzinie występuje pewna dowolność, wszystko zależy od fantazji muzyka, np. Rim shot – polega na jednoczesnym uderzeniu w obudowę bębna jak i w membranę, co daje specyficzny i głośny dźwięk.

Przypisy

  1. Habela 1968 ↓, s. 19.
  2. Chodkowski 1995 ↓, s. 54.
  3. Michał Dyonizy: Działanie pedałów instrumenutu. pianotea.com, 2015-08-03. [dostęp 2019-05-21].

Bibliografia

  • Jerzy Habela: Słowniczek muzyczny. Warszawa: PWM, 1968. ISBN 83-01-11390-1. (pol.)
  • Encyklopedia muzyki. Andrzej Chodkowski (red.). Warszawa: PWN, 1995. ISBN 83-01-11390-1. (pol.)
  • Zasady muzyki. Franciszek Wesołowski. Kraków: PWM, 1986, s. 148-152. ISBN 83-224-0250-3. (pol.)

Media użyte na tej stronie

Biber mysterien.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Spiccato (muzyka).png
Autor:

Pawel Wajda, Original uploader was Jonasz at pl.wikipedia

Later version(s) were uploaded by Filu at pl.wikipedia., Licencja: CC-BY-SA-3.0
Spiccato - podobne do staccato, lecz jeszcze krótsze i ostrzejsze.
Portato (muzyka).png
Autor: Pawel Wajda,, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Portato - sposób artykulacji pośredni między staccato a legato: dźwięki grane są oddzielnie, ale nie ostro, muzycy używają określenia, że są kładzione albo: przenoszone (z wł. portare 'nosić').
Legato (muzyka).png
Autor: Pawel Wajda,, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Legato - dźwięki grane są płynnie, w sposób maksymalnie łączny między sobą
Staccato (muzyka).png
Autor: Pawel Wajda,, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Staccato - skracanie dźwięków, mniej więcej o połowę ich wartości, poprzez ostre ich wydobywanie i oddzielanie od siebie. Wiąże się to z inną techniką gry. Na przykład na fortepianie klawisz jest uderzany palcem przy jednoczesnym, raptownym podniesieniu nadgarstka.