Biblioteka Jagiellońska

Biblioteka Jagiellońska

Gmach z lat 30. XX w. przy al. Mickiewicza 22
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Miejscowość	Kraków
Adres	al. Adama Mickiewicza 22 30-059 Kraków
Dyrektor	dr hab. Remigiusz Sapa
Data założenia	1364
Siglum	KR U[1]
Wielkość zbiorów	6 156 949 wol. i jedn. (16 XII 2020)[2]
Położenie na mapie województwa małopolskiego Biblioteka Jagiellońska
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Biblioteka Jagiellońska
50°03′41″N 19°55′21″E/50,061389 19,922500
Strona internetowa

Biblioteka Jagiellońska – polska biblioteka akademicka znajdująca się w Krakowie przy al. A. Mickiewicza 22.

Jest główną biblioteką Uniwersytetu Jagiellońskiego; wraz z Biblioteką Medyczną Collegium Medicum i bibliotekami wydziałowymi i instytutowymi tworzy system biblioteczno-informacyjny UJ.

Biblioteka Jagiellońska jest jedną z największych bibliotek w Polsce i dlatego została uznana za część Narodowego Zasobu Bibliotecznego. Ma status biblioteki narodowej^[3] – obowiązuje prawo o egzemplarzu obowiązkowym, w ramach którego – jako jedna z dwóch tego rodzaju instytucji w kraju – obdarzona jest przywilejem otrzymywania dwóch egzemplarzy^[4].

Historia

Historia Biblioteki Jagiellońskiej powiązana jest nieodłącznie z historią samego Uniwersytetu Jagiellońskiego, stąd też za datę jej utworzenia uznaje się rok 1364. Do dzisiaj zachowały się kodeksy, używane w XIV wieku. Przez długi okres zbiory biblioteczne, pochodzące z darów profesorów i wychowanków uniwersytetu, gromadzone były przy poszczególnych wydziałach, kolegiach, bursach studenckich. Największy ich zbiór, głównie z zakresu teologii i sztuk wyzwolonych, znajdował się w Collegium Maius. Tam też po jego odbudowie na przełomie XV i XVI wieku biblioteka uzyskała osobne pomieszczenie, zwane dzisiaj Salą Obiedzińskiego (od nazwiska profesora – pomysłodawcy). Aż do 1940 roku budynek Collegium Maius był główną siedzibą Biblioteki Jagiellońskiej^[5].

W XVI wieku jej zbiory stale się powiększały, dopiero wiek XVII i XVIII przyniósł pewien kryzys. Z pomocą przyszła bibliotece i całemu uniwersytetowi Komisja Edukacji Narodowej w osobie jej przedstawiciela – Hugona Kołłątaja. Na jego wniosek połączono rozproszone zbiory i utworzono jedną bibliotekę ogólnouniwersytecką o charakterze publicznym. Przyznano także fundusz na potrzeby liczącego wówczas 1926 rękopisów i 32 000 woluminów druków księgozbioru^[6].

Sala główna Biblioteki Jagiellońskiej na drzeworycie Feliksa Zabłockiego z 1871 roku.

Okres rozbiorów nie wpłynął korzystnie na rozwój biblioteki. Udało się mimo to uporządkować zbiory oraz rozbudować pomieszczenia. Rozkwit biblioteki na przełomie XIX i XX wieku wiąże się z osobą Karola Estreichera, twórcy Bibliografii Polskiej, który dbał zwłaszcza o wzrost liczby druków w języku polskim.

Biblioteka Jagiellońska – wejście do starego gmachu, dawne wejście główne.

Nowy budynek, ul. Oleandry.

W latach międzywojennych przeprowadzono reformy w działalności biblioteki. W latach 1931–1939 postawiono nowy gmach przy al. Mickiewicza. Zbiory przeniesiono już w czasie II wojny światowej, a biblioteka została przemianowana na Staatsbibliothek Krakau. Polacy uczęszczający na tajne komplety mieli nieoficjalny dostęp do zbiorów dzięki pomocy pracujących w bibliotece polskich bibliotekarzy^[7].

Rozwój biblioteki po II wojnie światowej wiązał się z wprowadzeniem egzemplarza obowiązkowego druków polskich, nawiązaniem współpracy z bibliotekami zagranicznymi i rozmaitymi dotacjami. Od 1969 roku rozpoczęto także archiwizowanie druków polskich, a w latach 90. obowiązkiem tym objęto także dokumenty audiowizualne i elektroniczne. Przyrost zbiorów bibliotecznych wymusił rozbudowę gmachu biblioteki; pierwszą w latach 1961–1963, drugą w 1995–2001. W latach 90. rozpoczęto także komputeryzację zbiorów. Opracowano też systemy zabezpieczające przed kradzieżą, co było następstwem zniknięcia ze zbiorów kilkudziesięciu cennych starodruków.

