Bitwa pod Leplem (1919)

Bitwa pod Leplem
Wojna polsko-bolszewicka
Czas

29 września – 16 października 1919
5 listopada 1919
13–16 listopada 1919

Miejsce

pod Leplem

Terytorium

Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich

Wynik

wygrana Polaków

Strony konfliktu
 Polska Rosyjska FSRR
Siły
8 Dywizja Piechoty
1 Dywizja Lit.-Biał.
53 Dywizja Strzelców
17 Dywizja Strzelców
brak współrzędnych
Adam Przybylski,
Wojna Polska 1918–1921[1]

Bitwa pod Leplemwalki oddziałów polskich 8 Dywizji Piechoty gen. Stefana Mokrzeckiego i 1 Dywizji Litewsko-Białoruskiej gen. Józefa Lasockiego z oddziałami Armii Czerwonej toczone w pierwszym roku wojny polsko-bolszewickiej.

Geneza

Latem 1919 Wojsko Polskie realizowało szeroko zakrojoną operację zaczepną, której celem było opanowanie Mińska, Borysowa, Bobrujska i oparcie frontu o linię rzek Dźwiny i Berezyny[2][3][4][5]. W jej wyniku na północy oddziały polskie na przełomie sierpnia i września dotarły do Dźwiny. Przeciwnik utrzymał jednak silne przedmościa pod Dyneburgiem, Krasławiem i Dryssą[6].

Dowódca Frontu Litewsko-Białoruskiego gen. Stanisław Szeptycki podzielił front nad Dźwiną na dwa odcinki. Odcinka wschodniego, osłaniającego kierunek z Połocka do Dzisny i biegnącego dalej wzdłuż Auty do jeziora Żado, broniła 8 Dywizja Piechoty gen. Stefana Mokrzeckiego[7]. Na północnym wschodzie dywizja graniczyła z 1 Dywizją Piechoty Legionów, na północnym zachodzie z 1 Brygadą Jazdy płk. Władysława Beliny-Prażmowskiego[8].

Walczące wojska

Jednostka
Dowódca
Podporządkowanie
II Rzeczpospolita Wojsko Polskie
Front Litewsko-Białoruskigen. Stanisław SzeptyckiNDWP
8 Dywizja Piechotygen. Stefan MokrzeckiFront Lit. Biał.
13 pułk piechotypłk Bolesław Kraupagrupa płk. Kraupy
→ I/33 pułku piechoty[9]
1 Dywizja Lit.-Biał.gen. Józef LasockiFront Lit. Biał.
Wileński pułk strzelcówmjr Stanisław Bobiatyński[a]grupa płk. Bejnara
— I/wileńskiego ps
— II/wileńskiego pspor. Jan Dąbrowski
Grodzieński pułk strzelcówmjr. Kazimierz Rybicki
batalion grodzieńskiego pspor. Jerzy Dąbrowski
Miński pułk strzelcówppłk Bronisław Adamowiczgrupa płk. Kraupy
10 pułk artylerii polowejgrupa wsparcia
→ pluton 6/8 pułku artylerii polowejpor. Józef Derewojed
Armia Czerwona
11 Dywizja Strzelców
52 Dywizja Strzelców
→ 460, 462, 164, 463 pułk strzelców
17 Dywizja Strzelców
53 Dywizja Strzelców

Walki pod Leplem

Oficerowie II batalionu Wileńskiego Pułku Strzelców w Leplu
Oficerowie II batalionu ze sztabem Wileńskiego Pułku Strzelców
Walki w październiku 1919

Obszar Lepla miał duże znaczenie strategiczne dla obu walczących stron. Tędy biegł szlak prowadzący na tak zwaną Bramę Smoleńską i dalej na Moskwę oraz drogi na Newel i Rżew. 29 września 1919 Lepel opanowała grupa ppłk. Bolesława Kraupy[b] w składzie 13. i I/33 pułki piechoty[11][9]. 27 września dowódca grupy zarządził atak na Lepel[12]. 2 i 3 kompania 13 pułku piechoty otrzymały rozkaz oskrzydlenia nieprzyjaciela, a dwie kompanie 35 pp, wsparte plutonem 6/8 pułku artylerii polowej ppor. Józefa Derewojeda, miały wykonać atak frontalny. Skrzydłowy atak prowadzony przez kpt. Feliksa Frankowskiego uzyskał powodzenie i nieprzyjaciel opuścił Lepel, a następnego dnia został odrzucony dalej na wschód[13].

W połowie października Sowieci przeszli do natarcia, a 8 Dywizja Piechoty została zmuszona do odwrotu na linię Auty. Nieprzyjaciel obszedł Lepel i w Osietyszczach zmusił kompanię 33 pułku piechoty do wycofania się. Dla jej wzmocnienia wysłano 5/13 pułku piechoty. Nie doszła ona jednak do Osietyszcz, gdyż już w Miedwiedówce stoczyła walkę z nieprzyjacielem i zmuszona została do odwrotu na Pyszno. Jednocześnie nieprzyjaciel zaatakował 3. i 7 kompanię 13 pp w okolicy Zatyklasie i Staje i obie odrzucił również w kierunku na Pyszno[14].

