Black Sabbath
 Black Sabbath w 1970 (od lewej: Geezer Butler, Tony Iommi, Bill Ward, Ozzy Osbourne) | |
| Rok założenia | |
|---|---|
| Rok rozwiązania | |
| Pochodzenie | |
| Gatunek | hard rock[1], heavy metal[1][2][3][4], AOR[2], doom metal[3][4] |
| Aktywność | 1968–2006, 2011–2017 |
| Wydawnictwo | Vertigo Records, Warner Bros. Records, Sanctuary Records, I.R.S., Reprise Records, Epic Records |
| Powiązania | |
| Skład | |
| Ozzy Osbourne Tony Iommi Geezer Butler | |
| Strona internetowa | |
Black Sabbath – brytyjski zespół hardrockowy, główny prekursor gatunku heavy metal[5][6]. Grupa powstała w 1968 jako kwartet założony przez nastoletnich przyjaciół w Birmingham. Jego pierwotny skład tworzyli: Anthony „Tony” Iommi, William „Bill” Ward, John „Ozzy” Osbourne i Terence „Geezer” Butler.
W ciągu pierwszych dziesięciu lat swej działalności grupa stała się jednym z najbardziej znaczących i rozpoznawalnych zespołów heavy metalowych[7]. W 1979 z grupy odszedł Ozzy Osbourne, który następnie rozpoczął karierę solową. Po jego odejściu Black Sabbath kontynuował działalność ze zmiennym szczęściem, starając się zachować swoje oryginalne brzmienie mimo dalszych zmian personalnych. Jedynym muzykiem, który pozostał w niej na przestrzeni lat z pierwotnego składu był Tony Iommi. Zespół odrodził się, aby zagrać kilka koncertów w 1998 w pierwotnym składzie. Grupa zakończyła oficjalnie działalność w 2017[8].
Szacowany nakład sprzedanych płyt zespołu na całym świecie wynosi 75 mln egzemplarzy[9].
Historia
Wczesne lata
Początki Black Sabbath sięgają grupy o nazwie Rare Breed, w której występowali Ozzy Osbourne i Geezer Butler. W tym samym czasie, tj. w 1968, Tony Iommi i Bill Ward nosili się z zamiarem założenia zespołu grającego blues rocka. Osbourne zamieścił ogłoszenie w miejscowym sklepie muzycznym o treści: „Ozzy Zig Needs Gig – has own equipment”, na które to odpowiedział Tony. Nowo powstała formacja początkowo nazywała się The Polka Tulk Blues Band – inspiracją była nazwa taniego pudru, którego używała matka Osbourne’a[10]. Na krótko w składzie zespołu znaleźli się także gitarzysta rytmiczny Jimmy Phillips oraz saksofonista Alan „Aker” Clarke[7]. Wkrótce nazwa została skrócona do Polka Tulk, a ostatecznie zmieniona na Earth (której to wokalista nie znosił[10]), wtedy już zespół działał jako kwartet. Earth zdołał zarejestrować kilka taśm demo. W grudniu Iommi niespodziewanie odszedł, aby dołączyć do Jethro Tull – wystąpił z zespołem w filmie The Rolling Stones Rock and Roll Circus. Gitarzysta jednak był rozczarowany, przede wszystkim despotyczną postawą lidera, Iana Andersona i po dwóch tygodniach, tj. w styczniu 1969 powrócił do Earth[7]. Tymczasem okazało się, że na terenie Anglii już funkcjonowała grupa Earth, dlatego też konieczna stała się kolejna zmiana nazwy. Tak się złożyło, że w kinie naprzeciwko sali prób zespołu, był wyświetlany film Black Sabbath – był to horror w reżyserii Mario Bavy – zainspirował on muzyków do napisania utworu o takim samym tytule. Tekst zawierał odniesienia do prac okultysty Dennisa Wheatleya[11][12], a także do wizji, której podobno doświadczył Butler – twierdził on, że pewnego razu zobaczył ciemną postać stojącą przy jego łóżku. Doświadczenie to okazało się dla niego na tyle przerażające, że natychmiast porzucił swoje fascynacje. W okresie późniejszym grupa protestowała przeciwko kojarzeniu jej z jakąkolwiek formą okultyzmu – był to raczej imidż wykreowany przez wytwórnie płytowe przy okazji promocji jej wydawnictw[7]. Nie zmienia to faktu, że w tekście Black Sabbath pojawiła się postać szatana[13], a Rob Halford (frontman Judas Priest) określił utwór „najprawdopodobniej najbardziej diabelskim na świecie”[14]. Ostatecznie zespół zdecydował się na nazwę Black Sabbath, która została oficjalnie przyjęta w sierpniu 1969.
