Barbakan w Krakowie

Barbakan
	nr rej. A-8 z 12 lutego 1931
	; Widok na Barbakan z ulicy Basztowej
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Miejscowość	Kraków, Planty
Adres	ul. Basztowa; 30-547 Kraków
Ukończenie budowy	XV
	Położenie na mapie Starego Miasta w Krakowie Barbakan
	Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Barbakan
	Położenie na mapie województwa małopolskiego Barbakan
	Położenie na mapie Krakowa Barbakan
	50°03′55,85″N 19°56′29,82″E/50,065514 19,941617
	Strona internetowa

Barbakan nocą

Barbakan (zwany też Rondlem^[2]) – barbakan, najbardziej wysunięta na północ część fortyfikacji miejskich Krakowa. Znajduje się na Plantach, przed Bramą Floriańską, po południowej stronie ul. Basztowej.

Charakterystyka

Stanowi wycinek koła o średnicy wewnętrznej 24,40 m, a grubość murów sięga powyżej 3 m. Jest to gotycka budowla z siedmioma wieżyczkami – okrągłymi i sześciobocznymi ułożonymi naprzemiennie względem siebie. Dawniej był połączony z Bramą Floriańską długą szyją i jego głównym zadaniem była jej obrona. Mury szyi posiadały wewnątrz hurdycje spoczywające na arkadach oraz były zaopatrzone w otwory strzelnicze. Do Barbakanu prowadziło wejście od strony Kleparza. Było ono umieszczone prawie równolegle do linii murów obwodowych, co umożliwiało załodze ostrzeliwanie ogniem flankowym napastników atakujących bramę. Do dwóch bram fortecy wiodły mosty zwodzone, przerzucone nad wyłożoną kamieniami fosą o 24-metrowej szerokości i 3,5-metrowej głębokości. Ponadto od strony Kleparza znajduje się znacznie wysunięta na zewnątrz przybudówka, pod którą niegdyś przepływała woda. Przybudówka ta związana była z funkcjonowaniem bram i mostów zwodzonych^[3].

Historia

Został wzniesiony w latach 1498–1499 za panowania króla Jana Olbrachta w obawie przed najazdem wołosko-tureckim zagrażającym Krakowowi po klęsce bukowińskiej. Inspiracją do tej decyzji były dwa barbakany w Toruniu (Starotoruński z 1429 r. i Chełmiński z 1449 r.), których możliwości obronne skłoniły króla do budowy „takowej fortalicji” w Krakowie. Jan Olbracht osobiście położył tam kamień węgielny pod budowę i przekazał na ten cel 100 grzywien.

W 1816 senator Feliks Radwański w swoim „Votum oddzielnym” w obronie Barbakanu i Bramy Floriańskiej przed wyburzeniem użył m.in. argumentacji, iż do pozbawionego tych fortyfikacji centrum miasta wtargną silne wiatry północne i północno-zachodnie, narażając mieszkańców na częste fluksje, reumatyzmy, a może i paraliże. Tymczasem dekret cesarski wydany w Wiedniu jeszcze w roku 1806 zalecał zburzenie warowni właśnie ze względów sanitarnych i zdrowotnych. Ostatecznie zwyciężyły argumenty Radwańskiego^[4].

W roku 1910, w związku z obchodami 500-lecia zwycięstwa pod Grunwaldem, powstał projekt umieszczenia w Barbakanie Panoramy Grunwaldzkiej, której autorami mieli być Jan Styka i Tadeusz Styka. Artyści przyjechali z Paryża do Krakowa specjalnie w tej sprawie jeszcze w 1909 roku, aby przedstawić szkice panoramy Komitetowi Grunwaldzkiemu. Wydali też broszurę pt. „Grunwald w Rondlu Bramy Floriańskiej”. Pomysł wywołał ożywioną dyskusję, której echa można znaleźć m.in. w utworach Boya pisanych do Zielonego Balonika. Sprawę panoramy w Barbakanie ostatecznie rozstrzygnęła urzędująca w Wiedniu Centralna Komisja do spraw opieki nad zabytkami, odmawiając zgody na to przedsięwzięcie. Negatywną decyzję motywowano obawą przed narażeniem historycznej budowli na uszkodzenie. Tzw. Diorama Grunwaldzka, Tadeusza Popiela i Zygmunta Rozwadowskiego, była eksponowana w specjalnie zbudowanym drewnianym budynku na placu św. Ducha^[5].