Zbiory biblioteki

Biblioteka Jagiellońska jako jedyna z wielkich bibliotek w Polsce szczyci się historycznym księgozbiorem, organicznie związanym z powstaniem i rozwojem uczelni. Narastał on w dużej mierze dzięki licznym darom, legatom i fundacjom, pochodzącym od osób związanych z Wszechnicą Jagiellońską i służył jako warsztat pracy naukowej i dydaktycznej. Większość najwcześniejszych kodeksów rękopiśmiennych i starodruków należała do kolekcji profesorskich, które później dały początek księgozbiorom poszczególnych kolegiów, w tym największemu z nich w Collegium Maius.

Wyjątkowy charakter oraz wartość zbiorów Biblioteki Jagiellońskiej powodują, że w świadomości Polaków była i nadal jest uznawana za książnicę o charakterze narodowym. Dziś również biblioteka Uniwersytetu Jagiellońskiego służy szerokim kręgom naukowców i studentów, a swoje zbiory poszerza m.in. dzięki ofiarności i hojności swych wychowanków oraz przyjaciół.

Wielkość zbiorów BJ

• Zbiory specjalne:
  • Rękopisy – 28 209, w tym 2100 rękopisów średniowiecznych,
  • Stare druki – 105 710, w tym 3634 inkunabułów,
  • Zbiory kartograficzne – 45 910,
  • Zbiory graficzne – 50 210,
  • Muzykalia – 38 055,
  • Rzadkie wydawnictwa i wydawnictwa drugiego obiegu – 61 839,
  • Dokumenty życia społecznego – 946 300^[8].

Najcenniejsze zbiory

Kodeks Baltazara Behema – rękopis kartulariusza pochodzący z początku XVI wieku, zawierający przywileje i statuty miasta Krakowa oraz roty przysiąg i ustawy cechów krakowskich.

Karta 9 verso autografu De revolutionibus Mikołaja Kopernika (1520–1541), zawierająca rysunek heliocentrycznego Układu Słonecznego. Wpisany na listę Pamięć Świata UNESCO.

Almanach krakowski na rok 1474 – najstarszy polski druk, odnaleziony za szafą w Bibliotece Jagiellońskiej

Rękopisy

W skład zbiorów Biblioteki Jagiellońskiej wchodzi wiele rękopisów, m.in.:

• Minuskuł 653 (Gregory-Aland) XI w.,
• Pontyfikał XI/XII w.,
• Bogurodzica,
• Jan Długosz – Banderia Prutenorum,
• Śpiewnik głogowski,
• Kodeks Baltazara Behema,
• Paulus Paulirini de Praga – Liber viginti artium,
• Mikołaj Kopernik – De revolutionibus orbium coelestium,
• Fryderyk Chopin – Scherzo (E-dur),
• Stanisław Moniuszko – Trzeci śpiewnik domowy. Muzyka wokalna z towarzyszeniem fortepianu,
• Stanisław Wyspiański – Wesele. Dramat w 3 aktach,
• Ignacy Jan Paderewski – Stara Suita (na trzy głosy)^[8].

Najcenniejsze druki

Strona tytułowa pierwodruku – O naprawie Rzeczypospolitej (Kraków 1551) Andrzeja Frycza Modrzewskiego. Egzemplarz prywatny króla Zygmunta Augusta. Wpisany na listę Pamięć Świata UNESCO.