Dalsza działalność
Pierwszy album grupy, Black Sabbath odniósł sukces w Wielkiej Brytanii w 1970. Zespół zaprezentował na nim surową i ciężką jak na początek lat 70 odmianę rocka. Następny, Paranoid (też 1970), był już wielkim sukcesem w Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii. W 1971 powstał Master of Reality. Nowością było zastosowanie akustycznych brzmień (Solitude,Orchid). Nowością na wydanym w 1973 albumie Sabbath Bloody Sabbath było zastosowanie syntezatorów w utworze „Who Are You?”.
Członkowie Black Sabbath w międzyczasie zmagali się z nasilającymi się kłopotami. Uzależnienie od narkotyków, problemy z zarządzaniem zespołem i początki wewnętrznych sporów wpłynęły destruktywnie na prace nad kolejnym albumem. Mimo trudności, w 1975 pojawiała się płyta Sabotage, która dość szybko odniosła sukces na rynku. Muzyka na albumie była bardziej rozbudowana i wielowątkowa niż dotychczas. Z kolei płyta Technical Ecstasy z 1976 okazała się komercyjnym niepowodzeniem. Muzyka zespołu w tym czasie obfitowała w syntezatorowe, a nawet orkiestrowe efekty, lecz została pozbawiona dawnej spontaniczności i ciężaru. Never Say Die! z 1978 to powrót grupy do cięższego grania. Album sprzedawał się trochę lepiej od poprzednika.
W 1979 Osbourne odszedł z zespołu, by rozpocząć solową karierę. Jego miejsce w zespole zajął Ronnie James Dio, były wokalista zespołu Rainbow. Razem z Dio zespół nagrał płyty, takie jak Heaven and Hell czy Mob Rules, jak również koncertową pt. Live Evil. Po nagraniu albumów Dio opuścił zespół, a jego miejsce zajął Ian Gillan z Deep Purple. Black Sabbath razem z nowym wokalistą nagrali album pt. Born Again. Po wydaniu płyty i niedługiej trasie koncertowej wokalista odszedł do macierzystej formacji.
Od tego czasu grupa jeszcze długo szukała stabilizacji, następowały liczne zmiany personalne. 13 maja 2006 zostali wprowadzeni do Rock and Roll Hall of Fame[15]. Również w 2006 zawiesili działalność.
Od marca 2007 do maja 2010 Anthony „Tony” Iommi, Vinny Appice, Ronnie James Dio i Terence „Geezer” Butler koncertowali jako Heaven and Hell (pierwotnie grupa miała reaktywować się w składzie Ronnie James Dio, Tony Iommi, Geezer Butler, Bill Ward, jednak ostatni szybko wycofał się z projektu, i jego miejsce zajął Vinny Appice)[16]. 11 listopada 2011 poinformowano o reaktywacji zespołu w składzie: Ozzy Osbourne, Tony Iommi, Geezer Butler, Bill Ward. Wkrótce po tym grupa rozpoczęła prace nad albumem studyjnym, jednak niedługo po rozpoczęciu nagrywania albumu wykryto chłoniaka u Iommiego, dlatego przerwano pracę nad płytą. Po ustabilizowaniu się stanu zdrowia prace ponowiono nagrywanie albumu. W lutym 2012 Ward ogłosił, że nie weźmie udziału w dalszych pracach zespołu. Album wydano 10 czerwca 2013. W pierwszym kwartale tego samego roku zespół rozpoczął trasę koncertową na cały świat[17].
