Bączal Górny

Bączal Górny

wieś
Fragment zabudowań w Bączalu Górnym
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	jasielski
Gmina	Skołyszyn
Wysokość	Punkt na przysiółku Nowiny: 380 m n.p.m.
Liczba ludności (2020)	597[1]
Strefa numeracyjna	13
Kod pocztowy	38-242[2]
Tablice rejestracyjne	RJS
SIMC	0359920[3]
Położenie na mapie gminy Skołyszyn Bączal Górny
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Bączal Górny
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Bączal Górny
Położenie na mapie powiatu jasielskiego Bączal Górny
49°46′11″N 21°22′04″E/49,769722 21,367778
Strona internetowa

Bączal Górny – wieś w Polsce, położona w województwie podkarpackim, w powiecie jasielskim, w gminie Skołyszyn^[3]. Leży 3 km na północ od krajowej 28 Gorlice – Biecz – Jasło oraz 7 km na południe od krajowej 73 Tarnów – Pilzno – Jasło. Przynależy do parafii św. Mikołaja i Imienia Maryi w Bączalu Dolnym^[4].

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krośnieńskiego.

Powierzchnia wsi wynosi 501,4 ha.

Przez miejscowość przebiegają pięć znakowanych szlaków turystycznych: Karpacki Szlak Wina, Podkarpacki Szlak Winnic, projekt ATLAS, szlak konny „Karpackie Podkowy”, a od 2014 także Jasielski Szlak Winny z przystankiem w ponad 2-hektarowej winnicy „Dwie Granice”.

Położenie geograficzne i warunki przyrodnicze

Flora i fauna

Bączal Górny leży w mikroregionie góry Liwocz na południowo-wschodnich krańcach Pogórza Ciężkowickiego. Na obszarze wsi znajdują się mokradła porośnięte trzciną oraz na wiosnę (w okresie od maja do czerwca) kaczeńcami. Rosną tutaj też inne rośliny objęte ochroną np.: podkolan biały – ścisła ochrona gatunkowa, stoplamek szerokolistny, stoplamek plamisty, który jest narażony na wyginięcie (kategoria zagrożenia V), kruszczyk szerokolistny, kruszczyk błotny – kategoria zagrożenie V w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin, arcydzięgiel litwor – gatunek narażony na wyginięcie, pierwiosnek lekarski, pierwiosnek wyniosły. Przy granicy z Bączalem Dolnym rośnie cebulica dwulistna – roślina objęta ścisłą ochroną gatunkową, w 1993 roku wpisana na Polską Czerwoną Listę Roślin Zagrożonych Wyginięciem. Teren zasiedlony przez bobry, jenoty, sarny i inne dzikie zwierzęta oraz wiele gatunków ptaków, w tym bocian biały, czajka zwyczajna, derkacz, wilga

Warunki meteorologiczne

Średnia roczna temperatura wynosi ok. +6 do +8 °C, w zimie średnio –4 °C w styczniu, w lecie +19 °C° w lipcu. Średnia opadów waha się w przedziale od 750 do 800 mm rocznie. Grubość pokrywy śnieżnej to 60–90 cm – zalega ona średnio w ciągu roku od 60 do 80 dni. Liczba dni z zachmurzeniem wynosi średnio w ciągu roku 133, zaś liczba dni z przymrozkami to ok. 119. Pierwsze przymrozki występują ok. 20 września, a ostatnie ok. 6 maja, choć zdarzają się i pod koniec tego miesiąca. Wiosna przychodzi wcześnie i jest dość ciepła, lato z reguły jest upalne, jesień zaś szybko przynosi chłody i mgły.

Przez wieś przepływa potok Młynówka, mająca swoje źródła u podnóża góry Jodłowiec, nad którą w 2007 roku utworzony został obszar rezerwatu NATURA 2000 o nazwie „Łąki nad Młynówką”^[5].

Granice obrębu

Miejscowość zlokalizowana jest 12 km na wschód od Biecza, założonego w 1257 roku – jednego z najstarszych i najbardziej atrakcyjnych turystycznie małych miast w Polsce.

