Bitwa pod Chełmem (1794)

Bitwa pod Chełmem
— Insurekcja kościuszkowska —
Pomnik Tadeusza Kościuszki w Chełmie
Czas	8 czerwca 1794
Miejsce	Kamień koło Chełma
Terytorium	Rzeczpospolita
Przyczyna	wycofanie się za Bug i próba osłony Lublina przed atakiem korpusu Zagriażskiego
Wynik	zwycięstwo Rosjan
Strony konfliktu
I Rzeczpospolita Imperium Rosyjskie
Dowódcy
Józef Zajączek generał Zagriażski, Wilhelm Derfelden
Siły
6000 wojska, 2000 kosynierów, 14 dział 16 500 wojska, 24 działa
Straty
wojsko: 203 zabitych, 57 rannych, 350 zaginionych, pospolite ruszenie: 1000 zaginionych i zabitych 26 zabitych, 189 rannych, 8 zaginionych
Położenie na mapie Polski w 1794 r. miejsce bitwy
51°07′59,88″N 23°39′00,00″E/51,133300 23,650000

Bitwa pod Chełmem – bitwa, która miała miejsce 8 czerwca 1794 w czasie insurekcji kościuszkowskiej pomiędzy wojskiem polskim a rosyjskim na przedpolu miasta Chełm. Decydująca część bitwy miała miejsce w rejonie miejscowości Kamień położonej na południowy wschód od miasta.

Bezpośrednia przyczyna starcia

Generał Józef Zajączek, mianowany przez naczelnika powstania Tadeusza Kościuszkę dowódcą linii Bugu, bezskutecznie usiłował w pierwszych dniach czerwca rozbić nad rzeką rosyjski korpus generała Zagriażskiego, po czym wycofał się pod Chełm z zadaniem osłony województwa lubelskiego i Lublina.

Przebieg bitwy

8 czerwca 1794 pod miastem doszło do bitwy z połączonymi siłami generałów Derfeldena i Zagriażskiego – łącznie około 16,5 tysięcy żołnierzy plus 24 działa. Generał Zajączek miał do dyspozycji 6 tysięcy regularnego wojska i ponad 2 tysiące kosynierów oraz 14 dział.

1,5 kilometra przed miastem Zajączek obsadził zalesione wzgórza na trakcie łuckim. Bój rozpoczął się około godziny 10:00. Rosjanie z impetem uderzyli na lewe skrzydło obrony polskiej bronione przez majora Wyszkowskiego i generała Haumana. Walczący tu 10 Regiment Pieszy Szefostwa Działyńskich zachował się dzielnie. Załamanie w szeregach polskich nastąpiło po godzinie 17:00 gdy rosyjski pocisk armatni urwał głowę dowódcy artylerii polskiej Michałowi Chomentowskiemu, po którego śmierci pospolite ruszenie, składające się z pikinierów i kosynierów rozbiegło się w panice, porzucając jedną z trzech armat baterii, którą dowodził Chomentowski. Będącą w pościgu rosyjską jazdę zatrzymała, a następnie odrzuciła pod rosyjskie stanowiska, 1 Wołyńska Brygada Kawalerii Narodowej majora Wyszkowskiego. Kontratak był na tyle skuteczny, że Rosjanie, aby uniknąć przerwania własnych linii, ostrzelali z dział zarówno własną jazdę, jak i ścigających ich Polaków. To zatrzymało ścigających. Rosjanom dzięki przewadze w artylerii udało się zmusić Polaków do odwrotu w kierunku miasta. Szef sztabu generała Zajączka major Karol Otto Kniaziewicz mistrzowsko zorganizował odwrót zapobiegając całkowitej zagładzie korpusu. Wycofywanie polskich oddziałów skutecznie osłaniała idąca w straży tylnej 2 Brygada Kawalerii Narodowej Wielkiego Księstwa Litewskiego.

Bibliografia

• Andrzej Grabski, Jan Wimmer i inni: Zarys dziejów wojskowości polskiej do roku 1864. Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej. Warszawa 1966.
• Marian Kukiel: Zarys historii wojskowości w Polsce. London: Puls, 1993. ISBN 0-907587-99-2.
• Andrzej Zahorski: Wypisy źródłowe do historii polskiej sztuki wojennej. Polska sztuka wojenna w okresie powstania kościuszkowskiego, Zeszyt dziesiąty, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1960.
• Bolesław Twardowski: Wojsko Polskie Kościuszki w roku 1794. Poznań: Księgarnia Katolicka, 1894.
• Mała Encyklopedia Wojskowa, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1967, Wydanie I, Tom II.
• Miron Kosowski: Chełm 08.VI.1794, Zabrze – Tarnowskie Góry 2014.