4 lutego 2017 w Genting Arena w Birmingham zespół zagrał ostatni koncert, kończąc działalność[8].
Styl muzyczny
Tony Iommi, gitarzysta prowadzący zespołu, uległ wypadkowi, w którym stracił opuszki palców prawej ręki. By grać dalej, skonstruował plastikowe wkładki na palce. Mimo to gra na gitarze wciąż sprawiała mu zbyt wiele bólu, dlatego zmniejszył napięcie strun, strojąc gitarę niżej. W ten sposób zrodziło się, charakterystyczne dla zespołu, oryginalne brzmienie[18]. Nisko grająca gitara, na której powtarzano ciężkie riffy, także ciężko brzmiąca sekcja rytmiczna w połączeniu z dramatycznym, niekiedy histerycznie brzmiącym śpiewem Osbourne’a, nadała muzyce Black Sabbath pesymistyczny nastrój. Dopełniały go ponure teksty, utrzymane zazwyczaj w stylu makabreski, czasem o tematyce ezoterycznej i okultystycznej. Większość utworów grupy z pierwszego okresu jej działalności ma regularną strukturę pieśni trzyczęściowej. Otwierająca część zawiera krótki pasaż instrumentalny i dłuższą partię wokalną. Część druga jest wyłącznie instrumentalna, niekiedy rozbudowana. Część trzecia, zakończona krótką codą jest zwykle wiernym powtórzeniem pierwszej części.
Muzycy
Ostatni skład zespołu
Muzycy koncertowi
| Byli członkowie zespołu
Muzycy koncertowi
Muzycy sesyjni
|
Oś czasu
Dyskografia
Albumy studyjne
| Rok | Detale albumu | Najwyższa pozycja na liście | Certyfikat | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| UK [19] | AUT [20] | NLD [21] | NOR [22] | SWE [23] | SWI [24] | USA [25] | |||
| 1970 | Black Sabbath
| 8 | – | – | – | – | – | 23 | |
| 1970 | Paranoid
| 1 | – | – | 5 | – | – | 12 | |
| 1971 | Master of Reality
| 5 | – | – | 12 | – | – | 8 | |
| 1972 | Vol. 4
| 8 | – | – | 7 | – | – | 13 | |
| 1973 | Sabbath Bloody Sabbath
| 4 | – | – | 6 | – | – | 11 | |
| 1975 | Sabotage
| 7 | 9 | – | 6 | – | – | 28 | |
| 1976 | Technical Ecstasy
| 13 | – | – | – | 33 | – | 51 |
|
| 1978 | Never Say Die!
| 12 | – | – | – | 37 | – | 69 |
|
| 1980 | Heaven and Hell
| 9 | – | – | 22 | 25 | – | 28 | |
| 1981 | Mob Rules
| 12 | – | – | – | 30 | – | 29 | |
| 1983 | Born Again
| 4 | – | – | 14 | 7 | – | 39 | |
| 1986 | Seventh Star (jako Black Sabbath featuring Tony Iommi)
| 27 | – | – | 17 | 11 | – | 78 | |
| 1987 | The Eternal Idol
| 66 | – | – | – | – | – | 168 | |
| 1989 | Headless Cross
| 10 | – | – | – | 22 | 23 | 115 | |
| 1990 | Tyr
| 24 | 24 | – | – | 24 | 24 | 117 | |
| 1992 | Dehumanizer
| 28 | 7 | – | – | 12 | 13 | 44 | |
| 1994 | Cross Purposes
| 41 | 23 | 85 | – | 9 | 41 | 122 | |
| 1995 | Forbidden
| 71 | 40 | 86 | – | 19 | 48 | 199 | |
| 2013 | 13
| 1 | 2 | 10 | 1 | 1 | 1 | 1 | |
| „–” znaczy, że album nie znalazł się na liście. | |||||||||
Albumy koncertowe
| Rok | Detale albumu | Najwyższa pozycja na liście | Certyfikaty | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| UK [19] | FIN [31] | FRA [32] | SWE [23] | US [25] | |||
