Audrey Hepburn

Audrey Hepburn

Audrey Hepburn (1956)
Imię i nazwisko	Audrey Kathleen Ruston
Data i miejsce urodzenia	4 maja 1929 Ixelles
Data i miejsce śmierci	20 stycznia 1993 Tolochenaz
Zawód	aktorka
Współmałżonek	• Mel Ferrer (1954–1968; rozwód) • Andrea Dotti (1969–1982; rozwód)
Lata aktywności	1948–1967 1976–1990
Odznaczenia
Strona internetowa

Audrey Hepburn (wym. ['ɔːdri ˈhɛpˌbɜrn], właśc. Audrey Kathleen Ruston; ur. 4 maja 1929 w Ixelles, zm. 20 stycznia 1993 w Tolochenaz) – brytyjska aktorka filmowa, teatralna, działaczka humanitarna i filantropka. Ikona kultury popularnej, symbol seksu lat 60. XX wieku. Należała do grona najbardziej cenionych aktorek późniejszego okresu „Złotej Ery Hollywood”. W 1999 American Film Institute umieścił jej nazwisko na 3. miejscu w rankingu „największych aktorek wszech czasów” (The 50 Greatest American Screen Legends)^[a][1].

Hepburn dzieciństwo i lata młodości spędziła w Belgii, Anglii i Holandii. W Amsterdamie uczyła się baletu pod kierownictwem Soni Gaskell. W 1948 przeprowadziła się do Londynu, gdzie kontynuowała naukę u Marie Rambert i występowała w chórkach w teatrach muzycznych na West Endzie. W 1951, po zagraniu mniejszych ról w kilku filmach, została dostrzeżona przez francuską pisarkę Sidonie-Gabrielle Colette. Dzięki niej zadebiutowała w opartej na motywach powieści Colette z 1944 sztuce Gigi, wystawianej na Broadwayu. Dwa lata później Hepburn zagrała główną rolę w komedii romantycznej Rzymskie wakacje, stając się pierwszą aktorką w historii uhonorowaną za swoją kreację nagrodą Akademii Filmowej, BAFTĄ oraz Złotym Globem. W 1954 została laureatką teatralnej nagrody Tony za występ w sztuce Ondyna autorstwa francuskiego dramaturga Jeana Giraudoux. W latach 50. i 60. zagrała w takich filmach, jak: Sabrina (1954), Historia zakonnicy (1959), Śniadanie u Tiffany’ego (1961), Szarada (1963), My Fair Lady (1964), Jak ukraść milion dolarów (1966) i Doczekać zmroku (1967). W trakcie kariery Hepburn była laureatką prestiżowych nagród filmowych i teatralnych, także tych przyznawanych za całokształt pracy artystycznej. Pozostaje jedną z 16 osób w historii, które zdobyły EGOT, czyli Emmy, Grammy, Oscara i Tony.

Pod koniec lat 60. ograniczyła aktywność aktorską, angażując się w działalność humanitarną jako ambasador dobrej woli UNICEF. Była członkinią tej organizacji od 1954, a w latach 1988–1992 pracowała w najbiedniejszych krajach Afryki, Ameryki Południowej i Azji. W 1992, w uznaniu za zasługi na rzecz humanitaryzmu, została odznaczona przez prezydenta George’a H.W. Busha Medalem Wolności.

Życiorys

Rodzina i młodość

(c) Tropenmuseum, part of the National Museum of World Cultures, CC BY-SA 3.0

Arnold Jan Adolf van Heemstra, dziadek Hepburn, pełnił funkcję gubernatora Gujany Holenderskiej w latach 1921–1928

Audrey Hepburn urodziła się jako Audrey Kathleen Ruston^[2][3] (część biografów błędnie podaje także Edda Kathleen Hepburn-Ruston)^[4] 4 maja 1929 pod numerem 48 przy Rue Keyenveld w Ixelles, gminie miejskiej położonej w Regionie Stołecznym Brukseli w Belgii^[b][6]. Jej matka, Ella van Heemstra (1900−1984), holenderska baronowa^[7], była jednym z dziewięciorga dzieci barona Arnolda Jana Adolfa van Heemstra (1871–1957), burmistrza Arnhem w latach 1920–1921^[7] i byłego gubernatora Gujany Holenderskiej w Ameryce Południowej – późniejszego Surinamu (1921−1928), stanowiącego ówcześnie kolonię holenderską^[8] – oraz baronessy Elbrig Wilhelminy Henrietty van Asbeck (1873–1939)^[7]. Obie rodziny należały do arystokracji^[8]. W wieku 19 lat Ella van Heemstra ukończyła szkołę dla panien z wyższych sfer, w której wyróżniała się na zajęciach ze śpiewu i w teatrze amatorskim. Jej marzeniem było zostanie śpiewaczką operową^[8]. 11 marca 1920 poślubiła starszego o sześć lat Hendrika Gustaafa Adolfa Quarlesa van Ufforda, producenta ropy naftowej z siedzibą w Batawii, gdzie następnie mieszkali. Mieli dwóch synów: Arnolda Roberta Alexandra „Alexa” Quarlesa van Ufforda (1920–1979) i Iana Edgara Bruce’a Quarlesa van Ufforda (1924–2010). Rozwiedli się na początku 1925^[9]. Ojciec Hepburn – Brytyjczyk Joseph Victor Anthony Ruston^[c] (1889−1980), urodzony we wsi Úžice na terenie ówczesnych Austro-Węgier, był synem Victora Johna Rustona, Brytyjczyka austriackiego pochodzenia^[10] – i Austriaczki Anny Catheriny Wels^[9]. W latach 1923–1924 pełnił funkcję honorowego konsula brytyjskiego w Semarangu w Holenderskich Indiach Wschodnich^[11]. Jego pierwszą żoną była holenderska dziedziczka Cornelia Wilhelmina Bisschop^[9].

Manoir Huis Doorn w holenderskim Doorn, gdzie większość dzieciństwa spędziła matka Hepburn

Rodzice Hepburn pobrali się 7 września 1926 w Dżakarcie w Holenderskich Indiach Wschodnich (późniejsza Indonezja)^[12]. Zdaniem biografa Donalda Spoto Ruston „okazał się zwykłym kombinatorem, który ożenił się z nią dla pieniędzy i możliwości życia w blasku jej arystokratycznej rodziny”^[13]. Pod koniec 1928 małżonkowie wraz z dwójką dzieci przeprowadzili się z Indii Wschodnich do Londynu, gdzie wynajęli mieszkanie w dzielnicy Mayfair, nieopodal Hyde Parku^[3]. W lutym 1929 ojciec przyszłej aktorki otrzymał propozycję pracy w firmie ubezpieczeniowej w Brukseli^[3][14]. Miesiąc później rodzina udała się promem do Francji, a następnie do stolicy Belgii^[3].

Po trzech latach, spędzonych w podróży między Brukselą, Arnhem, Hagą i Londynem^[15], osiedli w podmiejskiej gminie Linkebeek w Brabancji Flamandzkiej^[16]. W połowie lat 30. ojciec Hepburn zaczął wykazywać coraz większe zainteresowanie faszystowską polityką^[17]. Wiosną 1935 wraz z żoną rekrutowali i gromadzili datki na rzecz Brytyjskiej Unii Faszystów pod przewodnictwem Oswalda Mosleya^[18]. Pod koniec maja bez jakiegokolwiek wyjaśnienia Ruston opuścił rodzinę i przeprowadził się do Londynu, gdzie angażował się w działalność faszystowską^[d][24]. Został osadzony w areszcie domowym – najpierw na wyspie Man, a następnie w Irlandii^[19]. Pomimo faszystowskich poglądów, nigdy nie popierał holocaustu ani wojny^[19]. Hepburn wspominała, że jego odejście było „najbardziej traumatycznym wydarzeniem” w jej życiu^[25].

W 1935 dziadkowie ze strony matki zabrali Ellę i jej córkę do rodzinnej posiadłości w Arnhem^[26]. Ella van Heemstra złożyła pozew rozwodowy^[27]. Mieszkający w Londynie Ruston uzyskał zgodę do odwiedzania dziecka^[26]. Rok później rodzina wyjechała do Kent^[28], gdzie Hepburn przez trzy lata kształciła się w tamtejszej prywatnej szkole dla dziewcząt^[26]. Mimo zgody na odwiedzanie córki, Ruston nie wykazywał większego zainteresowania dzieckiem; w trakcie czterech lat spotkali się jedynie cztery razy^[e][30].

Doświadczenia wojenne

Lato 1939 Hepburn spędziła wraz z matką i przyjacielem rodziny w pobliżu nadmorskiego Folkestone, gdzie spacerowały po lokalnych parkach, jadły lunch na portowej promenadzie, podziwiały gregoriańskie kamienne domy i uczęszczały na koncerty muzyczne na świeżym powietrzu^[32].

Gdy we wrześniu, tuż po wybuchu II wojny światowej, Wielka Brytania wypowiedziała wojnę Niemcom, Ella van Heemstra, będąc przekonaną, że Holandia pozostanie neutralna jak podczas I wojny światowej^[33], zabrała córkę i wróciła do rodzinnej posiadłości w Arnhem. Także we wrześniu uzyskała dokumenty potwierdzające rozwód z Rustonem^[32]. Okres Bożego Narodzenia Hepburn spędziła w otoczeniu rodziny i krewnych. Do domu przyjechali jej przyrodni bracia Arnold i Ian, którzy w 1935 zostali wysłani do szkoły z internatem, przez co rodzeństwo widywało się sporadycznie^[34]. Od 1939 do 1945 przyszła aktorka kontynuowała naukę w Arnhemse Muziekschool^[35].

Kiedy terytorium Holandii zostało zajęte przez wojska niemieckie w 1940, w obawie przed deportacją z uwagi na swoje „angielsko brzmiące” nazwisko, Hepburn używała imienia Edda van Heemstra^[f][36]. W 1941 uczęszczała na zajęcia z muzyki i tańca w konserwatorium w Arnhem. Wykazywała się dużym talentem i zaangażowaniem, wskutek czego wytypowano ją do studiów pod kierunkiem Winji Marovej, szybko stając się jej „gwiazdorską uczennicą”^[37]. Wkrótce Hepburn zaczęła występować poza szkołą; wraz z kilkoma innymi studentami dawała sekretne recitale taneczne, aby pomóc w zbiórce pieniędzy na rzecz holenderskiego ruchu oporu^[38]. Według Spoto nazywano je „ciemnymi przedstawieniami”, ponieważ odbywały się w zaciemnionych pomieszczeniach, przy słabym oświetleniu oraz zamkniętych drzwiach i oknach^[39]. Po zakończeniu występu ludzie przekazywali młodym artystom datki finansowe i wiadomości dla członków ruchu oporu^[40].

Arnold Jan Adolf van Heemstra, dziadek Audrey Hepburn (1920)

Prócz przedstawień Hepburn przenosiła meldunki w butach^[40], a podczas operacji „Market Garden” pomogła alianckiemu spadochroniarzowi ukrywającemu się w lesie w Arnhem, ostrzegając go przed planowanymi manewrami niemieckimi^[41]. Ian Edgar Bruce, jej młodszy przyrodni brat, organizował strajki studenckie w Delfcie i Lejdzie, gdy zwolniono żydowskich profesorów. Pomagał także kilku Żydom zdobyć kartki żywnościowe oraz fałszywe dokumenty. Mimo zagrożenia karą śmierci, namawiał pracowników kolei do sabotowania niemieckich dostaw. Gdy Niemcy wpadli na jego trop, został aresztowany w Arnhem i wysłany do pracy w fabryce amunicji w Berlinie^[42]. Drugi z braci, Arnold Robert Alexander Quarles van Ufford, walczył w holenderskiej armii, po czym trafił do niewoli, z której udało mu się zbiec^[31].