Na Barbakanie znajduje się płyta poświęcona Marcinowi Oracewiczowi. Jak głosi legenda, podczas konfederacji barskiej, gdy zabrakło mu amunicji przy obronie Krakowa, nabił karabin guzikiem od czamary i zabił rosyjskiego dowódcę Panina.

Obecnie Barbakan jest oddziałem Muzeum Historycznego Miasta Krakowa. Wykorzystywany jest jako miejsce ekspozycji wystaw, jako arena walk sportowych (np. mistrzostw Polski w szermierce) bądź historyzowanych walk rycerskich i tańców dworskich.

Są także organizowane przez Muzeum Historyczne Miasta Krakowa projekcje filmowe pod nazwą BarbaKino – średniowieczne kino letnie w Barbakanie^[6].

Galeria

Widok na barbakan z południowego zachodu
Barbakan w XIX wieku
Barbakan w 1909 roku
Wnętrze barbakanu
Widok wnętrza barbakanu w stronę szyi, w tle – Brama Floriańska
Klatka schodowa na balkon
Przejście we wnętrzu machikuł
Machikuły od zewnątrz i sześcioboczna wieżyczka na barbakanie, w tle – gmach Narodowego Banku Polskiego
Tablica upamiętniająca odnowienie i herby we wnętrzu barbakanu

Zobacz też

Barbakan w Krakowie (obraz Jana Stanisławskiego)
Widok Krakowa (obraz Juliana Fałata)
Katownia w Gdańsku

Przypisy

↑ Narodowy Instytut Dziedzictwa: Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie. 2021-09-30. s. 47. [dostęp 28 czerwca 2011].
↑ Barbakan. W: Encyklopedia Krakowa. Warszawa – Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000, s. 44–45. ISBN 978-83-01-13325-2.
↑ Marek Żukow-Karczewski, Po prostu „Rondel”, „KRAKÓW”. nr 2 (26)/1990 r., s. 10–12.
↑ Marek Żukow-Karczewski, Po prostu „Rondel”, „KRAKÓW” Magazyn Kulturalny, 2/26/1990.
↑ M.Ż.K (Marek Żukow-Karczewski), Całe miasto mówiło... O Panoramie, „Echo Krakowa”. 14 VI 1994 r., nr 114 (14186).
↑ BarbaKino – średniowieczne kino letnie w Barbakanie, mhk.pl [dostęp 2012-09-04] (pol.).

Linki zewnętrzne

Barbakan - Rondel Bramy Floriańskiej, Rotunda na stronie polska-org.pl
Archiwalne widoki Barbakanu w bibliotece Polona

[1] Narodowy Instytut Dziedzictwa: Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie. 2021-09-30. s. 47. [dostęp 28 czerwca 2011].

[2] Barbakan. W: Encyklopedia Krakowa. Warszawa – Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000, s. 44–45. ISBN 978-83-01-13325-2.

[3] Marek Żukow-Karczewski, Po prostu „Rondel”, „KRAKÓW”. nr 2 (26)/1990 r., s. 10–12.

[4] Marek Żukow-Karczewski, Po prostu „Rondel”, „KRAKÓW” Magazyn Kulturalny, 2/26/1990.

[5] M.Ż.K (Marek Żukow-Karczewski), Całe miasto mówiło... O Panoramie, „Echo Krakowa”. 14 VI 1994 r., nr 114 (14186).

[6] BarbaKino – średniowieczne kino letnie w Barbakanie, mhk.pl [dostęp 2012-09-04] (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne