Berdyczów

Berdyczów
Бердичів
Ilustracja
Klasztor Karmelitów w Berdyczowie fundacji Janusza Tyszkiewicza
HerbFlaga
HerbFlaga
Państwo

 Ukraina

Obwód

 żytomierski

Burmistrz

Wasyl Mazur

Powierzchnia

35,33 km²

Populacja (2019)
• liczba ludności


74 940[1]

Nr kierunkowy

+380

Kod pocztowy

UA-13300

Tablice rejestracyjne

AM

Położenie na mapie obwodu żytomierskiego
Mapa konturowa obwodu żytomierskiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Berdyczów”
Położenie na mapie Ukrainy
Ziemia49°54′N 28°34′E/49,900000 28,566667
Strona internetowa
Portal Ukraina

Berdyczów (ukr. Бердичів, Berdycziw; jid. ‏באַרדיטשעװ‎, Bardiczew) – miasto w obwodzie żytomierskim Ukrainy, siedziba władz rejonu berdyczowskiego, położone 44 km na południe od Żytomierza, nad rzeką Hnyłopjat´, prawym dopływem Teterewu.

Prywatne miasto szlacheckie położone było w powiecie żytomierskim województwa kijowskiego, własność wojewody kijowskiego Janusza Tyszkiewicza w latach 30. i 40. XVII wieku[2], które później od Tyszkiewiczów kupili Radziwiłłowie[3].

Ośrodek handlowo-przemysłowy. W mieście znajduje się stacja kolejowa Berdyczów.

Historia

Janusz Tyszkiewicz

Na mocy unii lubelskiej w 1569 roku miasto stało się częścią Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Około 1626 roku wojewoda kijowski Janusz Tyszkiewicz po uwolnieniu z niewoli tureckiej jako wotum dziękczynne ufundował w Berdyczowie kościół i sprowadził karmelitów. Stanisław Zaremba (biskup kijowski) w 1647 roku został, według relacji wiernych, uzdrowiony za wstawiennictwem Matki Bożej Berdyczowskiej, której obraz ogłosił cudownym. Obraz koronowany został w 1756 roku papieskimi koronami. Berdyczów, w którym znajduje się kościół karmelitów bosych z XVIII w., był słynnym ośrodkiem kultu maryjnego, a w XIX wieku centrum chasydzkim na Wołyniu.

W 1593 roku uzyskał prawa miejskie. Czasy Augusta III i Stanisława Augusta Poniatowskiego były dla Berdyczowa okresem rozwoju. Sanktuarium otoczono potężnym wałem, z mostem zwodzonym i z bastionami uzbrojonymi w 60 armat. Była to prawdziwa twierdza. W tych murach wzrastał karmelita o. Marek Jandołowicz – duchowy przywódca konfederacji barskiej, którego Juliusz Słowacki uczynił głównym bohaterem dramatu „Ksiądz Marek” (1843). W 1768 roku Kazimierz Pułaski z 700 konfederatami i 800 cywilami przetrwał 17 dni oblężenia Berdyczowa, trzykrotnie odpierając szturmy.

Od 1721 roku wszedł w posiadanie rodziny Radziwiłłów jako spadek dla Barbary Franciszki Zawiszy zamężnej z Mikołajem Faustynem Radziwiłłem[4].

W 1777 roku w Berdyczowie ukazała się pierwsza polska encyklopedia przeznaczona dla dzieci i młodzieży Krótkie zebranie zarzutów ciekawych o rzeczach tego świata pod, zmysły nam podpadających i je zadziwiających ku pożytkowi młodzi zwięzłemi odpowiedziami ułatwione napisana przez Józefa Iwanickiego[5][6].