Rodzina Hepburn została głęboko dotknięta przez okupację, co przyszła aktorka wspominała po latach: „Gdybyśmy wiedzieli, że będziemy okupowani przez pięć lat, wszyscy moglibyśmy się zastrzelić. Myśleliśmy, że to może minie w przyszłym tygodniu… za sześć miesięcy… w przyszłym roku… tak właśnie przez to przeszliśmy”^[43]. Jej wujek, Otto van Limburg Stirum (mąż starszej siostry jej matki, Miesje), został aresztowany i zamordowany przez gestapo w odwecie za akt sabotażu dokonany przez ruch oporu^[44]. Po jego śmierci Ella van Heemstra wraz z córką przeniosły się do posiadłości swojego dziadka Arnolda Jana Adolfa van Heemstra w Velp^[45].

Po inwazji Aliantów na Normandię w czerwcu 1944 warunki życia w Holandii stały się cięższe, a Arnhem zostało doszczętnie zrujnowane w wyniku operacji „Market Garden”^[46]. Miejscowa ludność zaczęła odczuwać skutki głodu. Rodzina Hepburn, podobnie jak inni, uciekała się do wytwarzania mąki na chleb z cebulek tulipanów^[47]. „Żyliśmy o jednej kromce chleba z trawy na osobę i filiżance wodnistego wywaru z jednego ziemniaka” – wspominała^[45]. W wyniku niedożywienia Hepburn cierpiała na ostrą anemię i miała problemy z oddychaniem^[47][48], a na jej nogach pojawiły się obrzęki^[45].

Latem 1945 do Arnhem i Velp dotarła międzynarodowa pomoc. Organizacja Narodów Zjednoczonych (działająca ówcześnie pod nazwą UNRRA) dostarczała kartony jedzenia, mleko w proszku, koce i podstawowe środki medyczne. Lokalne szkoły zamieniono w ośrodki pomocy humanitarnej. Hepburn zaangażowała swoją rodzinę do rozdzielania datków^[49]. W wieku 16 lat zgłosiła się wraz z matką do pracy w szpitalu w charakterze wolontariuszki, pomagając rannym żołnierzom w powrocie do zdrowia. Wśród nich był między innymi brytyjski spadochroniarz Terence Young^[g][52]. Rodzinne posiadłości zostały zniszczone, wskutek czego van Heemstra wraz z córką po zakończeniu wojny zdecydowała przenieść się do Amsterdamu^[53].

Lata 40. i 50.

Debiut sceniczny i filmowy

Hepburn od wczesnych lat młodości trenowała balet (na zdj. w 1956 w trakcie przygotowań do występu w filmie Zabawna buzia; 1957)

Hepburn kontynuowała studia baletowe w Amsterdamie u Soni Gaskell, wybitnej postaci tamtejszego baletu, oraz u rosyjskiej nauczycielki Olgi Tarassovej^[54], mimo że piętno wojny silnie odcisnęło się na jej zdrowiu. Według Spoto „brak energii i słabe mięśnie nie wróżyły dobrze jej karierze”. Hepburn popadła z tego powodu w depresję^[55]. Ella van Heemstra podjęła pracę kucharki, aby móc opłacać czynsz za małe mieszkanie^[55]. Za rekomendacją Gaskell, przyszła aktorka wraz z matką przeniosły się na początku 1948 do Londynu, gdzie Hepburn udała się na przesłuchanie do sali prób w prestiżowym studium baletowym Ballet Rambert należącym do Marie Rambert, które mieściło się ówcześnie w Notting Hill^[56]. W czasie wojny majątek rodzinny został utracony. Ella van Heemstra, by móc opłacać lekcje baletu córki, pracowała jako konsjerżka w kamienicy Mayfair^[57]. Po przesłuchaniu Rambert zgodziła się na przyjęcie Hepburn do zespołu. Swoje pierwsze próby przyszła aktorka miała zacząć w kwietniu, otrzymawszy stypendium^[58]. W tym czasie zdecydowała się na usunięcie członu Ruston ze swojego nazwiska, zostawiając jedynie Hepburn (nazwisko panieńskie swojej prababki). Od tej pory przedstawiała się jako Audrey Hepburn^[58][59].

Znajdując się w trudnej sytuacji finansowej, za namową kuzynów udała się w lutym do Amsterdamu, gdzie wystąpiła w roli stewardesy linii KLM w dwóch krótkich scenach do komedii dokumentalnej Holenderski w 7 lekcjach (reż. Charles Huguenot van der Linden). Materiał filmowy z jej udziałem trwał mniej niż minutę, z tego względu nie została uwzględniona w czołówce^[60].

Powróciwszy do Londynu Hepburn imała się różnych prac dorywczych, dorabiała między innymi jako modelka^[61] i urzędniczka^[62]. Gdy rozpoczęła lekcje u Lambert, wieczorami nadal pracowała jako modelka lub sekretarka; występowała także w reklamach mydła i szamponu, które zamieszczano w czasopismach^[62]. Po tym gdy Rambert powiedziała jej, że mimo dużego talentu, posiada zbyt słabą sylwetkę, aby móc zostać primabaleriną, podjęła decyzję o skoncentrowaniu się na aktorstwie^[h][61]. Wraz z kilkoma innymi studentami, którzy nie pojechali w trasę z Rambert, zaczęła obchodzić biura producentów i agentów w poszukiwaniu pracy w teatrze^[62].

Regularnie uczęszczała na musicale wystawiane na West Endzie, pojawiając się w różnych rolach w przedstawieniach High Button Shoes (1948) w London Hippodrome^[i][64], Sauce Tartare (1949)^[j][66] i sequelu Sauce Piquante (1950) w Cambridge Theatre^[67]. Aby poprawić i rozwinąć swój głos oraz poszerzyć wiedzę o sztuce i grze aktorskiej, została przyjęta do szkoły teatralnej przez Felixa Aylmera. Wraz z innymi studentami przez kilka miesięcy czytała i omawiała sceny ze sztuk klasycznych i współczesnych. Uczyła się emitować swój głos i odpowiednio akcentować linijki dialogów^[68]. Według biografów „wielojęzyczne dzieciństwo ukształtowało jej wyjątkowy sposób mówienia”^[69]. Hepburn, prócz gry w musicalach, w okresie świąt Bożego Narodzenia dorabiała do pensji – 12 funtów na tydzień – występami w sztuce dla dzieci, biorąc tym samym udział w 21 przedstawieniach tygodniowo przez miesiąc^[65].

Associated British Picture Corporation

Hepburn w trakcie przesłuchania do roli w filmie Rzymskie wakacje (1951)

Latem 1950 wykonała testy kostiumowe do historycznej produkcji Quo Vadis (1951, reż. Mervyn LeRoy). Mimo pozytywnej oceny ze strony reżysera szefowie Metro-Goldwyn-Mayer odrzucili jej kandydaturę z uwagi na słabą rozpoznawalność, a rolę Ligii otrzymała Deborah Kerr^[70]. W tym samym roku podpisała kontrakt z Associated British Picture Corporation (ABPC), choć z początku odrzuciła umowę, uważając, że ograniczy ona jej możliwości^[70]. Kontrakt zakładał realizację trzech filmów; za udział w pierwszym miała otrzymać 500 funtów, za trzeci wynagrodzenie wzrastało do 1,5 tys. funtów^[70].

Pierwszym filmem, który ABPC odsprzedało niezależnej korporacji, była komedia One Wild Oat (reż. Charles Saunders). Hepburn wcieliła się w rolę recepcjonistki hotelowej, w trwającej niespełna dwadzieścia sekund scenie^[71]. Mimo krótkiej obecności na ekranie jej występ spodobał się Stanleyowi Hollowayowi^[72]. Reżyser Mario Zampi zaangażował Hepburn do epizodycznej roli dziewczyny sprzedającej papierosy w nocnym klubie w komedii Śmiech w raju (1951)^[73]. ABPC, prócz nazwisk znanych aktorów, zamieściło informację o debiutujących aktorkach kontraktowych^[72]. Kolejną kreację dalszego planu stworzyła w komedii kryminalnej Szajka z Lawendowego Wzgórza (reż. Charles Crichton), z główną rolą Aleca Guinnessa^[72].

W nadziei na otrzymywanie lepszych ról Hepburn przedłużyła kontrakt z ABPC na następne trzy filmy. Wzrosło także jej wynagrodzenie do 2,5 tys. funtów^[72]. Została zaangażowana do komedii Opowieści młodych żon (1951, reż. Henry Cass). Aktorka nie lubiła tego filmu, głównie z uwagi na konflikt z reżyserem, któremu nie podobał się jej akcent^[74]. Bosley Crowther z „The New York Timesa” napisał: „Aktorzy bardzo się starali, łącznie z tą piękną Audrey Hepburn w roli niezamężnej lokatorki”^[75]. W listopadzie 1950 Thorold Dickinson zorganizował dla aktorki zdjęcia próbne do dreszczowca politycznego Tajemniczy ludzie (1952), którego fabuła przedstawiała losy dwóch młodych sióstr (Hepburn, Valentina Cortese), które uciekają do Londynu, gdy ich ojciec zostaje zamordowany przez dyktatora. Rola Nory Brentano była najważniejszą w dotychczasowym dorobku Hepburn^[76]. Jeden z recenzentów pisał, że „łączy piękno z talentem, szczególnie zaś w dwóch krótkich sekwencjach tanecznych”^[77].

Wiosną 1951 została wypożyczona z ABPC, dołączając do obsady brytyjsko-francuskiej komedii muzycznej Jedziemy do Monte Carlo (reż. Jean Boyer)^[78], której zdjęcia realizowano na francuskiej riwierze^[79]. Jednocześnie nagrywano anglojęzyczną wersję filmu pod tytułem Monte Carlo Baby. Hepburn, z uwagi na biegłą znajomość francuskiego, jako jedyna z obsady powtarzała swoje sceny od razu^[79]. Obydwie produkcje okazały się finansową klapą, a aktorka nie była zadowolona z pracy na planie, głównie z uwagi na realizację dwóch wersji jednego filmu^[79].

Gigi

Gdy ekipa Jedziemy do Monte Carlo realizowała w maju zdjęcia nieopodal Hôtel de Paris Monte-Carlo, Hepburn została dostrzeżona przez francuską pisarkę Sidonie-Gabrielle Colette^[81], której nowela Gigi, opublikowana w 1944, przygotowywana była do adaptacji teatralnej^[82]. Tego samego dnia autorka i jej mąż Maurice Goudeket zaprosili Hepburn do swojego apartamentu, proponując jej główną rolę w sztuce Gigi^[83]. Hepburn, z uwagi na brak większego doświadczenia scenicznego, początkowo była sceptycznie nastawiona do faktu otrzymanej propozycji, lecz zgodziła się po odbytej rozmowie z Colette^[84].

Premiera spektaklu odbyła się w Fulton Theatre na Broadwayu 24 listopada 1951^[85]. Hepburn otrzymała przychylne recenzje za swój występ, pomimo krytyki mówiącej, że spektakl jest gorszy od francuskiej adaptacji filmowej z 1949^[86]. Richard Watts Jr. na łamach „New York Posta” stwierdził, że „najwyraźniej urocza panna Hepburn nie jest doświadczoną aktorką, ale jej charakter jest tak ujmujący i dobry, że jest ona sukcesem wieczoru”^[87]. Brooks Atkinson z „The New York Timesa” napisał, że była „młodą aktorką, pełną czaru, uczciwości i talentu (…) Ona jest jedynym świeżym elementem przedstawienia. Jest prawdziwą aktorką; a jako Gigi buduje pełnokrwistą postać, od nieporadnego braku ogłady w pierwszym akcie po porywający moment kulminacyjny w ostatniej scenie. To zrównoważone, doskonałe aktorstwo, spontaniczne, klarowne i urzekające”^[86]. Z kolei Henry P. Murdoch z „The Philadelphia Inquirer” przyznał, że „niesamowicie zabawne odgrywanie roli” czyni z niej „aktorkę z najwyższej półki”^[88]. Za kreację w Gigi Hepburn została uhonorowana Theatre World Award^[89].

