Biskupi krakowscy

Biskupi krakowscy − biskupi diecezjalni, biskupi koadiutorzy, biskupi pomocniczy oraz administratorzy apostolscy diecezji krakowskiej (od 1925 archidiecezji).

W latach 1443–1790 kolejni biskupi diecezjalni byli książętami siewierskimi.

Biskupi

Biskupi problematyczni

Historycznie biskupstwo krakowskie powołano w roku 1000. Zaś najstarszy kalendarz katedry wawelskiej pochodzący z ok. 1257 roku wymienia przed pierwszym historycznym biskupem Popponem dwóch jego poprzedników: Prohora i Prokulfa, o których brakuje przekazów historycznych. Stąd według różnych hipotez mogli to być albo biskupi krakowscy, albo ołomunieccy jednak na siedzibie krakowskiej albo też mogli to by być kontynuatorzy słowiańskiej misji Metodego. Inni badacze sugerują, że dedykacja katedry na Wawelu Wacławowi I wskazuje, że została ona ufundowana jeszcze w okresie przynależności Krakowa do państwa czeskiego, co mogło mieć miejsce przed rokiem 990^[1]. Jeszcze inne teorie uznają Prohora i Prokulfa za osoby włączone do katalogu biskupów krakowskich przypadkowo. Dla przykładu Alfons Parczewski wykazał podobieństwo imion Prokora i Prokulfa do imion Porchariusa i Prokulejana – biskupów diecezji Auch z VI w. we Francji.

Biskupi diecezjalni

Lata urzędowania	Biskup		Uwagi
1000–1008?		Poppon	biskup krakowski podległy metropolicie gnieźnieńskiemu
1009–1018?		Gompon	Wojciech Kętrzyński utożsamia go z poprzednikiem
1019–1030		Lambert I
1030/1032?–1046?		Rachelin
1046?–1059		Aaron	arcybiskup
1061–1071		Lambert II Suła
1072–1079		Stanisław ze Szczepanowa	święty Kościoła katolickiego
1082–1101		Lambert III
1101		Czasław
1102–1109		Baldwin
1109/1110–1118		Maurus
1118–1142		Radost
1142–1143		Robert
1143–1166		Mateusz
1166?–1185?		Gedko
1185?–1207		Pełka
1208–1218		Wincenty Kadłubek	rezygnacja z funkcji biskupiej, następnie mnich cysterski błogosławiony Kościoła katolickiego
1218–1229		Iwo Odrowąż
1229–1242		Wisław z Kościelca
1242–1266		Jan Prandota
1266–1292		Paweł z Przemankowa
1292–1294		Prokop
1294–1320		Jan Muskata
1320–1326		Nanker
1326–1347		Jan Grot
1347–1348		Piotr z Falkowa
1348–1366		Bodzęta
1367–1380		Florian Mokrski
1380–1382		Zawisza Kurozwęcki
1382–1392		Jan Radlica
1392–1412		Piotr Wysz	następnie biskup diecezjalny poznański
1412–1423		Wojciech Jastrzębiec	następnie arcybiskup metropolita gnieźnieński i prymas Polski i Litwy
1423–1455		Zbigniew Oleśnicki	kardynał
1455–1460		Tomasz Strzępiński
1461–1463		Jakub z Sienna	następnie biskup diecezjalny kujawski, późniejszy arcybiskup metropolita gnieźnieński i prymas Polski i Litwy
1463–1464		Jan Gruszczyński	następnie arcybiskup metropolita gnieźnieński i prymas Polski i Litwy
