Biblioteka Bernardynów w Bydgoszczy

Biblioteka Bernardynów w Bydgoszczy
Ilustracja
Budynek Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Bydgoszczy, gdzie mieści się Bibliotheca Bernardina
Państwo

 Polska

Miejscowość

Bydgoszcz

Adres

Długa 39

Data założenia

1488

Wielkość zbiorów

1382 wol.

Położenie na mapie Bydgoszczy
Mapa konturowa Bydgoszczy, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Biblioteka Bernardynów w Bydgoszczy”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego
Ziemia53°07′15,625″N 18°00′01,058″E/53,121007 18,000294
Strona internetowa
Pomieszczenie, w którym zgromadzona jest Bibliotheca Bernardina

Biblioteka Bernardynów w Bydgoszczy – zbiór księgozbiorów zebranych w okresie staropolskim w Bydgoszczy przez zakon bernardynów.

Biblioteka bernardynów jest największym księgozbiorem w Bydgoszczy przedrozbiorowej i jako jedyna zachowała się w części do czasów dzisiejszych. Wskutek wojen, grabieży, pożarów nie przetrwały w Bydgoszczy pozostałe biblioteki zakonne (karmelitów, klarysek, jezuitów), prywatne, czy też kościelne.

Historia

Początki biblioteki bernardynów w Bydgoszczy sięgają 1488 roku[1]. Założono ją wkrótce po erygowaniu w 1480 roku z fundacji biskupa kujawskiego Zbigniewa Oleśnickiego konwentu Braci Mniejszych św. Franciszka Obserwantów zwanych Bernardynami. W 1545 podczas pożaru kościoła i klasztoru biblioteka szczęśliwie ocalała. W 1591 gwardian bernardynów bydgoskich Wojciech Język z Sambora rozbudował klasztor i wzniósł nowe murowane pomieszczenie dla biblioteki[1]. Do końca XVI wieku zgromadzono co najmniej 400 tomów[2]. Książki otrzymywali do użytku poszczególni zakonnicy, najczęściej kaznodzieje[2].

Księgozbiór bernardynów bydgoskich posiadał dzieła zgrupowane w kilku działach[1]:

Oprócz tego w bibliotece znajdowały się książki reprezentujące takie dyscypliny naukowe jak prawo, geografia, matematyka, astronomia, górnictwo i hutnictwo, nauki medyczne. Największą wartość zabytkową i artystyczną posiadają inkunabuły, które ozdobione są kolorowymi inicjałami wykonanymi przez miejscowego bernardyna brata Aleksego, skryptora słynącego ze zdobienia antyfonarzy[1].

Większość ksiąg pochodziła z zakupu oraz ofiar i darowizn zakonników, którzy przywozili je z wojaży zagranicznych (Dionizy Szyjka, Jan z Kościana, Melchior Dębiński, Wawrzyniec ze Słupcy i inni). Darowizny przekazywali też księża diecezjalni, szlachta i mieszczanie[1]. W 1574 stałą sumę z dochodów tartaku na Okolu (100 florenów) przekazał na utrzymanie biblioteki starosta bydgoski Jan Kościelecki. Szczególne dary otrzymała biblioteka bernardynów w 1631, kiedy umierający kapelan kościoła i szpitala św. Krzyża Jan Synodoniusz z Pakości, podarował bernardynom spory księgozbiór, a zmarły syn fundatora klasztoru Klarysek Andrzeja Rozdrażewskiego pozostawił m.in. bibliotekę prawniczą złożoną z inkunabułów weneckich i francuskich[2]. Inni znani z nazwiska fundatorzy to m.in.: starosta kcyński Piotr Czarnkowski (1620), solecki starosta niegrodowy Antoni Grasiński, burmistrz Bydgoszczy Wojciech Łochowski, czy mieszczka Elżbieta Szychowa[1].

Biblioteka wraz z istniejącym skryptorium oraz Bernardyńskim Studium Filozoficznym stworzyły warunki dla rozwoju środowiska o szerszych ambicjach intelektualnych. Jednym z profesorów studium był Bartłomiej z Bydgoszczy – bernardyn, który w miejscowym klasztorze prowadził owocne prace naukowe. Środowisko klasztorne było żywym ośrodkiem dziejopisarskim. Powstawały tutaj celowo zbierane zbiory wiadomości historycznych dotyczących zakonu, klasztoru oraz miasta Bydgoszczy. Z kilku napisanych kronik, opublikowana jest jedna z nich, której spisywanie rozpoczął z początkiem XVII w. Jan z Kościana[3].