Miejscowość graniczy z następującymi jednostkami sołeckimi:

• Bączal Dolny,
• Jabłonica,
• Lipnica Dolna (gmina Brzyska),
• Lipnica Górna,
• Lisów,
• Skołyszyn,

Integralne części wsi

Ponadto zwyczajowe nazwy topograficzne sołectwa Bączal Górny: Centrum, do Słońca, Nowiny, Wymiarki, Wieś

Administracja

Władze wykonawczą miejscowości tworzą: radny Rady Gminy Skołyszyn Janusz Łyszczarz (od 21 października 2018), który piastuje również funkcję sołtysa (od 31 marca 2022).

Radni rady sołeckiej wybrani 26 marca 2019, którzy swoją funkcję pełnią w latach 2019-2024, są nimi:

• Bienias Andrzej,
• Bienias Tomasz,
• Kmiecik Tomasz,
• Kołodziej Marek,
• Rutana Tomasz,
• Wierzgacz Henryk.

Historia

Nazwa Bączal nie jest do końca wyjaśniona, ale pochodzi zapewne od nazwiska (imienia) Bączał lub od potoku przepływającego przez miejscowość. Bączal Górny lokowano na prawie magdeburskim prawdopodobnie w latach 1370-1378 najpewniej przez króla Kazimierza Wielkiego. W okresie średniowiecza wieś była własnością królewską, a później przeszła w ręce szlacheckie, przy czym należała m.in. do rodu Bączalskich mających tutaj swoje gniazdo, a następnie Łętowskich i Kłosińskich.

Bączal Górny od samego początku wchodził w skład parafii z siedzibą w Bączalu Dolnym, która została erygowana najpewniej w 1348 roku. Od końca XVIII wieku do około połowy wieku XIX był siedzibą owej parafii.

W XVII w. miejscowość ta nosiła nazwę Bączal Wyższy, sąsiedni zaś zwał się Bączalem Niższym. Obie miejscowości należały do rodów rycerskich. Własność Opactwa Tynieckiego nazywano Bączalem Opata, obecnie wieś o nazwie Opacie. Przez wioskę przechodził front bitwy pod Gorlicami z maja 1915 roku, czego świadectwem są licznie rozsiane po okolicznych miejscowościach cmentarze wojenne. Podczas II wojny światowej i w latach PRL w miejscowych lasach działał czynnie Ruch Oporu i Armia Krajowa. Jesienią 1943 roku na terenie Bączala Górnego rozegrała się jedna z ważniejszych akcji zbrojnych podziemia z terenu gminy Skołyszyn, polegająca na zniszczeniu przez grupy wypadowe Gwardii Ludowej zlewni kontyngentowego mleka, której rezultatem była dezorganizacja jego poboru dla okupanta hitlerowskiego. Od 1 maja 1944 roku działała założona podczas zebrania w tutejszym lesie konspiracyjna Gminna Rada Narodowa, a 8 września 1944 powstała tutaj konspiracyjna jasielska Powiatowa Rada Narodowa.

14 sierpnia 1942 roku w lesie „Dąbry” w Rzepienniku Strzyżewskim rozstrzelano rodziny Żydów przywiezione z getta w Bobowej i Bieczu, w tym 8 Żydów pochodzących z miejscowości Bączal Górny. Byli to członkowie rodzin Lista Jankiela (4 osoby) i Randa Natana (4 osoby)^[7].

Pomimo ubóstwa i ciężkich warunków lokalowych po bestialskim wysiedleniu mieszkańców Jasła zgodnie z wydanym rozkazem ówczesnego starosty jasielskiego Waltera Gentza z 13 września 1944 znaczna część ludności miasta otrzymała schronienie w domostwach chłopskich rodzin w Bączalu Górnym. Akcji humanitarnej przewodził ks. Florian Zając^[8].

W okresie PRL w latach 1954-1961 Bączal Górny należał wraz z Opaciem i Bączalem Dolnym do gromady Bączal Dolny, a po zniesieniu tejże gromady 31 grudnia 1961 do gromady w Skołyszynie.

Od 2008 r. przez miejscowość przebiega trasa górskiego maratonu rowerowego – Cyklokarpaty^[9] oraz odbywającego się od 2011 Biegu Pamięci senatora Stanisława Zająca – ofiary katastrofy smoleńskiej z 10 kwietnia 2010.