1464–1471		Jan Lutkowic z Brzezia
1471–1488		Jan Rzeszowski
1488–1503		Fryderyk Jagiellończyk	od 1493 jednocześnie arcybiskup metropolita gnieźnieński i prymas Polski i Litwy kardynał
1503–1524		Jan Konarski
1524–1535		Piotr Tomicki
1536–1537		Jan Latalski	następnie arcybiskup metropolita gnieźnieński i prymas Polski i Litwy
1537–1538		Jan Chojeński
1538–1545		Piotr Gamrat	od 1541 jednocześnie arcybiskup metropolita gnieźnieński i prymas Polski i Litwy
1546–1550		Samuel Maciejowski
1551–1560		Andrzej Zebrzydowski
1560–1572		Filip Padniewski
1572–1577		Franciszek Krasiński
1577–1591		Piotr Myszkowski
1591–1600		Jerzy Radziwiłł	kardynał
1600–1605		Bernard Maciejowski	następnie arcybiskup metropolita gnieźnieński i prymas Polski i Litwy kardynał
1607–1616		Piotr Tylicki
1616–1630		Marcin Szyszkowski
1630–1631		Andrzej Lipski
1632–1634		Jan Albert Waza	kardynał
1635–1642		Jakub Zadzik
1642–1657		Piotr Gembicki
1658–1679		Andrzej Trzebicki
1681–1699		Jan Małachowski
1700		Stanisław Kazimierz Dąmbski
1701–1702		Jerzy Albrecht Denhoff
1710–1719		Kazimierz Łubieński
1720–1732		Konstanty Felicjan Szaniawski
1732–1746		Jan Aleksander Lipski	kardynał
1746–1758		Andrzej Stanisław Załuski
1759–1788		Kajetan Ignacy Sołtyk
1788–1800		Feliks Paweł Turski
1805–1813		Andrzej Gawroński
1815–1829		Jan Paweł Woronicz	następnie arcybiskup metropolita warszawski i prymas Królestwa Polskiego
1830–1836 (formalnie do 1851)		Karol Skórkowski	z przyczyn politycznych w 1835 opuścił diecezję i do śmierci pozostał na wygnaniu; w jego imieniu rządy w diecezji sprawowali administratorzy[2]
		Franciszek Zglenicki	administrator apostolski części diecezji krakowskiej w zaborze austriackim w latach 1836–1841
		Ludwik Łętowski	administrator apostolski części diecezji krakowskiej w zaborze austriackim w latach 1841–1849, sakra w 1845[3]
		Mateusz Gładyszewicz	administrator apostolski części diecezji krakowskiej w zaborze austriackim w latach 1849–1862[4]
		Antoni Junosza Gałecki	administrator apostolski części diecezji krakowskiej w zaborze austriackim w latach 1862–1879[5]
1879–1894		Albin Dunajewski	kardynał
1895–1911		Jan Puzyna	kardynał
1911–1951		Adam Stefan Sapieha	od 1925 arcybiskup metropolita, kardynał
		Eugeniusz Baziak	administrator apostolski w latach 1951–1962 jednocześnie arcybiskup metropolita lwowski
1964–1978		Karol Wojtyła	arcybiskup metropolita, kardynał następnie papież Jan Paweł II święty Kościoła katolickiego
1979–2005		Franciszek Macharski	arcybiskup metropolita, kardynał
2005–2016		Stanisław Dziwisz	arcybiskup metropolita, kardynał
od 2017		Marek Jędraszewski	arcybiskup metropolita