| 1980 | Live at Last
| – | – | – | – | – | |
| 1982 | Live Evil
| 13 | – | – | 15 | 37 | |
| 1995 | Cross Purposes Live
| – | – | – | – | – | |
| 1998 | Reunion
| 41 | 29 | 65 | 11 | 11 | |
| 2002 | Past Lives
| – | – | – | – | 114 | |
| 2007 | Live at Hammersmith Odeon
| – | – | – | – | – | |
| 2013 | Live... Gathered in Their Masses
| – | – | 173 | – | – | |
| 2017 | The End: Live in Birmingham
| 68 | 11 | 153 | 18 | – |
|
| „–” znaczy, że album nie znalazł się na liście. | |||||||
Kompilacje
| Rok | Detale albumu | Najwyższa pozycja na liście | Certyfikaty | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| UK [19] | NOR [22] | SWE [23] | USA [25] | |||
| 1975 | We Sold Our Soul for Rock ’n’ Roll | 35 | – | 21 | 48 | |
| 1994 | The Ozzy Osbourne Years | – | – | – | – | |
| 1996 | Under Wheels of Confusion | – | – | – | – | |
| 1996 | The Sabbath Stones | – | – | – | – | |
| 2000 | The Best of Black Sabbath | 24 | – | – | – | |
| 2002 | Past Lives | – | – | – | – | |
| 2002 | Symptom of the Universe: The Original Black Sabbath 1970–1978 | – | – | – | – | |
| 2004 | Black Box: The Complete Original Black Sabbath (1970–1978) | – | – | – | – | |
| 2006 | Greatest Hits 1970–1978 | – | – | – | 96 | |
| 2007 | The Dio Years | – | 35 | 32 | 54 | |
| 2008 | The Rules of Hell | – | – | – | – | |
| „–” znaczy, że album nie znalazł się na liście. | ||||||
Single
| Rok | Singiel | Najwyższa pozycja na liście | Album | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| UK [19] | AUT [20] | NOR [22] | SWI [24] | USA [25] | US Main [25] | |||
| 1969 | „Evil Woman” | – | – | – | – | – | – | Black Sabbath |
| 1970 | „Black Sabbath” | – | – | – | – | – | – | |
| „N.I.B.” | – | – | – | – | – | – | ||
| „The Wizard” | – | – | – | – | – | – | ||
| „Paranoid” | 4 | 3 | 6 | 2 | 61 | – | Paranoid | |
| 1971 | „Iron Man” | – | – | – | – | 52 | – | |
| „War Pigs” | – | – | – | – | – | – | ||
| „Fairies Wear Boots” | – | – | – | – | – | – | ||
| „Sweet Leaf” | – | – | – | – | – | – | Master of Reality | |
| „Children of the Grave” | – | – | – | – | – | – | ||
| 1972 | „After Forever” | – | – | – | – | – | – | |
| „Snowblind” | – | – | – | – | – | – | Vol. 4 | |
| „Tomorrow’s Dream” | – | – | – | – | – | – | ||
| 1973 | „Supernaut” | – | – | – | – | – | – | |
| „Changes” | – | – | – | – | – | – | ||
| „Sabbath Bloody Sabbath” | – | – | – | – | – | – | Sabbath Bloody Sabbath | |
| 1974 | „Sabbra Cadabra” | – | – | – | – | – | – | |
| 1975 | „Am I Going Insane?” | – | – | – | – | – | – | Sabotage |
| „Hole in the Sky” | – | – | – | – | – | – | ||
| „Symptom of the Universe” | – | – | – | – | – | – | ||
| 1976 | „Rock ’n’ Roll Doctor” | – | – | – | – | – | – | Technical Ecstasy |
| „Dirty Women” | – | – | – | – | – | – | ||