Biblioteka szczęśliwie przetrwała burzliwe czasy: potopu szwedzkiego (1656-1660) i wojny północnej (1700-1721). W 1810 znajdowało się w bibliotece 2400, a w 1817 roku – 1989 tomów[1]. Po kasacie klasztoru Bernardynów przez władze pruskie w 1829 biblioteka została umieszczona w domku loretańskim, a po jego wyburzeniu w 1838 – w schowku za ołtarzem kościoła pobernardyńskiego[1]. Następnie przekazana parafii farnej przetrwała w zapomnieniu do 1907[1]. Zbiory biblioteki zostały częściowo rozproszone. 21 niezidentyfikowanych pozycji zabrało Gimnazjum Królewskie w Bydgoszczy, a część inkunabułów przekazano do Biblioteki Seminarium Duchownego w Poznaniu[2].

Zbiorem zainteresowano się po opublikowaniu przez ks. Kamila Kantaka "Kroniki Bernardynów Bydgoskich". W 1907 na prośbę dyrektora Biblioteki Miejskiej dr. Georga Minde-Poueta proboszcz fary oddał zbiory w depozyt Bibliotece, gdzie je zinwentaryzowano[2]. Na krótko przed odejściem Niemców w 1920 roku, władze kościelne w obawie przez wywózką zbiorów, odebrały je i umieściły w kościele św. Trójcy. Ostatecznie zbiory znalazły poczesne miejsce i zostały odpowiednio wyeksponowane w polskiej Bibliotece Miejskiej. W 1936 roku Bibliotekę wyeksponowano w stylizowanym pomieszczeniu urządzonym staraniem ówczesnego dyrektora Biblioteki Miejskiej dr. Witolda Bełzy i ofiarności społeczeństwa miasta[2]. Podczas II wojny światowej część zbiorów została zniszczona i wywieziona przez Niemców[1].

XXI wiek

W Wojewódzkiej i Miejskiej Bibliotece Publicznej w Bydgoszczy zdeponowanych jest 1557 dzieł w 1382 woluminach zebranych przez bernardynów. Cały zachowany zbiór stanowią dzieła XV-XVIII-wieczne. Podział zbiorów pod względem chronologicznym wygląda następująco[4]:

Zachowało się 25 wydań Biblii (w tym dziewięć XV-wiecznych), księgi liturgiczne, zbiory kazań i żywotów świętych, kilka wydań Złotej Legendy – najpoczytniejszej książki średniowiecza, dzieła reformacyjne Marcina Lutra i Filipa Melanchtona i kontrreformacyjne Walentego Wróbla, Stanisława Hozjusza i Stanisława Sokołowskiego, dzieła filozoficzne Arystotelesa, św. Tomasza z Akwinu, Lombarda, Dunsa Szkota, Diogenesa Laertiosa, Boethiusa, kodeksy prawa cywilnego i kanonicznego, fizyka Arystotelesa i św. Alberta Wielkiego, historia Józefa Flawiusza, mowy Izokratesa, podręczniki sztuki wymowy, dzieła medyczne m.in. Kanon medycyny Ibn Sina oraz podręcznik anatomii z 1501 roku, literatura piękna (Owidiusz, Seneka, Wergiliusz, Terencjusz)[2]. Zgromadzone dzieła pochodzą z drukarń polskich i zachodnioeuropejskich, m.in. oficyn Krzysztofa Plantina z Antwerpii, czy też Aldusa Manitiusa w Wenecji[2].

Okresem największego rozkwitu biblioteki był XVI wiek, kiedy pierwsze pokolenia bernardynów polskich prezentowały najwyższy poziom umysłowy. Wiek XVII przyniósł wiele druków przekazywanych w darowiznach, ale dobór tytułów jest już mniej ciekawy.