Uwaga! Kolejność i okresy sprawowania władzy biskupiej pierwszych biskupów do Fulka włącznie są mocno niepewne. Podstawowe źródła (Katalogi biskupów krakowskich) różnią się zarówno co do samego ich istnienia (Prohor, Prokulf, Gompon, Lambert), ich kolejności oraz lat pontyfikatu. Historyczność postaci biskupów Prohora i Prokulfa jest przedmiotem sporu historiograficznego. Pierwsze źródło, które o nich wspomina, to Katalog biskupów krakowskich z poł. XIII w., zawierający obok informacji sprawdzonych o pierwszych biskupach ewidentne bałamuctwa. Część historyków (Aleksander Gieysztor, Gerard Labuda) uważa, że mogli być biskupami morawskimi z ostatniej ćwierci X w., w jurysdykcji których znajdował się Kraków. Aron nosił tytuł arcybiskupa ad personam, tzn. że otrzymał paliusz arcybiskupi jako osobiste wyróżnienie, ale nie oznaczało automatycznego objęcia i sprawowania urzędu metropolity.

Biskupi pomocniczy

Lata urzędowania	Biskup		Uwagi
1303–1306		Marcin
1347–1348		Jan	następnie biskup pomocniczy kujawski
1360–ok. 1371		Tomasz z Sienna
1395–1412		Zbigniew z Łapanowa	następnie biskup diecezjalny łucki, późniejszy biskup diecezjalny kamieniecki
1423–1444		Jarosław z Lublina
1446–1461		Jerzy
1464–1498		Paweł z Krakowa
1499–1503		Marian Lulias
1503–1526		Jan Amicinus
1527–1544		Dominik Małachowski
1544–1546		Erazm Ciołek
1547–1559		Andrzej Spot
1560–1565		Stanisław Słomowski	następnie arcybiskup metropolita lwowski
1566–1577		Marcin Białobrzeski	następnie biskup diecezjalny kamieniecki
1578–1586		Jakub Milewski
1587–1614		Paweł Dembski
1614–1645		Tomasz Oborski
1645–1657		Olbracht Lipnicki
1658–1689		Mikołaj Oborski
1690–1700		Stanisław Szembek	następnie biskup diecezjalny kujawski, późniejszy arcybiskup metropolita gnieźnieński i prymas Polski i Litwy
1700–1705		Kazimierz Łubieński	następnie biskup diecezjalny chełmski, późniejszy biskup diecezjalny krakowski
1706–1726		Michał Szembek
1726–1751		Michał Ignacy Kunicki
1753–1786		Franciszek Potkański
1786–1806		Józef Olechowski
1787–1798		Wojciech Radoszewski
1767–1807		Jan Kanty Lenczowski
1814		Augustyn Karol Lipiński
1816–1830		Tomasz Nowiński
1824–1841		Franciszek Zglenicki	w latach 1836–1841 administrator apostolski części diecezji krakowskiej w zaborze austriackim
1845–1868		Ludwik Łętowski	w latach 1841–1849 administrator apostolski części diecezji krakowskiej w zaborze austriackim
1862–1879		Antoni Junosza Gałecki	w latach 1862–1879 administrator apostolski części diecezji krakowskiej w zaborze austriackim
1900–1924		Anatol Nowak	następnie biskup diecezjalny przemyski
1927–1958		Stanisław Rospond
1951		Eugeniusz Baziak	koadiutor, następnie administrator apostolski archidiecezji krakowskiej jednocześnie arcybiskup metropolita lwowski
1958–1964		Karol Wojtyła	następnie arcybiskup metropolita krakowski i kardynał późniejszy papież Jan Paweł II święty Kościoła katolickiego
1960–1992		Julian Groblicki
1962–1988		Jan Pietraszko
1970–1993		Albin Małysiak
1970–1992		Stanisław Smoleński
1985–1992		Kazimierz Górny	następnie biskup diecezjalny rzeszowski
1988–2004		Kazimierz Nycz	następnie biskup diecezjalny koszalińsko-kołobrzeski, późniejszy arcybiskup metropolita warszawski i kardynał
1988–2022		Jan Szkodoń
2004–2014		Jan Zając
2004–2010		Józef Guzdek	następnie biskup polowy Wojska Polskiego, późniejszy arcybiskup metropolita białostocki
2011–2017		Grzegorz Ryś	następnie arcybiskup metropolita łódzki
od 2011		Damian Muskus
		Franciszek Ślusarczyk	nominat (2018), zrezygnował z przyjęcia sakry biskupiej[6]
od 2019		Janusz Mastalski
od 2021		Robert Chrząszcz

Przypisy

Bibliografia

• Katalogi biskupów krakowskich, ed. J. Szymański, [Pomniki Dziejowe Polski, seria II, t. X, cz. 2], Warszawa 1974
• Statuta synodalia episcoporum cracoviensium XIV et XV saeculi e codicibus manu scriptis typis mandata, additis statutis Vielunii et Calissii a. 1420 conditis (et ex rarissimis editionibus – etiam authenticis – nunc iterum editis) (Starodawne Prawa Polskiego Pomniki t. IV). [dostęp 2012-02-21].
• Prokop K.R., Poczet biskupów krakowskich, Kraków 1999.
• PiotrP. Nitecki PiotrP., Biskupi Kościoła w Polsce w latach 965–1999, HenrykH. Gulbinowicz, Warszawa: „Pax”, 2000, ISBN 83-211-1311-7, OCLC 189782455 .
• Czaplewski P., Tytularny episkopat w Polsce średniowiecznej (ciąg dalszy), Towarzystwo Przyjaciół Nauk Poznańskie, Poznań 1915.
• Biskupi diecezjalni krakowscy na stronie archidiecezji krakowskiej (arch.). [dostęp 2018-10-20].

Linki zewnętrzne

• Biskupi diecezjalni krakowscy na stronie archidiecezji krakowskiej. [dostęp 2018-10-20].
• Archidiecezja krakowska w bazie catholic-hierarchy.org (ang.) [dostęp 2012-02-21]