Zabytki i atrakcje turystyczne

• drewniane domy i zabudowania gospodarcze z końca XIX i początku XX wieku,
• krzyże, głównie z czasów II wojny i partyzanckie z okresu powojennego,
• cmentarz wojenny nr 28 (przy granicy z Jabłonicą)
• przedwojenna sikawka konna przy remizie OSP – zabytek dawnej inżynierii pożarniczej^[10],
• postindustrialne ruiny starej cegielni (bezpośrednio przy granicy obrębu z Bączalem Górnym),
• przydrożne, zabytkowe kapliczki (XVIII-XX w.),
• kamienna figura Matki Bożej Niepokalanie Poczętej z tablica fundacyjną z 1926 roku,
• grupa trzech stawów, obok torfowiska wysokie (na przysiółku Dutkowice),
• lasy jodłowe i mieszane, a w nich grzyby oraz rośliny objęte ochroną,
• kilka starych, pomnikowych okazów drzew liczących od 100 do 200 lat, w tym: klon pospolity (o pierśnicy 250 cm), jesion wyniosły (pierśnica: 245 cm), wierzba krucha (pierśnica: 230 cm), kasztanowiec biały i 3 grusze pospolite (dwie ponad 200 cm w pierśnicy, najpotężniejsza 220 cm),
• malownicze krajobrazy Pogórza Ciężkowickiego i Beskidu Niskiego, w pogodne dni widok na Tatry Wysokie,

Parafia św. Mikołaja i Imienia Maryi

Bączal Górny przynależy do parafii św. Mikołaja i Imienia Maryi w Bączalu Dolnym, erygowanej najpóźniej w 1348 roku^[11]. Od końca XVIII do połowy XIX wieku kościół parafialny św. Mikołaja wraz z miejscową plebanią znajdowały się na ziemiach należących do Bączala Górnego. Możliwe to było ze względu na zawiłości związane z historycznym rozgraniczeniem obu miejscowości.

Straż pożarna

W Bączalu Górnym czynnie działa Ochotnicza Straż Pożarna, założona w 1950 roku. W roku 1970 rozpoczęto budowę Domu Strażaka wraz z Klubem Rolnika który mieścił się na piętrze. Obiekt oddano do użytku w roku 1974, został poddany modernizacji w 1992 roku. W roku 2002 jednostce nadano sztandar. Przed remizą strażacką znajduje się zabytkowa sikawka konna – cenny eksponat historii pożarnictwa w regionie oraz figura św. Floriana – patrona strażaków, zakupiona ze składek lokalnej ludności i poświęcona w 2000 roku, w 50. rocznicę założenia jednostki^[12].

Winnice

Tereny powiatu jasielskiego, zwłaszcza jego północna i zachodnia część, obfitują w nowo powstałe, zakładane po 2000 roku winnice. Pierwszą założoną winnicą nad Wisłoką jest powstała w 1982 roku winnica Golesz. Na terenie Bączala Górnego zlokalizowana jest ponad 2-hektarowa winnica „Dwie Granice”^[13], z nasadzeniami winorośli odmian: Léon millot i lokalnej - Jutrzenka. Tutejsze ziemie są idealne do uprawy winorośli, lekka ziemia, odpowiednie nachylenie stoków.

W sąsiednim Bączalu Dolnym na jednym ze wzgórz niedaleko granicy z Bączalem Górnym zlokalizowana jest kolejna winnica nosząca nazwę Nad Doliną^[14].

Lasy

Ponad 20% powierzchni Bączala Górnego pokryte jest lasami i zbiorowiskami zadrzewień (głównie zachodnie krańce miejscowości, przy granicy z Lisowem i Jabłonicą), które są wyśmienitym siedliskiem do życia wielu gatunków rzadkich zwierząt i wzrostu roślin objętych prawną ochroną. Przeważnie są to lasy jodłowe z domieszką świerka, mieszane oraz buczyna karpacka i podlegają nadzorowi Leśnictwa Lisów, przynależącego bezpośrednio do Nadleśnictwa Kołaczyce