Kariera w Hollywood

Rzymskie wakacje

Audrey Hepburn i Gregory Peck w filmie Rzymskie wakacje (1953)

Przed premierą Gigi Hepburn we wrześniu odebrała telefon od Roberta Lennarda z ABPC z informacją, że kierownictwo Paramount Pictures wyraziło zainteresowanie jej osobą przy nowym projekcie, który ma być realizowany w Rzymie^[80]. Po spotkaniu Williama Wylera z aktorką w londyńskim hotelu Claridge’s, reżyser przyznał, że była bardzo mądra, utalentowana i ambitna^[90]. Filmowiec nie krył wrażenia, jakie Hepburn wywarła na nim podczas zdjęć próbnych reżyserowanych przez Dickinsona w Iver Heath w Pinewood Studios 18 września^[k]. „Miała wszystko czego szukałem – urok, niewinność i talent. Była bardzo zabawna. To było absolutnie urocze” – wspominał^[92].

15 października aktorka podpisała umowę z Paramountem, zakładającą realizację siedmiu filmów w ciągu siedmiu lat. W kontrakcie zawarto klauzulę, dającą Hepburn prawo do wolnego roku pomiędzy każdym filmem, aby mogła również występować w teatrze i telewizji, a studio miało prawo do jednego z tych siedmiu filmów wypożyczyć ją innej wytwórni^[93].

Fabuła komedii romantycznej Rzymskie wakacje przedstawiała losy młodej, sfrustrowanej księżniczki Anny (Hepburn), która znudzona sztywnymi regułami i towarzyszącą dworskim wizytom etykietą, wymyka się potajemnie z terenu ambasady i przez jeden dzień zwiedza Rzym w towarzystwie amerykańskiego dziennikarza Joe Bradleya (Gregory Peck). Wkrótce para zakochuje się w sobie^[94]. Do historii filmu przeszła scena, w której główni bohaterowie jeżdżą po ulicach Rzymu skuterem marki Piaggio Vespa^[95]. Za dwanaście tygodni pracy na planie Hepburn otrzymała gażę w wysokości 7 tys. dolarów plus 250 dolarów tygodniowo na koszty utrzymania^[96]. Swojego wrażenia nie krył Wyler: „Ona jest gatunkiem, który już prawie wyginął – uważną studentką gry aktorskiej”^[97]. Peck zadzwonił w połowie zdjęć do agenta George’a Chasina sugerując, by nazwisko Hepburn pojawiło się wraz z jego w czołówce, choć zdaniem Spoto z taką inicjatywą wyszli Wyler i personel wytwórni w Hollywood^[98].

Film odniósł sukces kasowy, a Hepburn zdobyła status gwiazdy^[99]. Zapoczątkowała zupełnie nowy kanon urody kobiecej w Ameryce w 1953^[100]; jej zdjęcia zamieszczane były w wielu magazynach, w tym na okładce tygodnika „Time”^[101] i w czasopiśmie „Vogue”^[l][102]. Otrzymała także przychylne recenzje ze strony krytyków, którzy podkreślali jej talent i urok osobisty^[103]. A.H. Weiler z „The New York Timesa” napisał: „jest smukłą, czarującą i zadumaną pięknością, na przemian królewską i dziecięcą w swoim głębokim docenieniu odkrywanych prostych przyjemności i miłości. Mimo dzielnego uśmiechu, zdającego sobie sprawę z końca romansu, pozostaje smutną i samotną osobą, stojącą twarzą w twarz z duszną przyszłością”^[104]. Za kreację księżniczki Anny Hepburn została nagrodzona statuetką Akademii Filmowej w kategorii dla najlepszej aktorki pierwszoplanowej, BAFTĄ dla najlepszej brytyjskiej aktorki i Złotym Globem dla najlepszej aktorki w filmie dramatycznym^[105]. Zdobyła także nagrodę Stowarzyszenia Nowojorskich Krytyków Filmowych^[101].

Sabrina

Bogart, Hepburn i Holden na fotosie z filmu Sabrina (1954)

Przygotowując się do kolejnego projektu Hepburn nawiązała współpracę z francuskim kostiumografem Hubertem de Givenchy^[106]. Po udanym przyjęciu Rzymskich wakacji, Paramount zaangażował ją do komedii romantycznej Sabrina (reż. Billy Wilder), opowiadającej o losach braci Linusa i Davida Larrabee (Humphrey Bogart i William Holden), którzy zakochują się w córce szofera (John Williams)^[107]. Bogart, który przyjął rolę po tym, jak odrzucił ją Cary Grant, sceptycznie podchodził do współpracy z Hepburn, twierdząc, że jest zbyt dojrzały na filmowy romans z młodą aktorką^[108]. Często wdawał się w konflikty z ekipą, zwłaszcza z Holdenem, oraz wygłaszał ironiczne uwagi pod adresem Hepburn^[109]. Aktorka przyznała później, że wspólna gra była „całkiem znośna”^[110]. Za pracę na planie Sabriny otrzymała wynagrodzenie w wysokości 11 tys. 914 dolarów; po opłaceniu swojego agenta, prawnika, menadżera oraz potrąceniu podatków, jej gaża wyniosła niewiele ponad 3 tys. dolarów^[111].

W recenzji zamieszczonej na łamach „The New York Timesa”, Bosley Crowther wyraził pochlebną ocenę występu Brytyjki, podkreślając, że „jest młodą damą o niezwykłej skali wrażliwych i poruszających ekspresji w tak wątłej i smukłej oprawie. Jest jeszcze bardziej lśniąca jako córka i ulubienica służby niż księżniczka Anna z zeszłego roku, i nic więcej nie można powiedzieć”^[112]. W opublikowanym w grudniu 1953 dorocznym sondażu „The Film Daily”, Hepburn i José Ferrera uznano za najlepszych aktorów^[111]. Hepburn po raz drugi z rzędu została nominowana do nagrody Akademii Filmowej w kategorii dla najlepszej aktorki pierwszoplanowej oraz do BAFTY dla najlepszej brytyjskiej aktorki^[113].

Ondyna

Audrey Hepburn i Mel Ferrer w filmie Wojna i pokój (1956)

W styczniu 1954 wraz z Melem Ferrerem przyjechała do Nowego Jorku, by rozpocząć w Richard Rodgers Theatre próby do spektaklu Ondyna autorstwa dramaturga Jeana Giraudoux^[111]. Premiera sztuki w reżyserii Alfreda Lunta odbyła się 18 lutego na Broadwayu^[114]. Brooks Atkinson na łamach „The New York Timesa” pozytywnie odniósł się do interpretacji roli w wykonaniu Hepburn, zaznaczając, że „rola Ondyny jest skomplikowana. Budują ją elementy – nastroje, wrażenia, intryga i tragedia. W jakiś sposób panna Hepburn potrafi przełożyć je na język teatru bez sztuczek czy afektacji. Jej występ jest żywiołowy, pełen wdzięku i czaru, zdyscyplinowany instynktownym wyczuciem realiów sceny”^[114]. Jeden z recenzentów „The New Yorkera” napisał: „Panna Hepburn ma dar, który sprawia, że wszystko, co powie lub zrobi, ma nieodparty wdzięk. Najsłabszy żart zyskuje dodatkowy, osobisty wymiar i staje się komiczny; najzwyklejsze i najbardziej oczywiste zadanie zdaje się w tym momencie inspiracją rewelacyjnego aktorstwa”^[114]. Ferrer otrzymał w większości negatywne opinie swojego występu^[114].

Jej kreacja została nagrodzona Tony Award w tym samym roku, w którym zdobyła Oscara za Rzymskie wakacje^[115]. Dzięki temu przeszła do historii jako jedna z trzech aktorek (pozostałe dwie to Ellen Burstyn i Shirley Booth), które w jednym roku zdobyły statuetkę Akademii Filmowej i Tony^[116]. Nieustanne wywieranie presji przez Ferrera i dziennikarzy spowodowało, że Hepburn zakończyła występy sceniczne, będąc bliską załamania nerwowego^[117].

Od lewej: Kay Thompson, Fred Astaire i Audrey Hepburn w scenie z filmu Zabawna buzia (1957)

Raymond Massey, Diana Wynyard (siedzi), Judith Evelyn, Mel Ferrer i Hepburn w odcinku „Mayerling” (1957)

W 1955 wraz z Peckiem została laureatką Henrietta Award^[118]. Rok później wystąpiła w melodramacie wojennym Wojna i pokój (reż. King Vidor), będącym ekranizacją powieści historycznej o tym samym tytule autorstwa Lwa Tołstoja z 1869^[119]. Hepburn zagrała szlachciankę Nataszę Rostową, która podczas okresu wojen napoleońskich nie może zaznać prawdziwej miłości. Na ekranie partnerowali jej Henry Fonda i Mel Ferrer^[119]. Za występ otrzymała gażę w wysokości 350 tys. dolarów, co było ówcześnie rekordowym wynagrodzeniem dla aktorki^[119]. Film zebrał w większości negatywne recenzje^[120], a Hepburn, mimo nieprzychylnych opinii, uzyskała trzecią nominację do BAFTY i drugą do Złotego Globu^[101].

W 1957 zaprezentowała swoje umiejętności taneczne w będącej jej debiutem musicalowym komedii Zabawna buzia (reż. Stanley Donen)^[121]. Wystąpiła w niej u boku Freda Astaire’a, który wcielił się w rolę Dicka Avery’ego, fotografa mody, odkrywającego talent sprzedawczyni książek (Hepburn)^[122]. Prócz doborowej obsady i kostiumów film okazał się sukcesem w box offisie^[123]. Kolejną produkcją była oparta na powieści Ariane, jeune fille russe Claude’a Aneta komedia romantyczna Miłość po południu (reż. Billy Wilder), gdzie zagrała u boku Gary’ego Coopera^[m][125]. Hepburn wcieliła się w postać Ariane Chavasse, córki detektywa (Maurice Chevalier), która zakochuje się w amerykańskim playboyu Franku Flannaganie (Cooper)^[125]. Choć film zebrał w większości przychylne recenzje prasowe, część biografów i krytyków sugerowała, że Cooper był za stary do tej roli^[126]. Hepburn po raz trzeci została nominowana do Złotego Globu, tym razem w kategorii dla najlepszej aktorki w filmie komediowym lub musicalu^[127].

4 lutego 1957 stacja NBC wyemitowała dziewięćdziesięciominutowy odcinek „Mayerling” (reż. Anatole Litvak), oparty na autentycznym zdarzeniu, jakie miało miejsce 30 stycznia 1889 w austriackim pałacu myśliwskim Mayerling. Arcyksiążę Rudolf Habsburg-Lotaryński zastrzelił siebie i swoją 17-letnią kochankę, baronową Marię Vetsera po tym, gdy jego ojciec nakazał mu porzucenie nastoletniej kochanki. Hepburn w głównej roli partnerował Ferrer^[128]. Sztuka otrzymała negatywne recenzje, a krytycy orzekli, że Maria i Rudolf w wykonaniu Hepburn i Ferrera są zdumiewająco beznamiętni^[128]. Aktorka za swój występ otrzymała honorarium w wysokości 150 tys. dolarów^[128].