| 1978 | „Never Say Die!” | 21 | – | – | – | – | – | Never Say Die! |
| „A Hard Road” | 33 | – | – | – | – | – | ||
| 1980 | „Neon Knights” | 22 | – | – | – | – | 17 | Heaven and Hell |
| „Die Young” | 41 | – | – | – | – | – | ||
| 1981 | „The Mob Rules” | 46 | – | – | – | – | – | Mob Rules |
| 1982 | „Turn up the Night” | 37 | – | – | – | – | 24 | |
| „Voodoo” | – | – | – | – | – | 46 | ||
| 1983 | „Trashed” | – | – | – | – | – | – | Born Again |
| 1986 | „No Stranger to Love” | – | – | – | – | – | – | Seventh Star |
| 1989 | „Headless Cross” | 62 | – | – | – | – | – | Headless Cross |
| „Devil and Daughter” | 81 | – | – | – | – | – | ||
| 1990 | „Feels Good to Me” | 79 | – | – | – | – | – | Tyr |
| 1992 | „TV Crimes” | 33 | – | – | – | – | – | Dehumanizer |
| 1994 | „The Hand That Rocks the Cradle” | – | – | – | – | – | – | Cross Purposes |
| 1998 | „Psycho Man” | – | – | – | – | – | 3 | Reunion |
| 1999 | „Selling My Soul” | – | – | – | – | – | 17 | |
| 2007 | „The Devil Cried” | – | – | – | – | – | 37 | The Dio Years |
| 2013 | „God Is Dead?” | 147 | – | – | – | – | 8 | 13 |
| „End of the Beginning” | – | – | – | – | – | 38 | ||
| „Loner” | – | – | – | – | – | – | ||
| „Loner” (na żywo) | – | – | – | – | – | – | Live... Gathered in Their Masses | |
| 2014 | „Age of Reason” | – | – | – | – | – | – | 13 |
| „–” znaczy, że singiel nie znalazł się na liście. | ||||||||
Wideografia
| Rok | Wideo | Certyfikaty |
|---|---|---|
| 1978 | Never Say Die
| |
| 1980 | Black and Blue
| |
| 1992 | The Black Sabbath Story Vol. 1 – 1970–1978
| |
The Black Sabbath Story Vol. 2 – 1978-1992
|
| |
| 1995 | Cross Purposes Live
| |
| 1999 | The Last Supper
|
|
Inside Black Sabbath – 1970-1992
| ||
| 2005 | Black Sabbath's Paranoid
| |
Black Sabbath – Rock Review
| ||
| 2007 | In Their Own Words
|
Nieoficjalna dyskografia
Poniższe albumy nie są oficjalne, nie zostały wydane z pomocą zespołu.
- 1970 – Come to the Sabbath. Zapis koncertu z tego samego roku.
- 1980 – Live at Last (Na żywo z 1973 roku – Iommi, Osbourne, Butler, Ward); #5 UK. Zremasterowane i oficjalne wydany jako jeden z dwóch dysków Past Lives.
- 1977 – Greatest Hits. Nie mylić z oficjalnym wydaniem Greatest Hits 1970–1978, zawiera 10 utworów z pierwszych 5 albumów, na okładce znajduje się fragment obrazu Pietra Bruegla „Triumf śmierci”.
- 1974 – Bagdad (nagranie na żywo z California Jam, Niemcy)
- 1976 – The Original (kompilacja, Niemcy)
- 1978 – Rock Heavies (kompilacja, Niemcy)
- 1978 – Rock Legends (kompilacja)
- 1983 – The Best (kompilacja, Australia)
- 1983 – The Very Best of Black Sabbath (kompilacja, RPA)
- 1984 i 1987 – The Kings of Hell (kompilacja, Brazylia)
- 1985 – The Sabbath Collection (kompilacja, UK)
- 1989 – Black Sabbath (kompilacja, ZSRR). Wydany przez państwową radziecką wytwórnię Miełodija. Zawiera piosenki z pierwszego i drugiego albumu.
