Bogoria (powiat staszowski)

Bogoria

wieś
Fragment rynku i zabytkowy kościół
Państwo	Polska
Województwo	świętokrzyskie
Powiat	staszowski
Gmina	Bogoria
Liczba ludności (2021)	1076[1]
Strefa numeracyjna	15
Kod pocztowy	28-210[2]
Tablice rejestracyjne	TSZ
SIMC	0788070[3]
Położenie na mapie gminy Bogoria Bogoria
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Bogoria
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego Bogoria
Położenie na mapie powiatu staszowskiego Bogoria
50°39′06″N 21°15′36″E/50,651667 21,260000
Strona internetowa

Bogoria – wieś w Polsce położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie staszowskim. Siedziba gminy Bogoria^[3][4].

W latach 1616–1869 samodzielne miasto. W 1827 roku jako miasto prywatne Królestwa Kongresowego należała do powiatu staszowskiego, obwodu sandomierskiego województwa sandomierskiego^[5]. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa tarnobrzeskiego.

Historia

Pierwsze wzmianki o Bogorii pochodzą z czasów, kiedy wieś była częścią składową dóbr należących do rodu Bogoriów ze Skotnik. W 1578 r. wieś miała 7 łanów i była zamieszkiwana przez 7 kmieci, 2 zagrodników, 3 komorników oraz 6 ubogich. W 1616 r. Krzysztof Bogoria Podłęcki założył miasto na podstawie przywileju lokacyjnego wydanego przez króla Zygmunta III Wazę. Nowo założone miasto otrzymało nazwę od herbu założyciela "Bogoria". Podłęcki wybudował również ratusz oraz ustanowił cechy. W 1620 r. zbudował drewniany kościół oraz klasztor, do którego sprowadził kanoników regularnych, zwanych popularnie markami. Przy kościele był również szpital. W 1645 r. król Władysław IV Waza potwierdził poprzednie przywileje i nadał nowe. Mieszczanie otrzymali przywilej na 5 jarmarków rocznie. Dodatkowo mogli warzyć piwo, miód, gorzałkę oraz wino z miejscowych plantacji winorośli.

Bogoria została w znacznym stopniu zniszczona przez wojska szwedzkie w czasie potopu szwedzkiego. W latach 1662–1663 miasto zamieszkiwane było przez 303 mieszkańców. W kolejnych latach liczba ta zmniejszyła się jeszcze bardziej, do 99 mieszkańców w 1674 r.

W XVIII w. Bogoria ponownie zaczęła się rozwijać, szczególnie handel i rzemiosło. W Bogorii funkcjonowała fabryka sukna. W 1770 r. pożar zniszczył niemal całe miasto, w tym znajdujący się na rynku ratusz. Kolejne wielkie pożary miały miejsce w latach 1893 i 1914. Każdy z nich powodował ogromne zniszczenia, ponieważ w zabudowie Bogorii przeważały budynki drewniane.

W 1827 r. Bogoria liczyła 73 domy i była zamieszkiwana przez 425 osób. Natomiast w 1859 w mieście było 69 domów i 612 mieszkańców. W 1869 r. Bogoria, jak większość miasteczek w zaborze rosyjskim utraciła prawa miejskie. Jako osada wiejska została przyporządkowana gminie Wiśniowa. W 1880 osada miała 74 domy i liczyła 716 mieszkańców.

W czasie I wojny światowej Austriacy w latach 1915–1917 wybudowali linię kolei wąskotorowej, w której Bogoria była stacją węzłową. Osada otrzymała dzięki temu bezpośrednie połączenie kolejowe ze Szczucinem, Jachimowicami, Jędrzejowem i Włostowem. W okresie międzywojennym kolejka stanowiła źródło zatrudnienia dla większości mieszkańców osady. Kolejka przewoziła głównie płody rolne, buraki cukrowe, cukier, węgiel, drewno oraz towary z młynów, tartaków, gorzelni i kamieniołomów. Kolejka wykorzystywana była również do przewozów pasażerskich.

W 1915 r. na miejscowym cmentarzu pochowano żołnierzy z I Brygada Legionów Polskich poległych i zmarłych w wyniku odniesionych ran w bitwie pod Konarami.

W 1921 r. osada liczyła 141 domów oraz 1185 mieszkańców, w tym 450 wyznania mojżeszowego (38% mieszkańców). W osadzie była czteroklasowa Publiczna Szkoła Powszechna, Urząd Pocztowy, posterunek Policji Państwowej, Ochotnicza Straż Pożarna oraz stacja kolejki wąskotorowej. W osadzie była również 200-letnia modrzewiowa bożnica^[6].

W czasie II wojny światowej w okolicy miało miejsce wiele akcji zbrojnych partyzantów z oddziału Jędrusiów. W sierpniu 1944 w czasie walk na przyczółku baranowsko-sandomierskim, osada została zniszczona w około 95%, głównie wskutek niemieckich bombardowań.

Zabytki

Kościół pw. Świętej Trójcy w Bogorii

• Zespół kościoła parafialnego, wpisany do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A.844/1-4 z 3.11.1947, z 28.11.1971 i z 30.03.1977)^[8]:
  • Kościół Świętej Trójcy w Bogorii – barokowy kościół wzniesiony w latach 1748–1778. Powstał na miejscu drewnianej świątyni z 1620 r. Fundatorem murowanej budowli z był Michał Konarski, kasztelan sandomierski i dziedzic Bogorii. Wnętrze kościoła ma wystrój rokokowy.
  • Dzwonnica.
  • Cmentarz przykościelny założony w II połowie XVII w.
  • Murowane ogrodzenie z bramami.
• Cmentarz parafialny w Bogorii (część najstarsza) (nr rej.: A.845 z 19.10.1989)^[8].
• Kamienna rzeźba „Ciuchcia bogoryjska” przedstawiająca model parowozu Px48 i upamiętniająca fakt kursowania przez Bogorię jędrzejowskiej kolei wąskotorowej. Rzeźba znajduje się od 2012 roku na rynku.

Ludzie związani z Bogorią

• Antoni Wiktorowski – podpułkownik Wojska Polskiego.

Zobacz też

• Cmentarz żydowski w Bogorii

Przypisy

Bibliografia

• Kaczmarek Leon (red. nauk. zeszytu), Taszycki Witold (red. nauk. wyd.): Urzędowe Nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych. 33. Powiat staszowski województwo kieleckie. Komisja ustalania nazw miejscowości i obiektów fizjograficznych (do użytku służbowego). Z: 33. Warszawa: Urząd Rady Ministrów. Biuro do Spraw Prezydiów Rad Nadzorczych, 1970.
• "Miasta polskie w Tysiącleciu", przewodn. kom. red. Stanisław Pazyra, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wrocław – Warszawa – Kraków, 1965-1967.
• www.sztetl.org.pl/pl/city/bogoria. [dostęp 2017-02-21].
• Diecezja Sandomierska: Bogoria – Trójcy Świętej. [dostęp 2017-08-19]. (pol.).
• http://www.parafia-bogoria.pl
• Bogorya 1 (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 279 .
• Wacław Skarbimir Laskowski: Słownik krajoznawczy powiatu sandomierskiego. Sandomierz: 1929.
• http://www.expres-ponidzie.k-ow.net/
• Lechosław Herz: Góry Świętokrzyskie (mapa turystyczna). Warszawa – Wrocław: Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych, 1982.