Historia zakonnicy

Audrey Hepburn w scenie z filmu Historia zakonnicy (1959)

Chcąc uniknąć utożsamiania z jednym gatunkiem oraz będąc pod wrażeniem opublikowanej w 1956 powieści Kathryn Hulme, Hepburn przyjęła główną rolę siostry Łucji (Gabrielle van der Mal) w dramacie studia Warner Bros. Historia zakonnicy (1959, reż. Fred Zinnemann)^[129]. Z początkiem lipca aktorka podpisała umowę z producentem Jackiem L. Warnerem, otrzymując gażę w wysokości 250 tys. dolarów plus procent od dochodów brutto^[130]. Przygotowując się do roli Hepburn uczyła się posługiwać narzędziami chirurgicznymi i przyswajała szczegóły życia w klasztorze^[131]. Do pozostałych ról studio zaangażowało między innymi Edith Evans, Peggy Ashcroft i Petera Fincha, którzy zgodzili się na udział z uwagi na dobrze napisany scenariusz oraz możliwość współpracy z Hepburn^[132]. Film Zinnemanna przedstawiał losy historii życia siostry Łucji (Hepburn), młodej Belgijki, która postanawia wstąpić do zakonu, czyniąc w związku z tym wiele poświęceń, jakkolwiek wkrótce po rozpoczęciu II wojny światowej decyduje, że nie może pozostać neutralna w obliczu nikczemności hitlerowskich Niemiec^[133]. Realizacja filmu była problematyczna, głównie z uwagi na doskwierające upały i wilgotność panujące w Kongu Belgijskim, gdzie nagrywano część zdjęć^[n][135].

Anthony Perkins i Audrey Hepburn w kadrze z filmu Zielone domostwa (1959)

Kreacja siostry Łucji została przychylnie przyjęta przez krytyków, którzy uważali ją za jedną z najważniejszych w dorobku aktorki; w opinii Spoto była ona „najbardziej ambitną rolą w karierze – najtrudniejszą, najbardziej męczącą fizycznie i wyczerpującą (…) Zagrała tak, jak nigdy przedtem i potem w trakcie swej kariery; można śmiało powiedzieć, że siostra Łucja w wykonaniu Audrey Hepburn jest jednym z największych dokonań w historii kina”^[136]. Uznania nie krył również Zimmerman, stwierdzając, że „okazała się wielką aktorką w bardzo trudnej i wymagającej roli”^[137]. Magazyn „Films in Review” napisał: „W Historii zakonnicy Hepburn objawia taki rodzaj talentu aktorskiego, za pomocą którego przekazuje głębokie i złożone odczucia wewnętrzne tak zręcznie, że trzeba ją bacznie obserwować, oglądając film po raz drugi lub trzeci, by zauważyć, jak ona to robi”^[133]. Tygodnik „Variety” wyraził podziw dla „wznoszącego się na wyżyny i odkrywczego filmu, w którym Audrey Hepburn otrzymała swą najbardziej ambitną rolę i daje popis aktorstwa”^[138][139].

Hepburn uzyskała trzecią nominację do nagrody Akademii Filmowej w kategorii dla najlepszej aktorki pierwszoplanowej (przegrywając rywalizację z Simone Signoret za kreację w filmie Miejsce na górze, reż. Jack Clayton)^[139] i czwartą do Złotego Globu^[127]. Została nagrodzona statuetkami BAFTA^[127] oraz Davidem di Donatello dla najlepszej aktorki zagranicznej^[113]. Zdobyła także drugą nagrodę Stowarzyszenia Nowojorskich Krytyków Filmowych^[139] i nagrodę Zuluety na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w San Sebastián^[140].

W 1959 zagrała w romantyczno-przygodowym filmie Zielone domostwa (reż. Mel Ferrer), opowiadającym historię młodego mężczyzny (Anthony Perkins), uciekającego do dżungli amazońskiej po buncie w Caracas. Wędrując, natrafia na plantację, gdzie spotyka Rimę (Hepburn), młodą dziewczynę, wychowywaną przez swojego dziadka (Lee J. Cobb) w pełnej izolacji^[141]. Film zebrał mieszane recenzje; Bosley Crowther przyznał, że „panna Hepburn przewija się przez nią [rolę] z gracją i godnością, czyniąc Rimę zarówno wzruszającą, jak i idylliczną, jeśli nie w najmniejszym stopniu logiczną”, z kolei „Variety” określił go mianem „irytującego”, a rolę Hepburn opisał jako „bez szczególnej głębi”^[o][143]. Zielone domostwa okazały się fiaskiem artystycznym i komercyjnym, a sama aktorka w późniejszych latach wyrażała się o filmie z obojętnością^[144].

Lata 60.

Audrey Hepburn i Burt Lancaster w westernie Nie do przebaczenia (1960)

Audrey Hepburn jako Holly Golightly na fotosie promocyjnym z filmu Śniadanie u Tiffany’ego (1961). Dzięki roli aktorka zdobyła status ikony mody oraz „królowej elegancji”

Pierwszym filmem Hepburn zrealizowanym na początku lat 60. był western Nie do przebaczenia (reż. John Huston), gdzie wystąpiła u boku Audiego Murphy’ego, Burta Lancastera i gwiazdy epoki kina niemego Lillian Gish^[145][146]. Tematyka filmu podejmowała rozległy problem nietolerancji Indian przez białą ludność, zamieszkującą pobliskie osady. Gdy okazuje się, że Rachel Zachary (Hepburn) jest Indianką z plemienia Kiowa^[146], w rodzinie wybucha bunt^[145]. 28 stycznia, w trakcie realizacji jednego z ujęć, aktorka spadła z konia, doznając pęknięcia czterech kręgów i skręcenia stopy. Z planu zniesiono ją na noszach^[147]. Nie do przebaczenia zebrał negatywne opinie, w których przeważały określenia „absurdalny, słaby, żenujący”, a Huston uważał go za najgorszy w swoim dorobku^[148]. Bosley Crowther napisał, że „Hepburn jako dziewczyna jest nieco zbyt dopracowana, delikatna i cywilizowana w towarzystwie tak twardych i upartych postaci jak Burt Lancaster”^[p][150].

Śniadanie u Tiffany’ego

W 1961, mimo dużych wahań, Hepburn zagrała główną rolę w komedii romantycznej Śniadanie u Tiffany’ego (reż. Blake Edwards)^[151], której scenariusz autorstwa George’a Axelroda został oparty na motywach opowiadania Trumana Capote’a z 1958^[152]. Autor nie był zadowolony z wielu zmian wprowadzonych na potrzeby adaptacji filmowej. Wolał, aby w głównej roli wystąpiła Marilyn Monroe^[153], lecz później przyznawał, że „Hepburn wykonała świetną robotę”^[154]. Aktorka nie była przekonana do swojej gry, przez co reżyser często dodawał jej otuchy. „Pomimo braku pewności siebie Audrey miała waleczną duszę” – wspominał Edwards^[155]. Fabuła filmu opowiadała historię młodego pisarza Paula Varjaka (George Peppard), który wprowadza się do eleganckiej nowojorskiej kamienicy. Jego sąsiadką jest piękna, filigranowa Holly Golightly, emanująca seksapilem kobieta, żyjąca na koszt bogatych adoratorów^[152]. W filmie Hepburn wykonała utwór „Moon River”, który został nagrodzony statuetką Akademii Filmowej dla najlepszej piosenki^[q][158]. W ocenie Spoto „wizerunek Audrey Hepburn, siedzącej w otwartym oknie, delikatnie trącającej struny i śpiewającej «Moon River» swym niepewnym, melancholijnym mezzosopranem, jest z pewnością najtrwalszym symbolem czaru, jaki rzuciła na rzesze kinomanów wtedy i kiedykolwiek później”^[159].

Hepburn, Garner i MacLaine w filmie Niewiniątka (1961)

Film zebrał pochlebne recenzje wśród krytyków^[160]; „Variety” napisał, że „Holly została ożywiona w ekscytującej postaci Audrey Hepburn”^[161]. Słynna mała czarna zaprojektowana przez de Givenchy, którą Hepburn nosi w filmie, została uznana za jeden z najbardziej kultowych przedmiotów w historii XX wieku^[162], a aktorka zdobyła status ikony mody i „królowej elegancji”^[163]. Hepburn po raz czwarty nominowana była do nagrody Akademii Filmowej (przegrywając rywalizację z Sophią Loren, nagrodzoną za występ w filmie Matka i córka, reż. Vittorio De Sica)^[153] oraz Złotego Globu^[127]. Drugi raz zdobyła statuetkę Davida di Donatello dla najlepszej aktorki zagranicznej^[164].

Kolejnym projektem był dramat obyczajowy Niewiniątka (reż. William Wyler), opowiadający historię dwóch nauczycielek, Karen Wright (Hepburn) i Marthy Dobie (Shirley MacLaine), pracujących w prywatnej szkole dla dziewcząt. Gdy jedna z nich przyłapuje uczennicę (Karen Balkin) na kłamstwie, ta w odwecie rozsiewa plotkę sugerującą, że nauczycielki są lesbijkami^[165]. W obsadzie znalazł się również James Garner (w roli Joe Cardina)^[166]. Z uwagi na ówczesne obyczaje społeczne i obowiązujący kodeks Haysa, Wyler zdecydował się na wycięcie wszystkich scen ukazujących wątek miłosny obydwu bohaterek^[167]. Zarówno krytyka, jak i widownia w dużej mierze zignorowały film i samą rolę Hepburn^[166], lecz biografowie podkreślali, że aktorka dała „najbardziej skoncentrowane i finezyjnie ściszone przedstawienie od czasu Historii zakonnicy”^[168]. Film Wylera uzyskał pięć nominacji do nagrody Akademii Filmowej. Choć nie zdobył żadnej statuetki, próba zmierzenia się z tematem tabu została pozytywnie przyjęta^[169]. W trakcie realizacji filmu w Los Angeles miał miejsce wypadek. Na czas trwania zdjęć rodzina aktorki wynajmowała od Deborah Kerr dom przy Bulwarze Zachodzącego Słońca^[165]. Należący do Hepburn pies imieniem Famous został śmiertelnie potrącony przez samochód, gdy wbiegł na jezdnię. Ferrer kupił żonie nowego psa rasy yorkshire terrier, którego nazwała Assam^[170].

Szarada

Cary Grant i Audrey Hepburn w filmie Szarada (1963)

W 1963 aktorka zagrała z Carym Grantem w dreszczowcu romantycznym Szarada (reż. Stanley Donen)^[171]. Hepburn wcieliła się w rolę młodej wdowy Reginy Lampert, ściganej przez grupę mężczyzn chcących przejąć majątek należący do jej zmarłego męża^[171]. 59-letni Grant, który wcześniej odrzucił oferty w Rzymskich wakacjach^[172] i Sabrinie^[108], czuł dyskomfort z powodu różnicy wieku dzielącej go od Brytyjki. Aktor poprosił o dokonanie drobnych zmian w scenariuszu, które nadałyby komizmu jego związkowi z Hepburn i sprawiłyby, że to postać grana przez nią adorowałaby bohatera kreowanego przez Granta^[171]. Odtwórcom głównych ról partnerował Walter Matthau^[173]. Film spotkał się z przychylnymi recenzjami^[174]. Bosley Crowther napisał: „Hepburn z radością przywiązuje się do nastroju, który można znaleźć w wygodnym asortymencie drogich kostiumów Givenchy”^[174]. Spoto podkreślał, że pomimo różnicy wieku Grant sprawił, że romans z Hepburn był wiarygodny^[171]. Za rolę Reginy „Reggie” Lampert Hepburn została nagrodzona trzecią statuetką BAFTA i uzyskała nominację do Złotego Globu^[175]. Zarówno Grant, jak i Hepburn cenili sobie współpracę na planie Szarady, wypowiadając się o sobie z szacunkiem i nawiązując bliską przyjaźń^[173].