- 1991 – Backtrackin (kompilacja, Australia)
- 1991 – Children of the Grave (piosenki z Vol. 4 plus koncertowa wersja „Children of the Grave”)
- 1994 – The Ozzy Osbourne Years (3 dyski z Japonii, zawierające wszystkie utwory z pierwszych sześciu albumów, prócz utworów instrumentalnych i umieszczając „Evil Woman” w miejsce „Wicked World”)
- 1995 – Best Ballads
- 1995 – Between Heaven And Hell [1970-1983]
- 1996 – Under Wheels of Confusion (4 dyskowa kompilacja z lat 1970–1987, lata spędzone w wytwórni Warner Bros. Records)
- 1999 – Black Mass
- 2000 – The Best of Black Sabbath (dwie inne kompilacje o tym tytule zostały wydane w latach 1973 i 1976)
- 2006 – Paranoid (DVD)
Nagrody i wyróżnienia
| Rok | Kategoria | Tytułem | Nagroda | Nota | Źródło |
|---|---|---|---|---|---|
| 2000 | Best Metal Performance | „Iron Man” | Grammy | Laur | [36] |
| 2005 | Spirit Of Hammer | Black Sabbath | Metal Hammer Golden Gods Awards | Laur | [37] |
| 2012 | Inspiration Award | Kerrang! Awards | Laur | [38] | |
| 2013 | Best UK Band | Metal Hammer Golden Gods Awards | Laur | [39] | |
| Best Album Award | 13 | Laur | |||
| 2014 | Album of the Year | Revolver Golden Gods Awards | Laur | [40] | |
| Dimebag Darrell Best Guitarist | Tony Iommi | Nominacja | |||
| Paul Gray Best Bassist | Geezer Butler | Nominacja | |||
| Best Drummer | Brad Wilk | Nominacja | |||
| Best Metal Performance | „God Is Dead?” | Grammy | Laur | [41] |
Przypisy
- ↑ a b Black Sabbath Biography. musicmight.com. [dostęp 2010-06-03]. (ang.).
- ↑ a b William Ruhlmann: Black Sabbath Biography. allmusic.com. [dostęp 2010-06-03]. (ang.).
- ↑ a b Black Sabbath Biography. metal-archives.com. [dostęp 2010-06-03]. (ang.).
- ↑ a b Black Sabbath Biography. metalstorm.net. [dostęp 2010-06-03]. (ang.).
- ↑ Ellen Koskoff: Music cultures in the United States: an introduction. Routledge, s. 356. ISBN 978-0415965880.
- ↑ Deena Weinstein: Heavy metal: a cultural sociology. Lexington Books, 1991, s. 14. ISBN 978-0-669-21837-4.
- ↑ a b c d Wiesław Weiss, Wielka Rock Encyklopedia, tom I, Wydawnictwo: Iskry, Warszawa, 2000, ISBN 83-207-1658-6.
- ↑ a b BLACK SABBATH Reaches ‘The End’ As Band Performs Final Concert In Birmingham (Video). blabbermouth.net. [dostęp 2017-02-05]. (ang.).
- ↑ The History of Black Sabbath. blacksabbath.com. [dostęp 2020-11-26]. (ang.).
- ↑ a b Ozzy Osbourne, I Am Ozzy, Chris Ayres, wyd. 1st U.S. ed, New York: Grand Central Publishing, 2010, ISBN 0-446-56989-5, OCLC 441177450.
- ↑ Charles Strong, Martin (2006), „The Essential Rock Discography”, 1 (8 ed.), Canongate, s. 97, ISBN 1-84195-860-3.
- ↑ Dave Wilson, Rock Formations: Categorical Answers to How Band Names Were Formed, [San Jose, CA]: Cidermill Books, 2004, s. 51, ISBN 0-9748483-5-2, OCLC 62152643.
- ↑ Bradley Torreano: Black Sabbath Review. [dostęp 2012-08-22]. (ang.).
- ↑ Bryan Reesman: Digital Playlist: Rob Halford. [dostęp 2012-08-22]. (ang.).
- ↑ Black Sabbath: inducted in 2006. The Rock and Roll Hall of Fame and Museum, Inc. [dostęp 2016-07-01]. (ang.).
- ↑ Official Site of Ronnie James Dio. 10/25/2006 6:50:22 PM. [dostęp 2009-03-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-07-24)].