Osoby związane z Bączalem Górnym

• Jan Bąbaś – ekonomista, działacz PZPR, w latach 1985-1989 I sekretarz KD Kraków – Nowa Huta
• Seweryn Bączalski – polski szlachcic, poeta i publicysta polityczny, żył w XVII wieku,
• Marian Cichoń – profesor dr hab. nauk ekonomicznych, wykładowca uniwersytecki w Krakowie,
• Antoni Duchnowski – polski duchowny katolicki, kanonik inflancki,
• Jan Gamrat – rycerz, vicesgerent i wojewoda mazowiecki, senator I Rzeczypospolitej, sołtys Bączala,
• Stanisław Kołodziej – Sługa Boży Kościoła katolickiego, więzień KL Auschwitz i Dachau, męczennik za wiarę,
• Zygmunt Rozwadowski – wybitny malarz, scenograf, żołnierz legionów polskich, współtwórca Panoramy Racławickiej,
• Bronisław Stoj – inżynier mechanik, racjonalizator produkcji, odznaczony licznymi medalami i nagrodami,
• Henryk Stroka – powstaniec styczniowy, poeta, założyciel i profesor seminarium nauczycielskiego,
• Wincenty Stroka – profesor gimnazjalny w Krakowie, tłumacz, poeta i poliglota,
• Bronisław Syzdek – doktor historii, działacz PZPR, kierownik Centralnego Archiwum KC PZPR,
• Ludwik Wypasek – polski duchowny katolicki, Michalita, misjonarz.

Infrastruktura i komunikacja

Przez miejscowość przebiegają drogi powiatowe:

• nr 1829R (Jareniówka-Jabłonica) – o łącznej długości 12,2 km, z czego w granicach sołectwa 1,8 km,
• nr 1830R (Lipnica Górna-Skołyszyn do DK 28) – o łącznej długości 4,7 km, z czego w granicach sołectwa 2,4 km,
• nr 1832R (Bączal-Skołyszyn do DK 28) – o łącznej długości 4 km, z czego w granicach sołectwa 1,6 km^[15],

a także kilka dróg gminnych o utwardzonej nawierzchni bitumicznej oraz drogi dojazdowe, w tym szutrowe.

Na terenie sołectwa umiejscowione są trzy przystanki liniowe Zakładu Miejskiej Komunikacji Samochodowej w Jaśle, na których zatrzymują się autobusy zarówno MKS Jasło, PKS Jasło, jak i busy prywatnych przewoźników: Er-Bus i Hesta.

Historyczna przynależność administracyjna

Po II wojnie światowej miejscowość należała administracyjnie do woj. krakowskiego (1945), rzeszowskiego – powiat jasielski (1945–1974), krośnieńskiego (1975–1998) i aktualnie (od 1998) do woj. podkarpackiego – powiat jasielski.

• 

  Stawy i torfowiska w Bączalu Górnym

• 

  Kompleks stawów rekreacyjnych

• 

  Cmentarz wojenny nr 28 przy granicy obrębu z Jabłonicą (z 1915 r.)

• 

  Kapliczka św. Barbary z lat 1800-1825

• 

  Kościół parafialny Imienia Maryi

• 

  Kościół św. Mikołaja, w 1880 stał na terenie Bączala Górnego. Obecnie eksponat MBL w Sanoku

• 

  Zabytkowa konna sikawka strażacka

• 

  Winnica Dwie Granice na obszarze miejscowości Bączal Górny

• 

  Krzyż przydrożny z II wojny światowej (przysiółek Dutkowice)

• 

  Potok Młynówka – dopływ Ropy

• 

  Dom z pocz.X w. – typowy przykład drewnianego budownictwa mieszkalnego

• 

  Panorama Bączala Górnego i Liwocza

Zobacz też

• Babis
• Bączal Dolny
• Łąki nad Młynówką
• Młynówka (dopływ Ropy)

Przypisy

Bibliografia

• Bączal Górny – Stanisław Syzdek, Skołyszyn 1998.
• Skołyszyn, zarys monograficzny – Ryszard Oleszkowicz, Skołyszyn 1998.
• W Gminie Skołyszyn – zespół; w tym Stanisław Mendelowski, Krosno 2000.

Linki zewnętrzne

• Bączal, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 121 .