Będąc winną Paramountowi jeden film, aktorka przyjęła propozycję udziału w obrazie Kiedy Paryż wrze (reż. Richard Quine) (który był remakiem Imienin Henrietty z 1952)^[176][177]. Hepburn otrzymywała tygodniowo 12,5 tys. dolarów i 5 tys. na koszty utrzymania. Zdjęcia realizowano w Paryżu^[177]. Aktorka wcieliła się w rolę Gabrielli Simpson, maszynistki, która pomaga napisać scenariusz filmowy cierpiącemu na brak weny Richardowi Bensonowi (William Holden)^[176][178]. Realizacja komedii była problematyczna. Holden bezskutecznie próbował nawiązać romans z będącą mężatką Hepburn, a jego alkoholizm znacznie utrudniał pracę całej ekipie^[178]. W obsadzie znaleźli się także Noël Coward i Tony Curtis, a Marlene Dietrich i Mel Ferrer zagrali epizody^[176][179]. Na specjalne życzenie aktorki dokonano zmiany operatora; Claude’a Renoira zastąpił Charles Lang, który współpracował z Hepburn przy Sabrinie^[179]. Z uwagi na niezbyt przychylne oceny przedstawicieli studia zdecydowano, że Kiedy Paryż wrze nie wejdzie do kin wcześniej niż wiosną 1964^[180].

My Fair Lady

Harry Stradling i Audrey Hepburn na planie filmu My Fair Lady (1964)

W 1964 Hepburn wystąpiła w filmie My Fair Lady (reż. George Cukor), będącym ekranową adaptacją broadwayowskiego musicalu z 1956^[181]. Zwolennicy sztuki oczekiwali, że Julie Andrews powtórzy swoją rolę^[182], lecz w Elizę Doolittle wcieliła się Hepburn^[r][184]. Fabuła musicalu skupiała się na postaci doktora fonetyki Henrym Higginsie (Rex Harrison), który zakłada się, że zrobi damę ze sprzedawczyni kwiatów (Hepburn), ucząc ją dobrych manier oraz wymowy^[185]. W scenach śpiewu głos Hepburn został zdubbingowany przez profesjonalną sopranistkę Marni Nixon, choć obiecywano, że sama będzie mogła zaśpiewać piosenki^[s][187].

My Fair Lady nagrodzono ośmioma statuetkami Akademii Filmowej, w tym dla Harrisona za najlepszą rolę pierwszoplanową^[184][188], a Hepburn została wyróżniona nominacją do Złotego Globu^[175]. Aktorka, wręczając Oscara Harrisonowi, powinszowała mu wygranej. Gratulowała także Andrews zdobycia statuetki za rolę w Mary Poppins (1964, reż. Robert Stevenson)^[184]. Krytycy zgodnie uznali, że Hepburn była idealnym wyborem do roli Doolittle^[189]. Bosley Crowther przyznał, że jej kreacja „nadała delikatną wrażliwość uczuć i zjawiskową aktorską zręczność”^[184]. „The New Yorker” napisał: „Jej aktorstwo i osobowość zmieniają Elizę w całkowicie inną, choć nie mniej porywającą postać niż ta, którą wykreowała panna Andrews”^[190]. W późniejszym czasie Hepburn przyznawała: „Byłam zachwycona [Andrews]. Naprawdę byłam. Ale wszyscy byli jeszcze bardziej przejęci. Myślę, że świat postrzegał jej wygraną jako boską sprawiedliwość, i myślę, że nie byłam nominowana tylko dlatego, ponieważ chciano mnie ukarać za to, że to nie ona dostała tę rolę. Zdałam sobie ówcześnie sprawę, że zawsze lepiej uważać się za słabszego, a nigdy za zwycięzcę”^[191].

Jak ukraść milion dolarów, Dwoje na drodze

Hugh Griffith i Audrey Hepburn w filmie Jak ukraść milion dolarów (1966)

W 1966 Hepburn po raz trzeci współpracowała z Williamem Wylerem, występując w głównej roli w komedii kryminalnej Jak ukraść milion dolarów^[192][193]. Wcieliła się w Nicole Bonnet, córkę kolekcjonera dzieł sztuki (Hugh Griffith), która w obawie przed ujawnieniem fałszerstwa rzeźby bogini Wenus postanawia wykraść ją z muzeum. Na ekranie partnerował jej Peter O’Toole^[194], znany z kreacji w takich obrazach jak Lawrence z Arabii (1962, reż. David Lean) oraz Becket (1964, reż. Peter Glenville)^[193]. Agent Kurt Frings wynegocjował ze studiem 20th Century Fox zgodę na zatrudnienie stałych współpracowników Hepburn, w tym Givenchy do nadzoru kostiumów i operatora Charlesa Langa^[193]. Film Wylera okazał się przebojem komercyjnym^[193]. Bosley Crowther z „The New York Timesa” pochlebnie wyrażał się na temat produkcji, podkreślając jednocześnie „soczystą” grę Hepburn^[195].

Samantha Jones i Audrey Hepburn w filmie Doczekać zmroku (1967)

Rok później wystąpiła w dwóch projektach. Pierwszym z nich był eksperymentalny komediodramat Dwoje na drodze (reż. Stanley Donen), przedstawiający losy małżonków Joanny i Marka Wallace (Hepburn, Albert Finney), którzy podczas wakacyjnej podróży wspominają swój dwunastoletni związek^[196]. Aktorka początkowo miała obawy związane z przyjęciem roli, uważając, że straci dotychczasowy wizerunek i publiczność^[197]. Martin Gitlin przyznawał, że istniało wiele podobieństw między filmowym, nieszczęśliwym małżeństwem, a prawdziwym związkiem Hepburn z Ferrerem (również trwającym dwanaście lat). Jak podkreślał, dzięki temu aktorka podeszła do roli Joanny Wallace z „ogromnym realizmem, przekonaniem i głęboką emocjonalnością”^[198]. Mimo że krytycy wyrażali pochlebne opinie, część amerykańskiej publiczności była urażona zmianą wizerunku przez Hepburn. Obraz Dwoje na drodze cieszył się uznaniem poza Stanami Zjednoczonymi^[199]. Brytyjka została nominowana do Złotego Globu dla najlepszej aktorki w filmie komediowym lub musicalu^[175].

Doczekać zmroku

Drugim filmem Hepburn z 1967 był dreszczowiec psychologiczny Doczekać zmroku (reż. Terence Young)^[t][201]. Aktorka wykreowała postać Susy Hendrix, niewidomej kobiety, u której w domu znajduje się naszpikowana heroiną lalka. Jej odzyskania podejmują się trzej bezwzględni bandyci (Alan Arkin, Jack Weston i Richard Crenna)^[201][202]. Przygotowując się do roli Hepburn uczęszczała do szkoły dla niewidomych i uczyła się alfabetu Braille’a^[199][203]. Realizacja filmu była napięta, głównie z uwagi na Ferrera, który pełnił rolę producenta i często ingerował w projekt^[204]. Kreacja Hepburn spotkała się z uznaniem; aktorka po raz pierwszy od czasów Śniadania u Tiffany’ego została nominowana do nagrody Akademii Filmowej (przegrała rywalizację o statuetkę z Katharine Hepburn, nagrodzoną za występ w filmie Zgadnij, kto przyjdzie na obiad, reż. Stanley Kramer)^[205], a także dostała nominację do Złotego Globu^[175]. Bosley Crowther napisał, że „słodycz z jaką panna Hepburn odgrywa przejmującą rolę, przenikliwość z jaką się zmienia i umiejętność manifestacji terroru, pozwalają na przyciągnięcie do niej sympatii i niepokoju oraz nadają solidność w końcowych scenach”^[206]. Aktorka otrzymała gażę w wysokości 900 tys. dolarów plus dziesięć procent od przychodów brutto, co łącznie przełożyło się na sumę 3 milionów dolarów^[205].

Po premierze wycofała się z przemysłu filmowego na osiem lat^[205], poświęcając czas rodzinie i wychowaniu syna^[207]. W kwietniu 1968, za całokształt pracy teatralnej, przyznano jej honorową nagrodę Tony^[175][205].

Lata 70. i 80.

Audrey Hepburn i Sean Connery w filmie Powrót Robin Hooda (1976)

Na duży ekran powróciła po niespełna dekadzie, występując w roli lady Marion w przygodowym filmie Powrót Robin Hooda (1976, reż. Richard Lester) u boku Seana Connery’ego^[208], opowiadającym o losach powracającego z krucjaty podstarzałego Robin Hooda (Connery), który pragnie pomagać biednym i zdobyć względy Marion^[208]. Premiera odbyła się 11 marca w Radio City Music Hall^[209]. Powrót Robin Hooda otrzymał mieszane recenzje^[210]. Roger Ebert, odnosząc się do kreacji głównych bohaterów, napisał: „Świecą. Oni naprawdę wydają się być zakochani. I projektują jako cudownie złożeni, sympatyczni ludzie”^[211]. Hepburn otrzymała wynagrodzenie w wysokości miliona dolarów^[212], lecz nie była zadowolona z szybkiego tempa pracy nad filmem^[210].

Trzy lata później zagrała w dreszczowcu kryminalnym Krwawa linia (reż. Terence Young), wcielając się w rolę Elizabeth Roffe, dziedziczki fortuny swojego ojca, który ginie podczas górskiej wspinaczki^[213]. Hepburn przyjęła ofertę udziału jedynie ze względu na znajomość z Youngiem i aby przetrzymać gorszy okres w życiu po zakończeniu drugiego małżeństwa^[214]. W obsadzie znaleźli się również Ben Gazzara, Irini Papas, James Mason i Omar Sharif^[214]. Zdjęcia realizowane były między innymi w Paryżu, Rzymie i na Sardynii^[214]. Film okazał się porażką finansową zarówno w oczach krytyków, jak i publiczności, zbierając negatywne recenzje, w których przeważały opinie „elegancja bez wyrazu, niemrawy, absurdalny i toporny”^[215]. Za swoją rolę aktorka otrzymała gażę w wysokości ponad miliona dolarów^[214].

Audrey Hepburn na planie swojego ostatniego filmu Na zawsze (1989)

W 1981 Hepburn wystąpiła w komedii romantycznej Śmiechu warte (reż. Peter Bogdanovich), której fabuła przedstawiała losy detektywa Johna Russo (Ben Gazzara), podejmującego się śledzenia kobiet oskarżonych przez swoich zazdrosnych mężów o niewierność^[216]. Inspiracją dla postaci, którą wykreowała Hepburn był jej romans z Gazzarą^[217]. Aktorka przyjęła ofertę, licząc na kontynuację związku z odtwórcą głównej roli oraz z uwagi na gażę, która wyniosła milion dolarów^[217]. Film Śmiechu warte otrzymał negatywne recenzje^[218].

Sześć lat później zagrała u boku Roberta Wagnera w jedynym w swoim dorobku filmie telewizyjnym Love Among Thieves (reż. Roger Young)^[219], wyprodukowanym dla amerykańskiej stacji ABC^[220]. Aktorka nie była zadowolona z faktu, że na ekranie, decyzją producenta, musiała odgrywać bohaterkę znacznie młodszą niż była w rzeczywistości, przez co czuła się nieswojo^[221].

W 1988 Hepburn wzięła udział w dwóch projektach dokumentalnych. Pierwszym z nich był Gregory Peck: His Own Man, poświęcony amerykańskiemu aktorowi, z którym zagrała w Rzymskich wakacjach^[220]. Pojawiła się także w telewizyjnym odcinku Directed by William Wyler, będącym częścią cyklu American Masters produkowanego dla PBS^[220]. Ostatni raz na dużym ekranie wystąpiła w 1989 w filmie przygodowym Na zawsze (reż. Steven Spielberg), wcielając się w rolę Hap, Anioła Stróża młodego pilota (Richard Dreyfuss)^[222][223]. Przyjęła rolę ze względu na Spielberga, z którym bardzo chciała pracować^[222]. Według Spoto przemawiała niemalże szeptem, „kładąc nacisk na mądrość, a nie na wielkie gesty czy słowa, była nieoczekiwanie wiarygodna jako przewodniczka po tajemnym życiu”^[224].