- ↑ Mk I is back. Again.. Black Sabbath Online Home Page. [dostęp 2011-11-12].
- ↑ Steve Huey: Black Sabbath. [dostęp 2012-08-22]. (ang.).
- ↑ a b c d UK Music charts. EveryHit.com. [dostęp 2008-02-14].
- ↑ a b Discographie Black Sabbath. Ö3 Austria Top 40. [dostęp 2008-02-14]. (niem.).
- ↑ Discography Black Sabbath. MegaCharts. [dostęp 2008-02-14]. (niderl.).
- ↑ a b c Discography Black Sabbath. VG-lista. [dostęp 2008-02-14]. (norw.).
- ↑ a b c Discography Black Sabbath. VG-lista. [dostęp 2008-02-14]. (szw.).
- ↑ a b Discography Black Sabbath. Swiss Singles Top 100. [dostęp 2008-02-14]. (niem.).
- ↑ a b c d e Billboard charts. Billboard. [dostęp 2008-02-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-06-03)].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n RIAA Gold and Platinum Search for albums by Black Sabbath. riaa.com. [dostęp 2013-12-09]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k BPI: Black Sabbath. bpi.co.uk. [dostęp 2013-12-09]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j CRIA. Canadian Recording Industry Association. [dostęp 2008-01-03]. (ang.).
- ↑ Platynowe płyty CD przyznane w 2014 roku, ZPAV [dostęp 2020-05-27].
- ↑ Bundesverband Musikindustrie: Black Sabbath (wyszukaj w bazie danych). musikindustrie.de. [dostęp 2013-12-09]. (niem.).
- ↑ Discography Black Sabbath. Finnish Charts. [dostęp 2008-02-14].
- ↑ Discography Black Sabbath. Syndicat national de l’édition phonographique. [dostęp 2008-02-14].
- ↑ Złote płyty DVD przyznane w 2014 roku, ZPAV [dostęp 2020-10-23].
- ↑ Złote płyty CD przyznane w 2021 roku, ZPAV [dostęp 2021-06-11].
- ↑ ARIA. Australian Recording Industry Association. [dostęp 2008-01-03].
- ↑ Black Sabbath Grammy Awards. allmusic.com. [dostęp 2010-06-03]. (ang.).
- ↑ Metal Hammer Award Winners Announced. metalunderground.com. [dostęp 2015-08-16]. (ang.).
- ↑ Chad Childers: 2012 Kerrang! Awards Winners. loudwire.com. [dostęp 2016-01-29]. (ang.).
- ↑ Winners Announced For Metal Hammer’s 2013 ‘Golden Gods Awards’. theprp.com. [dostęp 2015-08-16]. (ang.).
- ↑ Robert Pasbani: And the Winners of the Revolver Golden Gods Awards 2014 Are…. metalinjection.net. [dostęp 2015-08-15]. (ang.).
- ↑ Black Sabbath’s 'God Is Dead?' Wins 2014 Grammy for Best Metal Performance. Loudwire.com. [dostęp 2014-01-26]. (ang.).
Linki zewnętrzne
- Black Sabbath On-line. black-sabbath.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2004-09-02)]. (ang.)
- ISNI: 0000 0003 6859 9630, 0000 0001 1576 4634
- VIAF: 84207881
- LCCN: n86108084
- GND: 119500124
- NDL: 01121880
- LIBRIS: nl038v262m32g00
- BnF: 13898129r
- SUDOC: 079205879
- NKC: js20011212072
- BNE: XX1154636
- NTA: 074927353
- BIBSYS: 3084275
- PLWABN: 9810695471805606
- NUKAT: n2003097475
- J9U: 987011426135905171
- CANTIC: a10905996
- LNB: 000294670
- NSK: 000235379
- BLBNB: 000488471
- LIH: LNB:V*811;=yh
- WorldCat: lccn-n86108084
Media użyte na tej stronie
Black Sabbath logo
Trade ad for Black Sabbath's album Black Sabbath (1970). From left to right: Geezer Butler, Tony Iommi, Bill Ward, Ozzy Osbourne.