Belkowanie (architektura)

Belkowanie nad głowicą kolumny w porządku korynckim (z portyku rzymskiego Panteonu)

Belkowanie, entablatura (w architekturze klasycznej) – element konstrukcyjny leżący poziomo na kolumnach, półkolumnach i pilastrach. Składa się z trzech części: architrawu, fryzu i gzymsu.

Historia

W historii architektury zmieniały się: wygląd, funkcja i zakres stosowania belkowania.

• W klasycznej architekturze greckiej wygląd (kształt i proporcje poszczególnych elementów) są różne w różnych porządkach architektonicznych:
  • porządek dorycki posiadał prosty architraw złożony z kamiennych belek wspartych na głowicach kolumn, fryz składał się ze żłobkowanych tryglifów i metop. Pomiędzy architrawem a fryzem znajdowała się listwa (taenia), pod którą, na szerokość tryglifów, umieszczone były listewki (regulae) ozdobione łezkami (guttae). Do wysuniętego gzymsu, nad każdą metopą i tryglifem, przymocowane były płytki (mutuli) również ozdobione łezkami^[1].
  • w porządku jońskim architraw podzielony jest uskokowo na trzy poziome pasy, od ozdobionego płaskorzeźbami fryzu oddziela go niewielki gzyms. Nad fryzem znajduje się lekko podcięty gzyms o prostej formie^[2]. Często poszczególne elementy belkowania przedzielone były kimationem z astragalami^[3]
  • w porządku korynckim poszczególne elementy belkowania były podobne do jońskiego, ale różniły się proporcjami^[4].

• W architekturze rzymskiej belkowanie zastosowano jako element zwieńczający ścianę, a także do rozdzielania poszczególnych kondygnacji. Pojawiło się również belkowanie nad arkadami. Belkowanie wieńczyło tu kolumny przyścienne wtopione w filar arkady.

• W architekturze średniowiecznej belkowanie zaczęło wtapiać się i rozmywać w innych elementach architektonicznych, a w architekturze czysto gotyckiej zanikło zupełnie^[5].

• W renesansie nastąpił powrót do tradycji belkowania, ale jego interpretacja była bardziej swobodna. Belkowanie pojawiało się między innymi w krótkich odcinkach nad pojedynczymi elementami (np. nad pilastrami) lub formie impostów nad głowicami kolumn oraz w zwieńczeniach okien, portali, obramowaniach ołtarzy i nagrobków, pełniąc rolę dekoracyjną. Czasem belkowanie pozbawione było jednego z elementów, najczęściej architrawu.

• W architekturze baroku pojawiły się formy belkowania wygiętego, wyłamanego czy przerywanego.

• Klasycyzm był okresem powrotu belkowania do jego pierwotnego klasycznego kształtu i funkcji.

Przypisy

Bibliografia

• Słownik terminologiczny sztuk pięknych, Stefan Kozakiewicz (red.), Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1976.