Ostatnie lata

Od kwietnia do lipca 1990 Hepburn, przebywając w Anglii, Francji, Holandii, Japonii, Stanach Zjednoczonych, Włoszech i Dominikanie, zrealizowała dla PBS miniserial Ogrody świata, występując w roli prezenterki^[225]. Wbrew obawom ze strony producentów aktorka zrezygnowała z licznej obsługi, by zaoszczędzić na budżecie^[225]. Fabuła miniserialu skupiała się na ogrodach kwiatowych mieszczących się na terenie europejskich państw^[226]. Emisja odbyła się 21 stycznia 1993, dzień po śmierci aktorki^[226]. Barbara Saltzman z „Los Angeles Timesa” napisała, że czas emisji był „niefortunny”, ale „ponadczasowe piękno róży w pierwszym odcinku jest odpowiednim symbolem jej elegancji i stylu”^[226].

Nagrobek Audrey Hepburn w Tolochenaz (2008)

W połowie października 1992, po powrocie do Szwajcarii z kilkutygodniowego pobytu w Somalii, Hepburn zaczęła uskarżać się na bóle żołądka^[227]. Cierpiała na niestrawność i kolkę jelitową^[228]. Kuracja metronidazolem nie przyniosła efektów, a wywołała skutki uboczne^[228]. Podczas gdy wstępne badania w Szwajcarii nie pozwoliły postawić diagnozy, wykonana 1 listopada w Cedars-Sinai Medical Center w Los Angeles laparoskopia^[229] ujawniła rzadką odmianę raka jamy brzusznej, należącego do grupy nowotworów znanych jako śluzak rzekomy otrzewnej^[227]. Nastąpił przerzut na okrężnicę, którą częściowo usunięto aktorce^[230]. Po wykonanej operacji poddano ją żywieniu pozajelitowemu^[231], a następnie rozpoczęła chemioterapię^[227]. Na czas leczenia zamieszkała u Connie Wald, żony scenarzysty i producenta Jerry’ego Walda^[232]. Po pierwszym tygodniu stosowania chemioterapii Hepburn doznała silnej niedrożności jelit^[233]. 1 grudnia przeszła kolejną operację^[232]. Lekarze poinformowali rodzinę aktorki, że nowotwór znacznie się rozszerzył i nie można już nic zrobić^[234]. Hepburn odwiedzana była przez wielu przyjaciół i znajomych z planu filmowego, wśród nich byli między innymi Billy Wilder, Elizabeth Taylor, Gregory Peck i James Stewart^[235].

20 grudnia aktorka powróciła wraz z rodziną do Szwajcarii^[236], gdzie spędziła swoje ostatnie święta Bożego Narodzenia^[233]. Z racji rekonwalescencji po przebytej operacji nie była w stanie korzystać z lotów komercyjnych. Hubert de Givenchy, jej długoletni przyjaciel, zorganizował przy wsparciu Rachel Lambert Mellon wypełniony kwiatami prywatny samolot Gulfstream, aby mógł zabrać aktorkę z Los Angeles do Genewy^[233]. Ostatnie dni Hepburn spędziła w swoim domu w Tolochenaz w kantonie Vaud. Okazjonalnie, gdy stan jej zdrowia pozwalał, spacerowała po ogrodzie, lecz z czasem ograniczyła się do leżenia w łóżku^[237].

Śmierć i pogrzeb

Audrey Hepburn zmarła we śnie 20 stycznia 1993^[238][239]. Po jej śmierci Gregory Peck wyrecytował przed kamerą ulubiony wiersz aktorki – Unending Love Rabindranatha Tagore’a^[240]. Charles Champlin, w opublikowanym na łamach „Los Angeles Timesa” artykule, nazwał ją „hollywoodzką gwiazdą, o sławie i reputacji, która wyrosła na tamtejszych filmach”. W dalszej części autor dodał, że miała ona bezpośredni wpływ na to, jak mężczyźni postrzegają kobiety. „Prawdziwe piękno kobiety lepiej ujawnia się w jej stylu, spokoju, uroku, inteligencji i szczerości”^[241].

Uroczystości pogrzebowe odbyły się 24 stycznia w Tolochenaz^[242]. Ceremonii przewodniczył Maurice Eindiguer, ten sam ksiądz, który udzielał ślubu Hepburn i Ferrerowi w 1954 oraz chrzcił ich syna Seana w 1960^[243]. Mowę pochwalną wygłosił książę Sadruddin Aga Khan, Wysoki komisarz Narodów Zjednoczonych do spraw uchodźców^[244]. W pogrzebie aktorki uczestniczyło blisko sześćset osób, w tym członkowie rodziny, dwaj synowie Luca i Sean, przyrodni brat Ian Quarles van Ufford, byli mężowie Andrea Dotti i Mel Ferrer, długoletni partner Robert Wolders, Hubert de Givenchy, dyrektorzy UNICEF-u oraz aktorzy Alain Delon i Roger Moore^[242][244]. Wieńce na pogrzeb przesłali Elizabeth Taylor, Gregory Peck i holenderska rodzina królewska^[245]. Hepburn spoczęła na miejscowym Cimetière de Tolochenaz^[244][246].

Nagrobek aktorki co roku odwiedzany jest przez tysiące turystów z całego świata. Jedna ze starych dwupokojowych salek szkolnych znajdujących się za terenem cmentarza została w późniejszym czasie przekształcona na małe muzeum poświęcone Hepburn, lecz w 2002 zostało ono zamknięte^[u][246].

Działalność humanitarna

W latach 50. Hepburn została członkinią organizacji UNICEF, opowiadając dzieciom swoje przeżycia z czasów wojny^[247]. Po ograniczeniu kariery aktorskiej w większym stopniu zaangażowała się w działalność humanitarną, stając się ważnym partnerem organizacji, a od 1988 pełniąc rolę ambasadora dobrej woli^[248]. W jednym z wywiadów, odnosząc się do swojego zaangażowania w prace organizacji, przyznała: „Z własnego doświadczenia wiem, jak wiele UNICEF znaczy dla potrzebujących dzieci, ponieważ sama otrzymałam żywność i opiekę medyczną po II wojnie światowej”^[249]. Pierwszą misją, którą odbyła osiem dni po nominacji na ambasadora, była podróż do Etiopii, w owym czasie najuboższego kraju na świecie. Odbywała rozmowy z matkami, dziećmi i lekarzami. Odwiedziła również obóz uchodźców. Sama przygotowywała swoje przemówienia, co było wyjątkiem pośród innych znanych osobistości, wspierających UNICEF^[250]. Do końca 1988 odwiedziła czternaście krajów, zbierając sumę 22 milionów dolarów^[251].

Jako ambasador dobrej woli brała czynny udział w wielu misjach, w tym w Bangladeszu, Kenii, Salwadorze, Sudanie i Wietnamie^[252]. W wywiadach aktywnie opowiadała o pracy w terenie oraz o różnych projektach związanych z działalnością humanitarną, znacznie częściej niż o swojej karierze aktorskiej^[253]. Podczas wizyty w Etiopii w 1988 powiedziała: „Moje serce jest złamane. Czuję się zdesperowana. Nie mogę znieść myśli, że dwa miliony ludzi są w bezpośrednim niebezpieczeństwie śmierci głodowej, z których wiele to dzieci, [i] nie dlatego, że w północnym porcie w Shoa nie ma ton jedzenia. Nie może być dystrybuowana. Zeszłej wiosny pracownicy Czerwonego Krzyża i UNICEF-u zostali wydaleni z północnych prowincji z powodu toczących się równocześnie dwóch wojen domowych… Udałam się do kraju rebeliantów, gdzie widziałam matki i ich dzieci, które przez dziesięć dni, a nawet trzy tygodnie chodziły w poszukiwaniu jedzenia, osiedlały się na pustynnych klepiskach w prowizorycznych obozach, gdzie mogą umrzeć. Okropne. Ten obraz to dla mnie zbyt wiele. «Trzeci Świat» to termin którego bardzo nie lubię, ponieważ wszyscy jesteśmy jednym światem. Chcę, aby ludzie wiedzieli, że większa część ludzkości cierpi”^[254].

Za swoje zaangażowanie Hepburn została uhonorowana certyfikatem zasług przez UNICEF^[255]. Organizacje non-profit Children’s Institute Inc. i Sigma Theta Tau nagrodziły ją Champion of Children Award i Distinguished International Lifetime Award za „pracę w imieniu dzieci na świecie”^[255]. Hepburn została również uhonorowana Humanitarian Award przez Variety Clubs International^[255]. UNICEF przyznał jej Sindaci per L’infanzia Award^[255]. W grudniu 1992, za zasługi na rzecz humanitaryzmu, została odznaczona przez prezydenta George’a H.W. Busha Medalem Wolności^[256]. Rok później aktorka została pośmiertnie nagrodzona przez Amerykańską Akademię Sztuki i Wiedzy Filmowej nagrodą humanitarną im. Jeana Hersholta^[257]. Dziewięć lat po jej śmierci, na specjalnej sesji ONZ poświęconej dzieciom, UNICEF uhonorował spuściznę humanitarną Hepburn poprzez odsłonięcie pomnika The Spirit of Audrey, który znajduje się na terenie kwatery głównej ONZ w Nowym Jorku^[255]. Jej zasługi na rzecz dzieci zostały docenione również poprzez ustanowienie jej patronką amerykańskiego funduszu UNICEF Audrey Hepburn Society^[258].

Życie prywatne

Osobowość, zainteresowania, przyjaźnie

Audrey Hepburn z natury była osobą zbliżoną charakterem do kreowanych przez siebie postaci na ekranie, czyli delikatna, odważna, skromna i uczuciowa^[259]. Traktowała ludzi uprzejmie i z szacunkiem^[260]. Przez całą karierę zachowała przyzwoitość i nigdy nie nadużywała statusu gwiazdy – z dużym dystansem podchodziła gdy określano ją w ten sposób. Starszy syn Sean Hepburn Ferrer stwierdził w napisanej przez siebie książce Audrey Hepburn. Uosobienie elegancji, że matka „nie dostrzegała własnego blasku”^[260]. Współpracowała z aktorami i reżyserami w zgodzie. Rzetelnie przygotowywała się do swoich ról filmowych^[260]. Cechowała ją dyscyplina, profesjonalizm^[261] oraz punktualność^[260]. Czytała tekst przed zaśnięciem i tuż po przebudzeniu^[261]. Wstawała zazwyczaj między czwartą a piątą rano żeby poćwiczyć dłużej niż inni oraz przemóc własne słabości^[260]. Ceniła sobie spokój i życie rodzinne. Uparcie strzegła swojej prywatności^[262]. Irving Paul Lazar wielokrotnie namawiał aktorkę do napisania autobiografii^[263], lecz Hepburn nigdy się na to nie zdecydowała, obawiając się, że wydawcy zaczęliby domagać się od niej pewnych „smaczków” na temat życia rodzinnego osób, z którymi współpracowała na przestrzeni lat^[262]. Pomimo zdobycia statusu gwiazdy filmowej, na początku lat 50. (po ukończeniu zdjęć do Sabriny; 1954) opuściła Hollywood i przeprowadziła się do Szwajcarii, by móc wieść normalne oraz spokojne życie rodzinne^[262]. Wraz z pierwszym mężem Melem Ferrerem zamieszkali w górskiej miejscowości Bürgenstock nieopodal Lucerny^[236].

