Banská Belá

Banská Belá

Państwo	Słowacja
Kraj	bańskobystrzycki
Powiat	Bańska Szczawnica
Starosta	Branislav Babirád[1]
Powierzchnia	21,07[2] km²
Wysokość	469[3] m n.p.m.
Populacja (2021) • liczba ludności • gęstość	1170[4] 55,54[5] os./km²
Nr kierunkowy	+421 45[3]
Kod pocztowy	966 15[3]
Tablice rejestracyjne	BS
Położenie na mapie kraju bańskobystrzyckiego Banská Belá
Położenie na mapie Słowacji Banská Belá
48°28′30″N 18°56′06″E/48,475000 18,935000
Strona internetowa

Banská Belá – (niem. Dilln; węg. Bélabánya, Fejérbánya; pol. Bańska Biała) wieś (obec) na Słowacji położona w kraju bańskobystrzyckim, w powiecie Bańska Szczawnica.

Historia

Pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą z roku 1228^[6]. Powstała ona jako osada górników, wydobywających tu cenne minerały, głównie rudy srebra i miedzi oraz złoto. W 1425 r. była wymieniana w dokumencie króla Zygmunta Luksemburskiego jako pełnoprawny członek związku siedmiu środkowosłowackich miast górniczych, tzw. heptapolitany^[7]. W 1424 r. król Zygmunt Luksemburski przekazał Bańską Białą wraz z pozostałymi sześcioma miastami heptapolitany swej żonie, królowej Barbarze. Od tej pory aż do roku 1548 miasta te stanowiły majątek kolejnych królowych Węgier. W 1453 r. król Władysław Pogrobowiec odnowił Bańskiej Białej starsze, bliżej niesprecyzowane prawa miejskie. W 1455 r. w liście Jana Jiskry wymieniony jest wójt i przysiężni miejscy. 25 marca 1466 r. król Maciej Korwin pozwolił na utworzenie w mieście parafii. Z zapisów w księgach miejskich wynika, że miasto rządziło się prawami, zaczerpniętymi z pobliskiej Bańskiej Szczawnicy. Najstarszy odcisk pieczęci miejskiej pochodzi z 1473 r.^[7]

Lata górniczej prosperity miasta przeplatane były okresami niepowodzeń. W 1552 r. Bańską Białą spustoszyły wojska tureckie, w roku 1606 oddziały antyhabsburskich powstańców Stefana Bocskaya, a w roku 1664 ponownie Turcy. Od roku 1788 do 1953 (z przerwą w latach 1848-1865) Bańska Biała stanowiła jeden organizm miejski z Bańską Szczawnicą. Od roku 1954 samodzielna wieś^[8].

Mieszkańcy zajmowali się głównie poszukiwaniem i wydobyciem rud oraz ich przeróbką. Już w XIV w. na przeszkodzie w rozwoju górnictwa stanęła woda, która w 1373 r. zalała główne sztolnie wydobywcze. W 1443 r. szkody wyrządziło tu, podobnie jak w innych środkowosłowackich ośrodkach górniczych, trzęsienie ziemi, a w 1474 r. kolejne wypływy wód podziemnych. Na początku XVI w. w Bańskiej Białej działało 13 samodzielnych "bani" (zakładów wydobywczych), podczas gdy np. w sąsiedniej Bańskiej Szczawnicy 141^[9]. Szczyt wydobycia miał miejsce w I. połowie XVII w., później nastąpił regres. Kolejne ożywienie górnictwa miało miejsce w połowie wieku XVIII, kiedy działały w mieście trzy niezależne spółki wydobywcze, eksploatujące coraz głębsze szyby. W 1820 r. do usuwania wody z kopalni Zofia uruchomiono tu maszynę parową, jednak nie rozwiązało to wszystkich problemów. Już w 1837 r., w związku z zalewaniem pokładów położonych poniżej sztolni dziedzicznej, musiano opuścić część kopalń. W następnych latach wydobycie sukcesywnie zanikało. Mieszkańcy podejmowali pracę w działających jeszcze kopalniach sąsiedniej Bańskiej Szczawnicy, a także w rzemiośle, rolnictwie i leśnictwie^[8].

Demografia

Według danych z dnia 31 grudnia 2012, wieś zamieszkiwały 1234 osoby, w tym 622 kobiety i 612 mężczyzn^[10].

W 2001 roku rozkład populacji względem narodowości i przynależności etnicznej wyglądał następująco^[11]:

• Słowacy – 94,5%
• Czesi – 0,41%
• Morawianie – 0,33%
• Polacy – 0,08%
• Romowie – 2,05%
• Węgrzy – 0,25%

Ze względu na wyznawaną religię struktura mieszkańców kształtowała się w 2001 roku następująco^[11]:

• Katolicy rzymscy – 69,95%
• Grekokatolicy – 0,16%
• Ewangelicy – 10,26%
• Husyci – 0,08%
• Ateiści – 13,22%
• Przedstawiciele innych wyznań – 0,33%
• Nie podano – 3,53%

    Zmiany liczby ludności w miejscowości Banská Belá od 1996 roku.
    Źródło: Štatistický úrad Slovenskej republiky

Przypisy