Bojków (Gliwice)

Bojków

Dzielnica Gliwic
Centrum Bojkowa z kościołem
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miasto	Gliwice
W granicach Gliwic	27.05.1975[1]
SIMC	0940016
Populacja (30.06.2018) • liczba ludności	2 871[2]
Strefa numeracyjna	32
Kod pocztowy	44-141
Tablice rejestracyjne	SG
Położenie na mapie Gliwic
50°14′57,56″N 18°40′50,18″E/50,249322 18,680606
Portal Polska

Bojków (dawniej Szywałd, śl. Szywołd, Šywoud, niem. Schönwald, gwara szywałdzka Schewaude/Šẹwaldẹ) – dzielnica miasta Gliwice^[3] od 1975 roku. W latach 1945–1954 siedziba gminy Bojków.

Informacje ogólne

Dzielnica jest położona w południowej części miasta i dzieli się na: Bojków Dolny, Bojków Środkowy i Bojków Górny.

Nazwa

Pierwsza zachowana informacja o nazwie miejscowości Scuenevalde pochodzi z 1263 roku, zaś z 1269 roku forma Sschönwald zbliżona do nazwy Schönwald używanej do 1947 roku, aż do wysiedlenia niemalże wszystkich rdzennych mieszkańców. Nazwa Schönwald oznacza piękny las.

Pierwsza polska nazwa wsi – Szywałd, będąca prostą adaptacją fonetyczną z gwary szywałdzkiej języka niemieckiego, była używana od niepamiętnych czasów przez polskojęzycznych mieszkańców okolicznych wsi^[4]. Używana czasami nawet w naukowych publikacjach polskojęzyczna forma Szynwałd (z literacko-niemieckim "n") zamiast tradycyjnej Szywałd, jest sztuczna i błędna.

Obecna nazwa Bojków, wprowadzona urzędowo w 1946 roku^[5], pochodzi od udokumentowanego faktu założenia w średniowieczu wsi Schönwald w lesie zwanym Boycou (stąd Bojków). Genezę taką potwierdza zresztą typ morfologiczny Szywałdu, który jest wsią łanów leśnych (łańcuchówką)^[6].

Historia

Szywałdzkie kobiety w uroczystych strojach na drodze do kościoła (Lata 20. XX wieku)

Przedwojenny herb Szywałdu

(c) Welones z polskiej Wikipedii, CC BY-SA 3.0

Bojków – Symboliczny grób ofiar masakry z 1945 roku

Tradycyjny dom ceglany i nowy budynek z 2020 przy ulicy Rolników

Kamienica przy ulicy Rolników

Dom kultury

Pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z 1263 roku. Wieś Schönwald była kolonią niemieckich osadników z Frankonii, sprowadzonych na Śląsk przez władający tym terenem (dokładniej: lasem) klasztor cysterski w Rudach. Mieszkańcy przez prawie 700 lat zachowali swoją odrębność kulturową, czemu sprzyjało m.in. zawieranie związków małżeńskich w ramach miejscowości, a nawet pomiędzy bliskimi krewnymi. Odrębność od sąsiadującej z Szywałdem większości polskiej wyrażała się własną, archaiczną gwarą wywodzącą się z dialektu języka średnio-wysoko-niemieckiego, odmiennym budownictwem i zwyczajami (m.in. bardzo ciekawe obrzędy weselne) oraz strojem – strój kobiecy noszony był na co dzień aż do końca funkcjonowania społeczności w 1945 roku. W Szywałdzie istniała wielowiekowa tradycja hafciarska. Od 1920 roku we wsi działała Schönwalder Stickstube – izba hafciarska której członkinie wykonały 17 tysięcy prac przeznaczonych na sprzedaż. Największą pracą hafciarska szywałdzianek była wykonana w 1944 roku kurtyna teatru miejskiego w Gliwicach, zniszczona przez Armię Czerwoną jeszcze przed spaleniem tego budynku.

Podczas Plebiscytu w 1921 roku ponad 99% mieszkańców Szywałdu opowiedziało się za przynależnością wsi do Niemiec. Po podziale Górnego Śląska w 1922 roku miejscowość pozostała w granicach Republiki Weimarskiej.