Hepburn w Bürgenstock (1954)

Hepburn przykładała dużą wagę do edukacji swoich dwóch synów, skrupulatnie odrabiając z nimi lekcje. Sean Hepburn Ferrer wspominał: „pamiętam szkołę. Egzaminy, które przeżywała gorzej ode mnie. Przepytywała mnie wieczorem i z samego rana, jeszcze z zaspaną miną. Pamiętam jak się cieszyła z moich dobrych stopni i z jakim zrozumieniem przyjmowała «te gorsze»”^[264]. Dużo czasu spędzała na rozmowach z synami na różne tematy. „Rozmawialiśmy o naszych planach i uczuciach, o ludziach… o wszystkim, ale w ten szczególny, refleksyjny sposób, w jaki można rozmawiać jedynie po ciemku”^[264]. Zapewniała im czułość, opiekuńczość i wsparcie^[264].

We wczesnej młodości trenowała balet. Jej marzeniem było zostanie primabaleriną^[61]. Z uwagi na wojenne niedożywienie, które powstrzymało rozwój niektórych grup mięśniowych, i zbyt wysoki wzrost, zmuszona była zrezygnować z tańca^[61]. Do jej zamiłowań należało między innymi gotowanie. Lubiła kuchnię włoską, w szczególności makaron z sałatką, który jadała raz dziennie^[264], i spaghetti „al pomidoro” z sosem wedle własnego przepisu^[265]. Z biegiem lat ograniczała ilość mięsa, ale nigdy nie była wegetarianką. Ze względów humanitarnych zrezygnowała z cielęciny, lecz została przy rybach, drobiu i wołowinie^[264]. Do jej ulubionych deserów należały lody waniliowe z syropem klonowym oraz czekolada, która według niej odpędzała wszelkie smutki^[266]. W wolnych chwilach lubiła czytać^[262] i spędzać czas w ogrodzie^[267][268]. Po wielu godzinach pracy na planie, popołudniami najczęściej drzemała^[266]. Interesowała się modą. Do najbardziej cenionych przez nią marek należały Givenchy i Valentino^[269]. Była miłośniczką zwierząt, zwłaszcza psów rasy yorkshire terrier^[270]. Na początku lat 80. kupiła parę russelli^[270]. Mieszkając w Rzymie (w dzielnicy Parioli)^[271], do którego przeprowadziła się po ślubie z Dottim, codziennie chodziła na spacery. Powróciwszy do Szwajcarii, kontynuowała aktywne spędzanie czasu na powietrzu. Po kolacji wychodziła z psami i biegała z nimi po winnicy, znajdującej się za domem^[264]. Do końca życia uskarżała się na słabe płuca. Przebyty w dzieciństwie krztusiec i okres wojennej głodówki spowodowały u niej astmę^[266]. Była nałogową palaczką^[268], choć lekarze przestrzegali ją przed odmą opłucnową^[266].

Aktorka chętnie utrzymywała kontakty towarzyskie. Bliska więź przyjacielska łączyła ją między innymi z reżyserami Billym Wilderem (który powiedział o niej: „Bóg cmoknął ją w policzek i tak już zostało”)^[259] i Terence’em Youngiem, z którym wspominała czasy wojenne^[272], kompozytorem Henrym Mancinim^[273], aktorami Carym Grantem^[173], Elizabeth Taylor^[274], Fredem Astaire’em (w 1957 zatańczyli razem w filmie Zabawna buzia, co było jej marzeniem)^[275], Gregorym Peckiem^[274] (prasa sugerowała, że pomiędzy odtwórcami głównych ról doszło na planie Rzymskich wakacji w 1952 do romansu, co okazało się być nieprawdą)^[98][276], Sophią Loren^[277], kostiumografami Edith Head^[278] i Hubertem de Givenchy^[106] oraz instruktorką tańca Marie Rambert^[61].

Małżeństwa i dzieci

Mel Ferrer i Audrey Hepburn w Amsterdamie (1966)

photo©ErlingMandelmann.ch, CC BY-SA 3.0

Andrea Dotti i Audrey Hepburn podczas ślubu (1969)

W lipcu 1953, podczas przyjęcia wystawionego w Londynie z okazji premiery Rzymskich wakacji, Hepburn, za pośrednictwem Pecka, poznała Mela Ferrera^[279], z którym zagrała w sztuce Ondyna (1954)^[v][281]. 24 września 1954 wzięli ślub cywilny w ratuszu w szwajcarskim Bürgenstock^[282]. Dzień później odbyła się protestancka ceremonia kościelna w prywatnej, XIII-wiecznej kaplicy^[282][283]. Do ślubu aktorka założyła białą suknię z organdyny^[282]. Z uwagi na napięty harmonogram pracy Ferrera, miesiąc miodowy ograniczyli do trzech dni spędzonych w domku letniskowym^[284]. W 1965 para przeniosła się do wiejskiego domu nieopodal Morges, zwanym La Paisible^[285]. W trakcie małżeństwa Hepburn trzykrotnie (1955, 1965 i 1967) poroniła^[286]. W 1959 urodziła martwe dziecko, przez co popadła w głęboką depresję; wypalała ponad trzy paczki papierosów dziennie, obgryzała paznokcie do krwi i ważyła nieco ponad 36 kilogramów^[20]. Kiedy po raz trzeci zaszła w ciążę, zrobiła roczną przerwę w pracy aktorskiej. Sean Hepburn Ferrer urodził się 17 lipca 1960 w Lozannie^[287]. Latem 1967 zdecydowała się wystąpić o rozwód^[268], który sfinalizowano 5 grudnia 1968^[288]. Utrzymywała z Ferrerem zdawkowe kontakty^[289].

Jej drugie małżeństwo zostało zawarte 5 stycznia 1969 w ratuszu w szwajcarskim Morges z włoskim psychiatrą i członkiem rady dydaktycznej Uniwersytetu Rzymskiego Andreą Dottim^[290]. Para spotkała się po raz pierwszy w czerwcu 1968, gdy Hepburn wraz z przyjaciółmi udała się statkiem wycieczkowym w rejs po Morzu Śródziemnym^[291]. Po ślubie zamieszkali w Rzymie^[292]. Ich syn Luca Dotti urodził się 8 stycznia 1970 w Lozannie przy pomocy cięcia cesarskiego^[293]. Aktorka pragnęła mieć trzecie dziecko, jednak poroniła w 1974^[294]. Rok później zakupiła małą willę w Gstaad^[212]. W trakcie trwania małżeństwa Dotti wykazywał się niewiernością, często goszcząc w rozmaitych nocnych klubach w otoczeniu innych kobiet^[295]. Ich związek zakończył się wiosną 1978^[296], lecz rozwód uzyskali dopiero w 1982, po trzynastu latach trwania małżeństwa^[297]. Utrzymywali ciepłe i przyjacielskie relacje, głównie z uwagi na dziecko^[289]. Aktorka przyznawała, że „Dotti wcale nie był lepszy od Ferrera”^[298]. W ocenie Spoto po rozwodzie Hepburn popadła w głęboką depresję i po raz pierwszy rozważała popełnienie samobójstwa^[299].

Romanse

James Hanson i Hepburn (1953)

W latach 1949–1950 Hepburn związana była z francuskim autorem tekstów i piosenkarzem Marcelem Le Bonem^[300]. Od 1951 (niektóre źródła informowały, że od 1952) aktorka była w związku ze starszym o siedem lat angielskim przemysłowcem Jamesem Hansonem, który w przeszłości miewał romanse z Avą Gardner, Jean Simmons oraz Joan Collins^[301]. Określała go mianem „miłości od pierwszego wejrzenia”^[302]. Mężczyzna, mimo sprzeciwu Hepburn, często ingerował w harmonogram jej pracy, między innymi naciskając na przedstawicieli Paramountu, by jak najszybciej skończyli zdjęcia do Rzymskich wakacji^[303]. Para planowała ślub, lecz w 1952 aktorka zdecydowała się na zerwanie zaręczyn, uznając że z uwagi na pracę nie będzie miała wystarczająco dużo czasu dla rodziny^[302][304]. Wydała specjalne oświadczenie, w którym przyznała: „Kiedy wychodzę za mąż, chcę być prawdziwą mężatką”^[302]. We wczesnych latach 50. związana była z producentem teatralnym Michaelem Butlerem^[305].

Audrey Hepburn i Albert Finney w filmie Dwoje na drodze (1967)

W trakcie zdjęć do Sabriny Hepburn miała romans z będącym w związku małżeńskim Williamem Holdenem, spędzając z nim większość czasu poza planem. Gdy po zakończeniu zdjęć aktor przyznał się do swojej bezpłodności, Hepburn zakończyła związek^[306]. Podczas realizacji Historii zakonnicy (1959) aktorka nawiązała bliższą relację z Robertem Andersonem, scenarzystą filmu^[307]. Opublikowana w 1973 powieść After autorstwa Andersona jest historią jego romansu z Hepburn^[308]. Aktorka zakończyła związek, gdy Anderson, podobnie jak Holden, przyznał się do wrodzonej bezpłodności^[134]. Na planie filmu Dwoje na drodze (1967) Hepburn miała romans z odtwórcą głównej roli męskiej Albertem Finneyem. Para wspólnie odbywała próby na osobności, chodziła na plażę i jadała w samotności. W późniejszych latach aktor przyznał, że jego związek z Hepburn był „jednym z najintymniejszych, jakie kiedykolwiek zdarzyły się w moim życiu”. Zdaniem Spoto rozstali się po tym, gdy Ferrer zagroził aktorce, że wniesie o rozwód i oskarży ją o zdradę, co oznaczałoby czasową separację z synem^[309].

Po rozstaniu z Ferrerem Hepburn przez krótki czas spotykała się z matadorem Antonio Ordóñezem i młodszym od niej o siedem lat księciem Alfonsem Bourbonem (1968)^[310]. Na planie dreszczowca Krwawa linia (1979) nawiązała zażyłą znajomość z partnerem ekranowym Benem Gazzarą, który nie odwzajemniał uczucia aktorki. Według Spoto mężczyzna potraktował całą relację jako „krótkotrwałą przygodę bez dalszych zobowiązań”^[311]. Od 1980 do śmierci Hepburn związana była z holenderskim aktorem Robertem Woldersem, wdowcem po Merle Oberon, którego poznała podczas bożonarodzeniowego przyjęcia w 1979^[312]. Wiedli spokojne życie w Szwajcarii^[313], wspólnie działając na rzecz UNICEF-u^[314]. Lata spędzone z Woldersem aktorka określała mianem „najszczęśliwszych swojego życia”^[315].

Filmografia

W trwającej 33 lata karierze Hepburn występowała w filmach, telewizji i na scenie. Pojawiła się w 28 produkcjach fabularnych na ekranie^[316].

Trzy filmy z jej udziałem zestawiane były w pierwszej dziesiątce podsumowań roku w amerykańskim box offisie. Dwanaście filmów, w których Hepburn wzięła udział, nominowanych było przynajmniej do jednego Oscara w różnych kategoriach, a pięć z nich zdobyło jedną statuetkę w dowolnej kategorii. Dziesięć produkcji z udziałem Hepburn, po uwzględnieniu inflacji, przekroczyło sumę stu milionów dolarów dochodu z biletów na rynku krajowym^[317].

Cztery z jej filmów: Rzymskie wakacje (1953), Sabrina (1954), Śniadanie u Tiffany’ego (1961) i My Fair Lady (1964) wpisano do National Film Registry^[318].