• De revolutionibus orbium coelestium (Norymberga 1543); O obrotach sfer niebieskich – dzieło Mikołaja Kopernika, które zawiera wykład heliocentrycznej i heliostatycznej budowy wszechświata. Biblioteka Jagiellońska dysponuje dwoma egzemplarzami.
• Commentariorum de Republica emendanda libri quinque (Kraków 1551); – O naprawie Rzeczypospolitej Andrzeja Frycza Modrzewskiego – Jeden z pięciu zachowanych w Polsce pierwodruków z drukarni Łazarza Andrysowicza. Egzemplarz pochodzący z wileńskiej prywatnej biblioteki Zygmunta Augusta króla Polski. Wpisany na listę Pamięć Świata UNESCO.
• ANDREAE FRICII MODREVII LIBER DE ECCLESIA (Kraków 1551); O Kościele z drukarni Łazarzowej. Andrzeja Frycza Modrzewskiego – jeden z 3 zachowanych fragmentów księgi O Kościele.
• Almanach Cracoviense ad annum 1474 (Kraków 1474); Astronomiczno-astrologiczny kalendarz ścienny na rok 1474, najstarszy znany drukowany dokument powstały na ziemiach polskich oraz najstarszy wydany drukiem kalendarz w Polsce.
• Klaudiusz Ptolemeusz – Liber geographiae (Wenecja 1511) – jedyny zachowany w Polsce atlas z wykorzystaniem druku czarno-czerwonego,
• Ekslibris arcybiskupa Macieja Drzewieckiego – najstarszy polski ekslibris,
• Rozkazy dzienne mutacyjne – rozkazy przywódców Wojska Polskiego z okresu powstania listopadowego^[8].

Dzieła sztuki

• Rembrandt van Rijn – Faust,
• Anioł, symbol św. Mateusza Ewangelisty – miedzioryt, jedna z najstarszych polskich grafik^[8].

Kradzież cennych zbiorów

Kradzież inkunabułów i starych druków z Biblioteki Jagiellońskiej, jedno z największych tego typu przestępstw w Polsce, ujawniona została w kwietniu 1999. Zginęły wówczas dzieła Galileusza, Keplera i Bessariona. Część ze skradzionych dzieł odnaleziono w niemieckim domu aukcyjnym Reiss&Sohn. Do tej pory nie ustalono sprawców tej kradzieży^[9].

Budynek Biblioteki Jagiellońskiej

Biblioteka Jagiellońska – wejście główne od ul. Oleandry

Budowa gmachu Biblioteki Jagiellońskiej była przeprowadzana w trzech etapach:

• etap I (1931–1939) – wybudowany został budynek przy al. Adama Mickiewicza 22, który składał się z gmachu wysokiego – 9 kondygnacji oraz niskiego – 4 kondygnacje
• etap II (1961–1963) – powiększony został niski gmach
• etap III (1995–2001) – wybudowano dodatkowy gmach – 10 kondygnacji

Obecnie kubatura połączonego gmachu biblioteki wynosi 145 248 m³, powierzchnia użytkowa 32 891 m², a pomieszczenia biblioteczne zajmują 27 287 m². Biblioteka wyposażona jest w 10 czytelni ogólnych i specjalistycznych, salę katalogów, wypożyczalnię, magazyny biblioteczne, 2 sale wystawowe oraz salę konferencyjną. Nowy gmach i kolejno remontowane pomieszczenia starego gmachu mają instalowane nowoczesne urządzenia wentylacyjne, przeciwpożarowe oraz systemy zabezpieczające zbiory przed kradzieżą.

Dyrektorzy Biblioteki Jagiellońskiej

• 1811–1835 Jerzy Samuel Bandtkie
• 1837–1858 Józef Muczkowski
• 1859–1865 Franciszek Stroński
• 1865–1867 Adolf Mulkowski
• 1868–1905 Karol Estreicher
• 1905–1926 Fryderyk Papée
• 1926–1939, 1945–1947 Edward Kuntze
• 1947–1951 Aleksander Birkenmajer^[10]
• 1951–1955 Julian Przyboś^[10][11]
• 1955–1973 Jan Baumgart^[10]
• 1974–1978 Władysław Serczyk^[10]
• 1978–1981 Stanisław Grzeszczuk^[10]
• 1981–1993 Jan Pirożyński^[10]
• 1993–2003 Krzysztof Zamorski
• 2003–2021 Zdzisław Pietrzyk
• od 2021 Remigiusz Sapa

Jagiellońska Biblioteka Cyfrowa

Zobacz też

• Kodeks Dzikowski
• Kodeks Stradomskiego

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Piotr Marek Stański O bibliotekach uniwersyteckich Lwowa i Krakowa (Bibliotece Jagiellońskiej) i ich dyrektorze Franciszku Strońskim.
• Strona internetowa Biblioteki Jagiellońskiej
• Jagiellońska Biblioteka Cyfrowa
• Biblioteka Jagiellońska – culture.pl
• Biblioteka Jagiellońska w bazie instytucji naukowych portalu Nauka Polska (OPI).
• Biblioteka Jagiellońska w bazie Repozytorium Cyfrowego Filmoteki Narodowej – kronika PAT.