16 października Sowieci zajęli Pyszno, a polskim pododdziałom zgrupowanym w Leplu groziło okrążenie. Nie mogły się już one wycofać na zachód w stronę Berezyny. Po zajęciu Osietyszcz nieprzyjaciel zamknął też drogę odwrotu od południa. Jedyną drogą odwrotu, jaka pozostawała, był trakt północno-wschodni, prowadzący z Lepla na Kamień i Woroń[14]. W tym też dniu do Lepla przybył dowódca grupy ppłk Bolesław Kraupa i nakazał odwrót na Kamień. 13 pułk piechoty, wzmocniony 6 baterią 8 pułku artylerii polowej, opuścił miasto. Wraz z nim swoje domostwa opuszczała ludność cywilna, bojąc się zemsty bolszewików[15].

Marsz do Woronia odbył się bez przeszkód, ale okazało się, że w okolicy tej nie było żadnych polskich oddziałów. Wobec takiego stanu rzeczy dowódca grupy postanowił wrócić i siłą utorować sobie drogę do Berezyny przez Pyszno. Po drodze, na wysokości Antonówki, silny oddział sowiecki zamknął drogę Polakom, lecz po krótkiej walce został odrzucony. Kolejną walkę stoczono w okolicach Pyszna[15]. Pod Pysznem Polacy odrzucili trzy bataliony sowieckie próbujące odciąć im odwrót i wycofali się za Berezynę[16].

17 października, po nieudanej akcji odzyskania Lepla, oddziały polskie rozpoczęły odwrót na tak zwaną drugą linię obronną Uhły – Świada – Ziabki[17]. W czasie działań odwrotowych miejscowa ludność, a szczególnie mieszkańcy Staj i Małego Półświża, była bardzo wrogo nastawiona do polskiego wojska. Zdarzały się przypadki, że rannych żołnierzy polskich dobijano i obdzierano z ubrań[15]

Walki w rejonie Lepla
w listopadzie 1919
Plan Lepla i umocnień polowych[18]
Bolesław Waligóra, Dzieje 85-go pułku Strzelców Wileńskich[19]
Bolesław Waligóra, Dzieje 85-go pułku Strzelców Wileńskich[20]
Działania wojenne w listopadzie 1919
Dowództwo placu w Leplu
Mjr. St. Bobiatyński i kpt. Ryszard Downar-Zapolski w zimie 1919 w Leplu

Wobec trudnego położenia 8 Dywizji Piechoty atakowanej przez oddziały sowieckich 11., 52., 17. i 53 Dywizji Strzelców[21], w trzeciej dekadzie października wycofano znad Berezyny i Ptyczy 1 Dywizję Litewsko-Białoruską i skierowano ją na pomoc ciężko walczącej 8 Dywizji Piechoty. Jej zadaniem było rozbicie wojsk nieprzyjaciela działających między Połockiem i Leplem oraz odrzucenie ich za Ułłę i Dźwinę[22].

3 listopada ruszyło polskie natarcie. Grupa południowa płk. Władysława Bejnara[c], w składzie wileński pułk strzelców, I batalion grodzieńskiego pułku strzelców[24] i jedna bateria 10 pułku artylerii polowej, sforsowała Berezynę pod Mościszczem, przełamała obronę sowieckiego 461 pułku strzelców i rozwijała natarcie na Osietyszcze - Horodek - Lepel. Grupa północna płk. Bolesława Kraupy, w składzie dwa bataliony 13 pułku piechoty, miński pułk strzelców i dwie baterie 10 pułku artylerii polowej, maszerowała dwiema kolumnami przez Kadubiszcze - Pyszno na Stary Lepel, oraz przez Czernicę na Woroń - Kamień[16][23]. 4 listopada grupa północna opanowała Uszacz i, nacierając dalej, do 8 listopada wyrzuciła Sowietów za Dźwinę. Także grupa południowa odniosła sukces.

5 listopada Wileński pułk strzelców mjr. Stanisława Bobiatyńskiego[d], wzmocniony batalionem grodzieńskiego ps, opanował Horodek i podszedł do Lepla. Miejscowości broniły 460 i 463 pułki strzelców, a wspierały je ogniowo dwie baterie artylerii. Pierwsze natarcie I/wileńskiego ps załamało się w ogniu oddziałów 52 DS. Na dodatek z pobliskiego Kamienia w kierunku Lepla maszerował silny oddział 17 Dywizji Strzelców. Uderzył on na I batalion spychając go do wsi Staje. Wtedy mjr Bobiatyński wprowadził do walki odwodowy batalion grodzieński por. Jerzego Dąbrowskiego. Kompanie obu batalionów, w przeprowadzonym z wielkim impetem kontrataku, rozbiły nieprzyjaciela pod Stajami i uchwyciły mosty na Jessie.