Spuścizna

Gwiazda Audrey Hepburn na Hollywoodzkiej Alei Gwiazd (2005)

Audrey Hepburn na okładce tygodnika „Time” (1953)

Odciski dłoni Hepburn przed The Great Movie Ride na terenie parku rozrywki Disney’s Hollywood Studios

McDonnell Douglas MD-11 o nazwie „Audrey Hepburn” (2009)

Plac imienia Audrey Hepburn w Arnhem (2016)

Pomnik aktorki w Tolochenaz (2016)

Pamiątkowa tablica w miejscu narodzin aktorki w Ixelles (2017)

Pomnik aktorki w Arnhem (2017)

Mała czarna wykorzystana w filmie Śniadanie u Tiffany’ego (1961) w Gemeentemuseum Den Haag (2017)

Gwiazda Audrey Hepburn w meksykańskim Durango (2018)

Spuścizna Hepburn jako aktorki i osobowości przetrwała długo po jej śmierci. Współcześnie uznawana jest za jedną z najwybitniejszych aktorek w historii amerykańskiego kina^[319]. W 1999 American Film Institute sklasyfikował ją na 3. miejscu w opublikowanym przez siebie rankingu „największych aktorek wszech czasów”, jedynie za Katharine Hepburn i Bette Davis^[1]. Wizerunek Hepburn związany był z kampaniami reklamowymi i produktami wielu firm, w tym z Givenchy (1967), Exlan (1971)^[320], Varié (1971)^[w][211] oraz Revlon (1988)^[x][321]. Jej wykonanie utworu „Moon River” w Śniadaniu u Tiffany’ego (1961), zostało zamieszczone w 2004 przez AFI na 4. miejscu w zestawieniu „100 najlepszych piosenek filmowych”^[322]. Kompozytor Henry Mancini, twórca muzyki filmowej do kilku produkcji z udziałem aktorki, przyznał: „Rzadko się zdarza, aby kompozytor czerpał inspirację z konkretnej osoby, z twarzy albo zachowania. Ale Audrey Hepburn jest dla mnie taką inspiracją. Dzięki niej napisałem nie tylko «Moon River», ale jeszcze «Charade» i «Two for the Road». Gdy się dobrze wsłuchać, to we wszystkich trzech wymienionych przeze mnie piosenkach można znaleźć coś z Audrey. Jej zadumę, tęsknotę… jakby lekki smutek”^[273].

8 lutego 1960, za wkład w przemysł filmowy, Hepburn otrzymała gwiazdę na Hollywoodzkiej Alei Gwiazd, która znajduje się przy 1652 Vine Street^[323]. W 1987, w uznaniu za „znaczący wkład w sztukę”, została odznaczona przez ministra kultury Francji Orderem Sztuki i Literatury^[175]. 22 kwietnia 1991 organizacja Film Society of Lincoln Center przeprowadziła w Nowym Jorku krótką retrospekcję filmów z udziałem aktorki, a ekranowi partnerzy i reżyserzy wygłaszali mowy pochwalne^[319]. Jej życie było tematem zrealizowanego dla stacji ABC filmu biograficznego Historia Audrey Hepburn (reż. Steve Robman), którego premiera odbyła się 27 marca 2000. W główną rolę wcieliły się Emmy Rossum, Jennifer Love Hewitt i Sarah Hyland^[324]. 11 czerwca 2003 poczta USA wydała limitowaną serię znaczków pocztowych z jej podobizną, autorstwa Michaela J. Deasa, w związku z edycją „Legendy Hollywoodu”^[325]. W maju 2012 Hepburn znalazła się wśród brytyjskich ikon kulturowych, wybranych przez Petera Blake’a, które pojawiły się w jego nowej wersji najsłynniejszego dzieła – na okładce albumu Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band – aby uczcić w ten sposób najważniejsze osobistości kultury brytyjskiej, które autor podziwiał^[326].

Jej imieniem nazwano planetoidę (4238) Audrey^[327], jedną z odmian uprawnych róży^[328] i białego tulipana^[329]. Figura woskowa ukazująca aktorkę w roli Holly Golightly znajduje się w kilkunastu filiach Madame Tussauds, między innymi w Hongkongu^[330], Londynie^[331] i w Wiedniu^[332]. Zaprezentowany w 2015 robot Sophia wizualnie wzorowany był na Hepburn^[333]. Aktorka pozostaje jedną z 16 osób w historii, które zdobyły EGOT, czyli Emmy, Grammy, statuetkę Oscara i Tony^[334].

Ikona stylu

Hepburn w Bürgenstock (1954)

Aktorka postrzegana jest jako ikona stylu i elegancji^[163]. Zwróciła na siebie uwagę stylem ubioru oraz wyróżniającym się wyglądem. Dziennikarz Mark Tungate uważał go za rozpoznawalną markę aktorki^[335]. Po premierze filmu Rzymskie wakacje (1953) wiele kobiet, zwłaszcza w Japonii, wzorując się na fryzurze Hepburn ze wspomnianej produkcji, zdecydowało się na podcięcie swoich włosów w stylu pixie cut (krótkie włosy z tyłu, dłuższe z przodu)^[336]. Stał się on znakiem rozpoznawczym aktorki^[337]. Hepburn zaczęła być uważana za alternatywny kobiecy ideał, który bardziej podobał się płci żeńskiej niż męskiej, w porównaniu z krępymi i bardziej seksownymi Elizabeth Taylor i Grace Kelly^[338]. Miała krótkie, ciemne włosy, grube brwi i szczupłą sylwetkę, co było łatwiejsze do naśladowania przez młodsze kobiety^[339]. 1 listopada 1954 fotograf mody i kostiumograf Cecil Beaton opisał Hepburn na łamach „Vogue’a” jako „publiczne ucieleśnienie naszego nowego kobiecego ideału”, dodając że „miała [ona], o ile można tak powiedzieć, swój prototyp we Francji – Damię, Édith Piaf lub Juliette Gréco. Ale potrzeba było gruzów Belgii, angielskiego akcentu i amerykańskiej sławy, żeby powstała tak uderzająca osobowość jak nasz nowy zeitgeist. Przed wojną żadna z pań nie wyglądała tak jak ona (…) Z drugiej strony jest to zaspokojeniem naszych historycznych potrzeb. Na dowód niech posłużą tysiące imitacji”^[340]. Brytyjska edycja „Vogue’a” wielokrotnie informowała o jej stylu przez następną dekadę^[335]. Wraz z modelką Twiggy Hepburn została wymieniona jako jedna z kluczowych osób życia publicznego, które sprawiły, że odchudzanie było modne^[339]. Aktorka z dystansem podchodziła do opinii na temat swojej urody, twierdząc, że jest za chuda, ma krzywy nos oraz za duże stopy do swojego rozmiaru^[260]. „Nigdy nie uważałam się za piękną. Wolałabym mieć większy biust i węższe ramiona” – argumentowała^[319].

Audrey Hepburn w stylizacji Huberta de Givenchy przygotowanej na potrzeby filmu Szarada (1963)

W 1961 aktorka została dodana do Międzynarodowej Listy Najlepiej Ubranych, utworzonej przez Eleanor Lambert^[185][341]. Rok później, trzeci raz z rzędu, wybrano ją do Fashion Hall of Fame^[179]. Hepburn kojarzona jest z minimalistycznym stylem, który charakteryzowały ubrania o prostym kroju, podkreślające szczupłą sylwetkę, monochromatyczne kolory i wyraziste, niekiedy nietypowe dodatki^[342].

Aktorka znana była także z wieloletniej współpracy z francuskim kostiumografem Hubertem de Givenchy, który w latach 50. i 60. projektował dla niej kostiumy do kilkunastu filmów, w tym do Sabriny (1954), Miłości po południu (1957), Śniadania u Tiffany’ego (1961), Szarady (1963) i Jak ukraść milion dolarów (1966)^[343]. Rozpoczęli współpracę w czasach, gdy Hepburn zaczynała karierę, a on zakładał pierwszy dom mody Givenchy w Paryżu^[y][343]. Obydwoje połączyła trwała przyjaźń, a aktorka stała się jego muzą^[343]. Hubert de Givenchy stworzył dla Hepburn osobistą linię perfum L’Interdit, o delikatnym, kwiatowo-pudrowym zapachu z nutami róży i jaśminu, które trafiły do sprzedaży w 1957^[345]. Według Rachel Moseley elegancja odegrała wyjątkowo istotną rolę w kilku filmach Hepburn. „Kostium nie jest związany z postacią, funkcjonuje «bezgłośnie» w mise en scène, ale jako moda staje się atrakcją estetyczną samą w sobie”^[346]. Oprócz partnerstwa z Givenchy aktorce przypisuje się zwiększenie sprzedaży trenczy Burberry, które nosiła w filmie Śniadanie u Tiffany’ego^[335]. Związana była także z włoską marką Tod’s^[335]. W trakcie kariery współpracowała z takimi fotografami, jak Antony Beauchamp^[347], Gene Moore^[348], Richard Avedon^[349] i Yousuf Karsh^[350].

Wpływ Hepburn jako ikony stylu trwał przez kilka dekad, po progresie jej kariery aktorskiej w latach 50. i 60. Biografka Rachel Moseley zauważa, że zwłaszcza po jej śmierci w 1993 była coraz bardziej podziwiana, magazyny częstokrotnie doradzały czytelniczkom, jak uzyskać jej wygląd, a dla projektantów mody pozostaje ciągłą inspiracją^[346].

Nagrody i nominacje

Audrey Hepburn ze statuetką Oscara, otrzymaną za pierwszoplanową rolę w filmie Rzymskie wakacje (1953), 25 marca 1954

Audrey Hepburn była laureatką wielu nagród i wyróżnień w trakcie 33-letniej kariery^[351]. Wygrywała lub nominowana była do nich za pracę w filmach, teatrze i działalność humanitarną. Pięciokrotnie uzyskiwała nominacje do nagrody Akademii Filmowej^[352], z czego zdobyła jedną statuetkę – za kreację księżniczki Anny w komedii romantycznej Rzymskie wakacje (1953)^[115]. Spośród dziewięciu nominacji do Złotego Globu raz była laureatką^[351]. Pośmiertnie została uhonorowana specjalnym Oscarem za działalność humanitarną (nagroda im. Jeana Hersholta; 1993)^[257]. Hepburn była także trzykrotną zdobywczynią nagrody BAFTA dla najlepszej brytyjskiej aktorki i włoskiego Davida di Donatello dla najlepszej aktorki zagranicznej^[353] oraz dwukrotną laureatką nagrody Stowarzyszenia Nowojorskich Krytyków Filmowych dla najlepszej aktorki^[351].

Wielokrotnie nagradzana za działalność artystyczną i wkład w rozwój i kulturę sztuki filmowej. Była laureatką między innymi: Henrietta Award (1955), nagrody im. Cecila B. DeMille’a (1990), Gildii Aktorów Ekranowych (1992), honorowej BAFTY (1992) i Tony (1968) oraz pośmiertnie Primetime Emmy Award (1993) i Grammy (1994)^[351].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Sean Hepburn Ferrer: Audrey Hepburn. Uosobienie elegancji. Witold Nowakowski (tłum.). Albatros, 2005. ISBN 978-83-7359-306-0. (pol.).
• Martin Gitlin: Audrey Hepburn: A Biography. ABC-Clio, 2008. ISBN 978-0-313-35945-3. (ang.).
• Michael Heatley: Audrey Hepburn: In Words and Pictures. Chartwell Books, 2017. ISBN 978-0785835349. (ang.).
• David Hofstede: Audrey Hepburn: A Bio-bibliography. Greenwood Publishing Group, 1994. ISBN 978-0313289095. (ang.).
• Barry Paris: Audrey Hepburn. Berkley Books, 2001. ISBN 978-0425182123. (ang.).
• Donald Spoto: Oczarowanie. Życie Audrey Hepburn. Anna Dwilewicz (tłum.). Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006. ISBN 978-83-245-9267-8. (pol.).
• Alexander Walker: Audrey, Her Real Story. Macmillan Publishers, 1997. ISBN 0-312-18046-2. (ang.).
• Ian Woodward: Audrey Hepburn: Fair Lady of the Screen. Ebury Publishing, 1993. ISBN 978-1-4481-3293-5. (ang.).

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona aktorki (ang.)
• Audrey Hepburn w bazie IMDb (ang.)
• Audrey Hepburn w bazie Filmweb