Berdyczów w 1793 roku w wyniku II rozbioru Polski został włączony do Rosji, od 1846 roku był siedzibą ujezdu berdyczowskiego. W 1837 roku w Berdyczowie powstał Związek Ludu Polskiego. 15 marca 1850 roku w Berdyczowie odbył się ślub Eweliny Hańskiej, dziedziczki pobliskiej Wierzchowni, i Honoré de Balzaca. W dniu 3 grudnia 1857 roku w Berdyczowie przyszedł na świat Józef Teodor Konrad Korzeniowski, który uciekł w wieku siedemnastu lat do Francji, by tam, jako prosty marynarz, zaciągnąć się na statek, a 20 lat później napisać swoją pierwszą powieść jako Joseph Conrad. Wiosną 1920 roku zajęty przez wojska polskie podczas wyprawy kijowskiej. W lecie 1920 roku podczas wojny polsko-bolszewickiej Rosjanie wymordowali w szpitalu w Berdyczowie 600 rannych polskich żołnierzy wraz z opiekującymi się nimi pielęgniarkami[7]. Od 1922 roku miasto było w Ukraińskiej SRR Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich. W 1941 roku zajęte przez III Rzeszę. Po II wojnie światowej wróciło do ZSRR. Od 1991 roku należy do państwa ukraińskiego.

Podczas II wojny światowej w sanktuarium berdyczowskim mieściło się radzieckie więzienie.

„Pisz do mnie na Berdyczów” oznacza dziś kpiące „pisz donikąd”. Dawniej było zupełnie odwrotnie. Jeszcze w czasach króla Stanisława Augusta Poniatowskiego Radziwiłłowie, którzy kupili miasto od Tyszkiewiczów, wystarali się o szczególny przywilej, który zezwalał na organizowanie w Berdyczowie aż 10 jarmarków rocznie, co w praktyce oznaczało, że trwały niemal cały czas. Berdyczów stał się, tym sposobem, wielkim centrum handlowym, do którego przyjeżdżali kupcy z Rosji, Niemiec, Włoch, Austrii, Turcji, w związku z czym, jeśli ktoś chciał skontaktować się z kupcem, miał pewność, że ten albo właśnie jest w Berdyczowie, albo niebawem tam przyjedzie[3].

Ludność

Ludność

17892640
186752 563
189753 351
192655 556
193962 014
195953 206
197071 475
197980 171
198991 629
200187 575
201278 799

Zgodnie z danymi spisu powszechnego 2001 w Berdyczowie mieszka 87,6 tys. osób.

Liczba ludności

1926[8]1939[9]1959[10]2001[11]
Ukraińcy 26,4% 42,1% 56,2% 84,8%
Rosjanie 8,1% 8,7% 18,6%≈9,5%
Polacy 8,5% 10,1% 11,7%≈5,0%
Żydzi 55,5% 37,5% 11,8%≈0,5%

Demografia

Związani z Berdyczowem

W kulturze: „Pisz na Berdyczów”

W Pieśni I poematu dygresyjnegoBeniowskiJuliusz Słowacki pisze:

Lecz pan Beniowski liczył lat dwadzieścia,
O doświadczenie jak o grosz złamany
Nie dbał – wolałby mieć wioskę i teścia,
To jest ślubem być dozgonnym związany
Z panną Anielą. – Téj sztuka niewieścia
Sprawiła, że był srodze zakochany;
Na gitarze grał i rym śpiewał włoski,
I wszystko dobrze szło – dopóki wioski
Nie stracił... wtenczas po włosku: addio!
Po polsku: pisuj do mnie na Berdyczów.
Okropne słowa! jeśli nie zabiją,
To serce schłoszczą tysiącami biczów.


Władysław Kopaliński w Słowniku mitów i tradycji kultury[12] o Berdyczowie napisał:

...prawdopodobnie, sądząc z przysłowia, słynne niegdyś ze źle funkcjonującej poczty na kresach polskich...