Równocześnie II/wileńskiego ps por. Jana Dąbrowskiego opanował przeprawę we wsi Śluzy i zagroził Leplowi od południa. Około 17.00 Lepel został opanowany, ale nieprzyjaciel kontratakował i walki uliczne trwały aż do nocy. W walkach tych wyróżnił się por. Feliks Oreluk[e], który zgrupował wokół siebie strzelców grodzieńskich i wileńskich i zaciekle bronił miasta. W nocy w mieście kwaterowały dwa bataliony wileńskiego pułku i jeden mińskiego oraz dwie baterie, a I/grodzieńskiego ps wysunął się do przodu i o świcie 6 listopada zdobył Półświż. W walkach o Lepel oddziały polskie straciły 75 żołnierzy. Wzięto do niewoli około 150 jeńców i zdobyto dwa ckm-y[26][27].

13 listopada na stanowiska Wileńskiego pułku strzelców rozmieszczone w Leplu uderzyły dwie brygady 52 Dywizji Strzelców. Przez cztery dni czerwonoarmiści bezskutecznie próbowali przełamać twardą polską obronę grupy płk. Bejnara[28].

Uwagi

  1. W czasie walk obowiązki dowódcy Wileńskiego ps pełnił etatowy dowódca I batalionu mjr Stanisław Bobiatyński. W tym czasie etatowy dowódca pułku płk Adamski pełnił obowiązki dowódcy brygady[10].
  2. Ppłk Bolesław Kraupa w owym czasie był etatowym dowódcą 13 pułku piechoty.
  3. Pułkownik Władysław Bejnar objął 2 listopada dowództwo I Brygady Litewsko-Białoruskiej[23].
  4. Wileński pułk posiadał w tym czasie dwa bataliony z dwiema kompaniami karabinów maszynowych oraz 9 kompanię, utworzoną z uzupełnienia z batalionu zapasowego pułku. Ponadto w skład pułku wchodziły: oddział konnych wywiadowców w sile 56 szabel, kompania techniczna, 3 kompania karabinów maszynowych oraz pluton telefoniczny, Stan bojowy pułku wynosił: 36 oficerów, 833 szeregowych[10].
  5. Za zdobycie Lepla ppor. Feliks Oreluk został odznaczony krzyżem srebrnym Orderu „Virtuti Militari”[25].

Przypisy

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Flag of Poland (1919–1928).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej w okresie 1919-13 grudnia 1927 ustanowiona ustawą z dnia 1 sierpnia 1919 r. o godłach i barwach Rzeczypospolitej Polskiej, Dz. U. z 1919 r. Nr 69, poz. 416. Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "crimson" (#D91E3D, karmazyn). Proporcje 5:8.
Flag of Poland (1919–1927).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej w okresie 1919-13 grudnia 1927 ustanowiona ustawą z dnia 1 sierpnia 1919 r. o godłach i barwach Rzeczypospolitej Polskiej, Dz. U. z 1919 r. Nr 69, poz. 416. Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "crimson" (#D91E3D, karmazyn). Proporcje 5:8.
Natarcie w kierunku Lepla 3.XI.1919.png
Szkic Nr 13: Natarcie w kierunku Lepla. Ugrupowanie własne z dn. 3.XI.1919 r. Położenie nieprzyjaciela znane przed natarciem oraz kierunki natarć oddziałów.
Bój pod Leplem 5.XI.1919.png
Szkic Nr 14: Bój pod Leplem 5 listopada 1919 r. Moment przeciwnatarcia oddziałów nieprzyjacielskich.
Oficerowie II batalionu ze sztabem Wileńskiego Pułku Strzelców.jpg
Oficerowie II batalionu ze sztabem Wileńskiego Pułku Strzelców; 1919
Plan Lepla i umocnień polowych 1919.png
Plan Lepla i umocnień polowych; 1919 r.
Dowództwo placu w Leplu.jpg
Dowództwo placu w Leplu; 1919 r.
A.Przybylski - Szkic nr 13.jpg
Listopad - grudzień 1919 r. Adam Przybylski, Wojna Polska 1918 ― 1921; Szkic Nr 13.
Oficerowie II batalionu Wileńskiego P. Strzelców w Leplu.png
Oficerowie II batalionu Wileńskiego Pułku Strzelców w Leplu
Mjr Bobiatynski i kpt. Downar-Zapolski Lepel 1919.png
Mjr. Stanisław Bobiatyński i kpt. Ryszard Downar-Zapolski w zimie 1919 r. w Leplu.