Barbara Falińska

Barbara Jadwiga Falińska (ur. 14 czerwca 1931^[1][2] w Wysoczu w powiecie ostrowskim^[3], zm. 13 marca 2022^[4]) – polska językoznawczyni i dialektolożka, polonistka, slawistka, nauczycielka akademicka, działaczka społeczna i oświatowa.

Życiorys

Po skończeniu szkoły podstawowej w Wąsewie uczyła się w Liceum Ogólnokształcącym w Ostrowi Mazowieckiej. Była zmuszona zmienić liceum na szkołę handlową, by szybciej podjąć pracę i pomóc rodzinie w trudnej sytuacji. Po maturze zaczęła pracę w Gminnej Spółdzielni „Samopomoc Chłopska” w Małkini jako księgowa. Następnie przez rok studiowała polonistykę^[3]. Uczęszczała na seminarium dyplomowe językoznawcy Witolda Doroszewskiego^[5]. Ten zaproponował jej pracę przy Słowniku języka polskiego, dzięki czemu przeprowadziła się do Warszawy. Jako studentka polonistyki uczestniczyła w obozie naukowym na Warmii i Mazurach^[3]. Wcześniej, w 1950, wraz z pracownikami naukowymi Katedry Języka Polskiego Uniwersytetu Warszawskiego oraz studentkami i studenci z Koła Językoznawczego szkoliła się w zakresie prowadzenia badań dialektologicznych w rodzinnej wsi i w Myszyńcu w Puszczy Zielonej^[3][6]. Porzuciła myśl o studiowaniu medycyny, dokończyła polonistykę i napisała pracę magisterską z dialektologii pt. Studia Warmii i Mazur. Uprawa i obróbka lnu. Po obronie uzupełniła pracę materiałami z badań terenowych. Planowano publikację w Ossolineum. Recenzenci Zdzisław Stieber i Kazimierz Moszyński zarekomendowali uznanie pracy za doktorską. Falińska nie zgodziła się, ponieważ planowała doktorat z innego tematu. Zajmowała się polskim słownictwem tkackim na tle słowiańskim, do czego zachęcił ją Moszyński, udostępniając własne notatki z Polesia. Za zgodą Doroszewskiego przez pół roku uczestniczyła w seminarium Moszyńskiego w Krakowie. Naukowiec poparł podanie Falińskiej do PAN o trzymiesięczne stypendium naukowe na wyjazd i badania w Jugosławii. Efektem była dwutomowa publikacja Polskie słownictwo tkackie na tle słowiańskim (t. 1: Słownik polskich gwarowych nazw tkackich, t. 2: Zróżnicowanie geograficzne. Obróbka włókna). Według recenzentów Franciszka Sławskiego i Anny Kutrzeby-Pojnarowej zakres pracy przewyższał wymagania stawiane pracom doktorskim z polonistyki. Za rekomendacją Doroszewskiego jako pracę doktorską uznano magisterium Falińskiej, a nad tematyką porównawczą miała nadal pracować^[3]. W 1966 uzyskała doktorat, a w 1978 – po uzupełnieniu dotychczasowej pracy o tomy trzeci (Zróżnicowanie geograficzne. Tkactwo) i czwarty (Zróżnicowanie geograficzne. Tkaniny i powroźnictwo) – habilitację^[3]. W 2002 uzyskała profesurę zwyczajną^[7][8].

Od 1980 pracowała na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu w Białymstoku. Była kierowniczką nowo powstałego Zakładu Polszczyzny Regionalnej^[3]. Następnie w latach 1993–1999^[9] kierowała Instytutem Filologii Polskiej. Wykładała dialektologię i historię języka^[3], była promotorką oraz recenzentką prac magisterskich, doktorskich i habilitacyjnych związanych z gwarą i kulturą lokalną^[9]. Uczestniczyła w konferencjach dialektologicznych, prowadziła stacjonarne obozy gwaroznawcze. Dojeżdżała do ośrodków naukowych (Suwałki, Olecko, Siedlce, Mława, Łomża), gdzie wykładała dialektologię^[3]. Była też zatrudniona na Wydziale Humanistycznym Akademii Podlaskiej, na Wydziale Nauk Pedagogicznych Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie^[9] oraz na Uczelni Jańskiego w Łomży i w Instytucie Języka Polskiego PAN. Animowała badania dialektologiczne prowadzone przez studentów i uczniów^[3]. W końcu XX wieku prowadziła badania do Atlasu gwar polskich^[10]. W ośrodkach naukowych prowadziła seminaria i konwersatoria z dialektologii, historii języka, kultury języka oraz gramatyki historycznej^[11]. Była redaktorką „Studiów Gwaroznawczych”^[12].

Była członkinią Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Należała do Towarzystwa Kultury Języka, była zastępczynią prezesa^[9]. Była zaangażowana w działania Mazowieckiego Ośrodka Badań Naukowych przy Mazowieckim Towarzystwie Kultury, należała do Łomżyńskiego Towarzystwa Naukowego im. Wagów^[11]. W tym ostatnim w latach 1996–2000 była członkinią zarządu^[13]. Zasiadała w jury konkursów dla młodzieży^[14].

Współpracowała ze szkołami, zachęcała do zakładania kół gwaroznawczych i prowadzenia badań słownictwa gwarowego. Organizowała coroczne warsztaty gwaroznawcze^[3]. Współpracowała w tym zakresie z lokalnymi organizacjami, np. łomżyńskim oddziałem Towarzystwa Kultury Języka i jego prezeską Heleną Czernek^[15]. W ramach programu Ojczysty – dodaj do ulubionych finansowego przez Narodowego Centrum Kultury publikowała opracowania z serii Dialog pokoleń, które obejmowały powiaty w północno-wschodniej Polsce^[3]. Przykładowo w 2021 ukazała się publikacja Słownictwo ludowe Mazowsza, Podlasia i Suwalszczyzny w układzie tematycznym. Pożywienie, cz. 1: Byłe województwo suwalskie opracowana przez Falińską na podstawie wywiadów, które przeprowadziła młodzież^[16]. Podobnie powstały inne publikacje wydane w ramach serii^[17]. W 2022 przyznano dofinansowanie na organizację dziewiątej edycji projektu^[18]. Obejmował badania terenowe, warsztaty i spotkania z młodzieżą oraz konferencje naukowe^[19][20][21].

Odznaczenia i wyróżnienia

W 1989 otrzymała Nagrodę im. Zygmunta Glogera II stopnia za dorobek naukowy i twórcze kontakty z Ziemią Łomżyńską od 1959^[22]. W 2006 została laureatką Kurpika, nagrody Prezesa Związku Kurpiów, w kategorii Nauka i pióro^[23]. W 2014 została honorową obywatelką gminy Kadzidło^[24].

Wybrane prace

Autorstwo

• Gwary Mazowsza, Podlasia i Suwalszczyzny, Białystok 2004;
• O badaniu słownictwa gwarowego w powiecie pułtuskim, Warszawa 1970.

Redakcja

• Polszczyzna północno-wschodnia. Metodologia badań językowych, Wrocław 1989;
• Witold Doroszewski – mistrz i nauczyciel, Łomża 1997;
• Z zagadnień leksyki i słowotwórstwa, Łomża 2015;
• Suwalszczanie o swojej przeszłości: wspomnienia i  życiorysy, Warszawa 2007.

Przypisy