W zbiorze znajduje się 98 inkunabułów (dzieł wydanych do 1500 roku)[2]. Są wśród nich pozycje szczególnie cenne i unikatowe nawet w skali światowej jak np.[1]:

Zwiedzanie

Biblioteka Bernardynów od 1936 roku umieszczona jest w specjalnym pomieszczeniu w budynku Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Bydgoszczy i należy do Działu Zbiorów Specjalnych WiMBP[2]. Pomieszczenia stylizowane są na średniowieczną czytelnię klasztorną. Zwiedzanie odbywa się w zorganizowanych grupach po wcześniejszym umówieniu, a regularnie m.in. podczas Nocy Muzeów.

Bibliotheca Bernardina
Ekspozycja zbiorów
Dzieło Heinricha Kramera z 1502
Dzieło Stanisława Hozjusza z 1560
Biblia z 1719 roku


Zobacz też

Przypisy

  1. a b c d e f g h i j k Franciszek Mincer: Biblioteka bernardynów bydgoskich i jej ofiarodawcy [w:] Kronika Bydgoska XI (1989). Bydgoszcz 1991
  2. a b c d e f g h i j Biblioteka Bernardynów. Najstarszy i największy z zachowanych w mieście księgozbiorów. Broszura informacyjna Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej im. dr Witolda Bełzy w Bydgoszczy
  3. Kantak Kamil. Kronika bernardynów bydgoskich. [w:] Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego. t. XXXIII. Poznań 1907
  4. Mincer Franciszek. Biblioteka bernardynów bydgoskich i jej ofiarodawcy. Kronika Bydgoska XI (1989). Bydgoszcz 1991

Bibliografia

  • Biskup Marian red.: Historia Bydgoszczy. Tom I do roku 1920. Warszawa-Poznań: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, 1991
  • Guldon Zenon, Kabaciński Ryszard: Szkice z dziejów dawnej Bydgoszczy XVI-XVIII w., Bydgoszcz: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, 1975
  • Kantak Kamil. Z przeszłości bernardynów bydgoskich. In. Przegląd Bydgoski Rocznik 1 R.1933 z.2
  • Malewski Zygmunt. Bibliotheca Bernardina. [w:] Przegląd Bydgoski Rocznik 4 R.1936 z.3-4
  • Mincer Franciszek. Biblioteka bernardynów bydgoskich i jej ofiarodawcy [w:] Kronika Bydgoska XI (1989). Bydgoszcz 1991
  • Iłowski Henryk. Geniusz loci bernardynów bydgoskich [w:] Kalendarz Bydgoski 2001

Media użyte na tej stronie

Bydgoszcz location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa Bydgoszczy, Polska
Kuyavian-Pomeranian Voivodeship location map.svg
(c) SANtosito, CC BY-SA 4.0
Location map of Kuyavian-Pomeranian Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 53.83 N
  • S: 52.28 N
  • W: 17.16 E
  • E: 19.88 E
WiM Biblioteka Publiczna Bydg 2.jpg
Biblioteka Miejska i Wojewódzka w Bydgoszczy
Bdg BibliotekaBernardynow4 5-2017.jpg
Autor: Pit1233, Licencja: CC0
Biblioteka Bernardynów Bydgoskich (XV-XVIII w.) na terenie Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Bydgoszczy
Bdg BibliotekaBernardynow13 5-2017.jpg
Autor: Pit1233, Licencja: CC0
Biblioteka Bernardynów Bydgoskich (XV-XVIII w.) na terenie Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Bydgoszczy
Bdg BibliotekaBernardynow9 5-2017.jpg
Autor: Pit1233, Licencja: CC0
Biblioteka Bernardynów Bydgoskich (XV-XVIII w.) na terenie Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Bydgoszczy
Bdg BibliotekaBernardynow7 5-2017.jpg
Autor: Pit1233, Licencja: CC0
Biblioteka Bernardynów Bydgoskich (XV-XVIII w.) na terenie Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Bydgoszczy
Bdg BibliotekaBernardynow11 5-2017.jpg
Autor: Pit1233, Licencja: CC0
Biblioteka Bernardynów Bydgoskich (XV-XVIII w.) na terenie Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Bydgoszczy
Bdg BibliotekaBernardynow3 5-2017.jpg
Autor: Pit1233, Licencja: CC0
Biblioteka Bernardynów Bydgoskich (XV-XVIII w.) na terenie Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Bydgoszczy