Atol

Bora-Bora z centralną wyspą wulkaniczną
Atol na Pacyfiku

Atol – płaska wyspa koralowa, zwykle składająca się z rafy koralowej w kształcie pierścienia otaczającego centralną depresję[1][2][3], nazywaną laguną. Może ona stanowić odrębny zbiornik wodny lub być połączona z morzem.

Atol powstaje wskutek kilku procesów. Zaczyna się od powstania wyspy wulkanicznej na oceanie. Późniejsze procesy to narastanie rafy koralowej wokół wyspy z jednoczesnym zagłębianiem się dna oceanicznego. Powstanie wyspy wulkanicznej związane jest na ogół z istnieniem tzw. plamy gorąca pod poruszającą się płytą litosfery. Powstały wulkan tworzy wyspę. W przypadku sprzyjających warunków rozwijają się na wybrzeżach wyspy koralowce, tworząc rafy koralowe. Rafę koralową tworzą żywe organizmy – polipy. Obumierające polipy pozostawiają po sobie wapienne szkielety tworzące zwartą strukturę. Wskutek ruchu płyty wyspa przemieszcza się i jednocześnie zagłębia, a działalność wulkaniczna zamiera. Jednak zagłębianie się jest na tyle powolne, że koralowce potrafią narastać wystarczająco szybko, aby utrzymać płyciznę, dopóki panują odpowiednie warunki (temperatura wody, nasłonecznienie, czystość wody itp.). W efekcie może powstać warstwa wapieni o grubości kilku kilometrów (ponad warstwą skał wulkanicznych). Stożek wulkanu jak i pozostające ponad powierzchnią części atolu ulegają erozji. Jednym z jej produktów jest piasek, na którym mogą rozwijać się rośliny. Szczątki roślin tworzą glebę. Po zewnętrznej stronie atolu tworzy się kształtowana przez fale plaża. Opada ona stromo ku głębinie. Plaże od strony laguny są znacznie szersze, a woda przeważnie płytka.

Nazwę atol pochodzącą z języka divehi, używanego na Malediwach, spopularyzował Karol Darwin. Właśnie na Malediwach można znaleźć największe atole. Ich występowanie ograniczone jest prawie wyłącznie do Oceanu Spokojnego i Indyjskiego. W basenie Oceanu Atlantyckiego atoli jest niewiele.

Etapy powstawania atolu

1. Czynny wulkan
2. Wulkan wygasa i wokół niego tworzy się rafa koralowa.
3. Teren obniża się (poprzez erozję) i powstaje atol.

Galeria zdjęć atoli


Przypisy

  1. ↑ atol, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2018-04-28].
  2. ↑ atoll, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2018-04-28] (ang.).
  3. ↑ Atoll. encyclopedia.com. [dostęp 2018-04-28]. (ang.).

Media użyte na tej stronie

Nasa diego garcia.jpg
NASA image of Diego Garcia atoll (BIOT) in the Indian Ocean
Atoll forming-i18.png

Internationalization of the diagram:Atoll forming.
1=Volcanic Island
2=Fringing reef
3=Barrier reeef

Caption: Coral atolls develop from reefs fringing volcanic islands. As first hypothesized by Charles Darwin, and confirmed by ocean drilling done by British scientists a century ago, reefs fringing volcanic islands build vertically to sea level, forming steepwalled barrier reefs. As a volcanic island subsides, or sinks, with time, the growing reef keeps pace with the rising water level. When the island eventually submerges, the ring-shaped reef forms an atoll with a central lagoon.
Nukuoro ISS013-E-28610.jpg
The atoll of Nukuoro, a polynesian exclave in the Federated States of Micronesia. The image shows the sandy atoll with 42 distinct patches of vegetation. These patches are located on the northeast and east portions of the atoll that face the dominant easterly winds. The detailed image (white box indicates area shown) shows the larger fields and settlements, which are on the inland side of the largest forest patch, protected from the wind. The land surface is probably slightly higher above sea level here because dunes build up preferentially on wind-facing slopes where beach sand is mobilized by wind. Swells driven by these winds approach from the east-southeast (right) and wrap around the atoll to produce an interference pattern on the downwind side. Water in the lagoon is notably calm in comparison. Coral heads appear in the lagoon, including one in the center of the image.