Podobną etymologię powiedzenia Pisz na Berdyczów podają Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich[13] oraz Jerzy Bralczyk w książce 444 zdania polskie[14]. Natomiast językoznawca Maciej Malinowski na blogu Obcy język polski[15] stawia w wątpliwość przypuszczenie W. Kopalińskiego o źle działającej poczcie w Berdyczowie. Pisze (bez podania źródła tej informacji): ...w rzeczywistości poczta berdyczowska działała bez zarzutu i uchodziła za jedną z najlepszych w regionie. Informuje, że w drugiej połowie XVIII wieku Radziwiłłowie uzyskali od króla Stanisława Augusta Poniatowskiego przywilej dla Berdyczowa zezwalający na organizowanie dziesięciu jarmarków rocznie. Regularnie bywający w mieście wędrowni kupcy jako adres korespondencyjny podawali pocztę w Berdyczowie. Stąd kupieckie zawołanie pisz na Berdyczów. Znaczenie tego zawołania zmieniło swój sens, obecnie używane jest w sytuacjach, w których jedna osoba chce zerwać kontakt z drugą.

Zabytki

Współpraca

Przypisy

  1. Чисельність населення (за оцінкою) на 1 листопада 2019 року // Головне управління статистики у Житомирській області.
  2. Наталія Білоус, Приватні міста Київського воєводства в першій половині XVII ст.: кількість, особливості розвитку та функціонування, w: Україна в Центрально-Східній Європі Випуск 15, Kijów 2015, s. 143.
  3. a b Anna Mieszczanek, Przedwojenni. Historia ziemian. s. 70, Warszawa, 2020.
  4. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, tom I, s.134.
  5. Iwanicki 1777 ↓.
  6. Iwanowska 1990 ↓.
  7. Polacy w Kijowie, wyborcza.pl [dostęp 2017-11-22] (pol.).
  8. Всесоюзная перепись населения 1926 года. М.: Издание ЦСУ Союза ССР, 1928-29.
  9. Всесоюзная перепись населения 1939 года. Национальный состав населения районов, городов и крупных сел союзных республик СССР.
  10. Кабузан В. М. – Украинцы в мире динамика численности и расселения. 20-е годы XVIII века  – 1989 год Форм. этн. и политических границ укр. этноса. Ин-т рос. истории РАН. М. Наука, 2006.
  11. Про кількість та склад населення України за підсумками Всеукраїнського перепису населення 2001 року.
  12. Władysław Kopaliński, Słowników mitów i tradycji kultury, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1985, s. 91, ISBN 83-06-00861-8.
  13. Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1969.
  14. Pisz na Berdyczów, [w:] Jerzy Bralczyk, 444 zdania polskie, Warszawa: Świat Książki, 2007, s. 315, ISBN 978-83-247-0776-8.
  15. Maciej Malinowski, Pisz na Berdyczów, Obcy język polski [dostęp 2019-11-14] (pol.).
  16. Antoni Urbański: Podzwonne na zgliszczach Litwy i Rusi (II cz. książki Memento kresowe). Warszawa: 1928, s. 76.
  17. Бердичів – офіційний портал міста.

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Zhytomyr oblast location map.svg
Autor: RosssW, Licencja: CC BY-SA 4.0
Districts of the Zhytomyr region, from July 17, 2020
Wikimedia Community Logo.svg
Logo społeczności Wikimedia. Proszę zauważyć, że w przeciwieństwie do większości logotypów związanych z ruchem Wikimedia, to logo nie jest zarejestrowane jako znak towarowy.
Berdychiv gerb.png
COA Berdychiv Ukraine
Carmelite Monastery aerophto.jpg
Autor: Panchuk Valentyn, Licencja: CC BY-SA 4.0
To jest zdjęcie miejsca lub budynku wpisanego do Państwowego Rejestru Zabytków Nieruchomych Ukrainy pod numerem: 18-104-0035
Flag of Berdychiv.png
Прапор Бердичева
Coat of Arms of Zhytomyr Oblast.png
Coat of arms of Zhytomyr Oblast, Ukraine
Flag of Zhytomyr Oblast.svg
Flag of Zhytomyr Oblast, Ukraine
Berdychivsky Flag 2008.svg
Прапор Бердичівського району
Janusz Tyszkiewicz.jpg
Janusz Tyszkiewicz