Aulos (muzyka)

Aulos

łac. tibia

Klasyfikacja naukowa

Aerofon piszczałkowy

Klasyfikacja popularna

instrument dęty stroikowy

Podobne instrumenty

obój

Aulos (stgr. αὐλός, łac. tibia) – rodzaj instrumentu muzycznego z grupy aerofonów stroikowych, jeden z najpopularniejszych w starożytnej Grecji, często przedstawiany w sztuce greckiej.

Muzyka aulosu towarzyszyła obrzędom kultu Dionizosa, sympozjonom, a także zawodom sportowym, m.in. podczas igrzysk olimpijskich.

Historia

Aulos przywieziono do Grecji najprawdopodobniej z obszaru Azji Mniejszej z Frygii ok. VII w. p.n.e.^[1] Z Grecji rozpowszechnił się w basenie Morza Śródziemnego, w Egipcie, Etrurii i Starożytnym Rzymie, gdzie znany był jako tibia^[1]. Nazwa aulos w języku greckim oznacza tubę lub kanał^[2].

Budowa

Stanowiły go jedna lub dwie niezależne, cylindryczne piszczałki być może wyposażone w podwójny stroik^[a]. Każda piszczałka składała się z pięciu części: dwuczęściowego korpusu, dwóch baryłek, ustnika i stroika. Piszczałki z okresu klasycznego (600–300 p.n.e.) miały od 3 do 5 otworów palcowych oraz otwór kciukowy^[1]. Instrumenty wykonywane były z trzciny, czasem z drewna, kości lub kości słoniowej^[1]. Rodzaj użytego materiału miał wpływ na dźwięk instrumentu^[3]. Długość piszczałek wahała się od 30 do ponad 60 cm^[1]. W późniejszym okresie zwiększono liczbę otworów palcowych, zatykając część z nich woskiem lub przy pomocy metalowych pierścieni^[1].

Gra na aulosie

Dźwięk aulosu był ostry i przenikliwy^[4]. Przy grze zakładano na usta skórzaną taśmę znaną jako forbeja, która opasywała policzki^[5]. Stosowano ją – jak się przypuszcza – by podtrzymać policzki i móc silniej dmuchać^[4]. Opaska stabilizowała piszczałki, wzmacniając kontrolę muzyka nad oddechem i instrumentem, co miało znaczenie podczas gry na wolnym powietrzu, szczególnie przez dłuższy czas^[3]. Przepaski używali tylko mężczyźni grający na otwartych przestrzeniach, grający w zamkniętych pomieszczeniach, w tym kobiety podczas sympozjonów, jej nie używali^[3]. Kobiety grały jedynie podczas wydarzeń prywatnych^[1].

Na aulosie podwójnym grano unisono^[b], przy czym wysokość stroju piszczałek minimalnie się różniła, co nadawało instrumentowi szczególną barwę^[6]. Grający wkładał do ust ustniki obydwu piszczałek, każdą podtrzymał w jednej ręce, grając na lewej palcami lewej ręki a na prawej – palcami prawej ręki, instrumenty trzymane były, tworząc charakterystyczny kształt litery „V”^[1].

Instrument przechowywano w torbie wykonanej ze skóry jelenia lub leoparda, nazywanej sybene^[3].

Zastosowanie

Muzyka aulosu towarzyszyła wielu wydarzeniom publicznym i prywatnym^[1], m.in. obrzędom kultu Dionizosa^[5].

Podczas igrzysk olimpijskich gra na aulosie towarzyszyła zawodom pentatlonu, pomagała zawodnikom utrzymać rytm podczas skoku w dal^[7]. Na igrzyskach olimpijskich zawodnikom akompaniowali zwycięzcy konkurencji muzycznej igrzysk pytyjskich^[7]. Gra na aulosie towarzyszyła również innym zawodom, m.in. zapasom podczas igrzysk ateńskich, a także ćwiczeniom w gimnazjonie^[7].

Aulos był instrumentem, na którym zazwyczaj grały greckie prostytutki. Flecistki, tzw. aulētries, świadczyły usługi seksualne podczas prywatnych sympozjonów i pracowały w domach publicznych^[8].

Aulos w sztuce

W mitologii greckiej słynnym z mistrzowskiej gry na aulosie był Marsjasz – frygijski satyr, który przegrał rywalizację z Apollinem^[9].

Najstarsze zachowane malowidła przedstawiające aulos pochodzą z minojskiego sarkofagu na Krecie^[2]. Grający na aulosie byli często przedstawiani w sztuce rzeźbiarskiej w III tysiącleciu p.n.e.^[1] Aulos jest wzmiankowany w Iliadzie^[1].

Arystoteles (384–322 p.n.e.) w swojej rozprawie Polityka potępiał stosowanie instrumentu w szkolnictwie, który uważał za niemoralny^[3]. Według Sokratesa (470–399 p.n.e.) w państwie idealnym aulos miał być zakazany^[3].

• 

  Grający na aulosie. Malarstwo etruskie

• 

  Młodzieniec grający na aulosie. Malowidło na kubku, ok. 460–450 p.n.e., Luwr

• 

  Kobieta grająca na podwójnym aulosie. Malowidło etruskie na kubku z nekropolii Vulci; ok. 490 p.n.e.

• 

  Satyr grający na pojedynczym aulosie. Rzeźba rzymska z Italii; I–II w. n.e., Luwr

• 

  Francisco Pradilla, Chłopiec grający na podwójnym aulosie; Rzym 1880, akwarela na papierze, 71 x 45 cm

• 

  Tak zwany „Tron Ludovisi”; naga kobieta gra na aulosie. Płaskorzeźba, marmur. Sztuka grecka; ok. 460 p.n.e.

• 

  Aulosy ok. 500 p.n.e., Grecja; muzeum Vosbergen, Eelde, Holandia

• 

  Kobieta grająca na aulosie; fragment mozaiki z Villa del Cicerone w Pompejach

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Aulos. W: Mark Golden: Sport in the Ancient World from A to Z. Routledge, 2004. ISBN 978-1-134-53596-5. (ang.).
• aulos, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2019-12-31] .
• Aulos. W: Willi Apel: The Harvard Dictionary of Music. Harvard University Press, 2003. ISBN 978-0-674-01163-2. [dostęp 2019-12-31]. (ang.).
• The New Grove Dictionary of Music and Musicians, vol. A. Oxford University Press, 2004-01-00. ISBN 978-0-19-517067-2. (ang.).
• Aulos. W: Christine Ammer: The Facts on File Dictionary of Music. Infobase Publishing, 2004. ISBN 978-1-4381-3009-5. (ang.).
• Allison Glazebrook, Madeleine M. Henry: Greek Prostitutes in the Ancient Mediterranean, 800 BCE–200 CE. University of Wisconsin Press, 2011. ISBN 978-0-299-23563-5. [dostęp 2019-12-31]. (ang.).
• Sheramy Bundrick: Music and Image in Classical Athens. Cambridge University Press, 2005. ISBN 978-0-521-84806-0. [dostęp 2019-12-31]. (ang.).

Linki zewnętrzne

• The Aulos – sound examples. [w:] www.oeaw.ac.at/ [on-line]. [dostęp 2019-12-31]. (ang.).