Szywałd do 1945 roku był regionalnym ewenementem kulturowym – jedyną w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym (Oberschlesisches Industriegebiet) autentyczną enklawą rzeczywiście niemieckiej społeczności wiejskiej (pozostałe obejmowały mieszczan i robotników, zazwyczaj przemieszane z ludnością polskojęzyczną). Sprzyjało to podejmowaniu od końca XIX wieku etnograficznych, historycznych i językowych badań naukowych^[7] oraz ożywionemu kolekcjonerstwu muzealnemu (np. do 1945 roku Górnośląskie Muzeum Krajowe w Bytomiu posiadało w zbiorach komplet strojów i ozdób ludowych oraz reprezentatywną kolekcję sprzętów gospodarskich i rzemiosła ludowego, jak również pokaźną dokumentację zwyczajów mieszkańców Szywałdu – do dziś w Muzeum Górnośląskim zachowała się jedynie część dokumentacji fotograficznej szywałdzkich obyczajów ludowych). Unikalność świetnie zachowanej niemieckiej kultury szywałdzian często wykorzystywano w propagandzie narodowej Republiki Weimarskiej i III Rzeszy. Pomimo silnego konserwatyzmu kulturowego, szywałdzianie przejęli niektóre tradycje słowiańskich sąsiadów, np. otaczali kultem wizerunek częstochowskiej Czarnej Madonny, odbywając pielgrzymki do Sanktuarium Jasnogórskiego w Częstochowie.

W styczniu 1945 roku, tuż przed wkroczeniem do wsi Armii Czerwonej, administracja niemiecka zarządziła ewakuację ludności, początkowo do Austrii, a następnie do zachodniej części Niemiec, jednak część szywałdzian pozostała we wsi. Wojsko niemieckie wycofało się 24 stycznia 1945 roku. Wkraczająca w nocy z 26 na 27 stycznia 1945 roku do Szywałdu Armia Czerwona, podobnie jak w pobliskich Przyszowicach, zamordowała tu około 120 mieszkańców, w tym ks. Edgara Wolfa (pamiątką po tej tragedii jest symboliczny grób z 1996 na bojkowskim cmentarzu)^[8]. Czerwonoarmiści dopuścili się też licznych aktów przemocy w stosunku do mieszkańców (gwałtów na kobietach, rabunków) i spaliła blisko sto budynków mieszkalnych. Pozostałą w Szywałdzie i wracającą z głębi Niemiec rdzenną ludność wysiedlono w trzech etapach: 16 października 1945 roku, w lipcu 1946 i maju 1947 roku. Spośród rodzimych mieszkańców na miejscu zdołały pozostać trzy młode kobiety, które wyszły za mąż za polskich osadników i w ten sposób uniknęły wysiedlenia.

Zaraz po przejęciu wsi przez władze polskie powrócono do spolszczonej fonetycznie formy Szywałd, używanej od dawna przez polskojęzycznych mieszkańców okolicznych wsi. Wieś została zasiedlona przez przesiedleńców z okolic Olkusza oraz ze wsi Załoźce (woj. tarnopolskie). Stosunki pomiędzy pozostającymi jeszcze na miejscu niemieckimi szywałdzianami a nowo przybyłymi przesiedleńcami (bojkowianami) były złe i doznawali oni od osadników wielu szykan.

Nowi mieszkańcy przejęli gospodarstwa po wysiedlonych szywałdzianach i odbudowali spalone przez Rosjan, rozpoczynając zupełnie nową epokę w dziejach wsi. Zmianę tę symbolicznie podkreśliła w 1946 roku zmiana nazwy Szywałdu na Bojków. W 1975 roku polski Bojków przyłączono do Gliwic.

Kościoły i kaplice

Kościoły rzymskokatolickie:

• Kościół Narodzenia NMP

Kaplice:

• Kaplica św. Jana Nepomucena
• Kaplica Matki Boskiej Częstochowskiej

Edukacja

Szkoły podstawowe:

• Szkoła Podstawowa Numer 8 im. Marii Dąbrowskiej

Transport

Przez wschodnią część dzielnicy przebiega autostrada A1. Przy granicy z dzielnicą przebiega autostrada A4 i znajduje się węzeł drogowy Bojków, łączący autostradę z drogą krajową nr 78.

Sport

Kluby sportowe:

• KS Bojków Gliwice – klub piłkarski, grający obecnie w B-klasie

Przypisy

Bibliografia

Joanna Oczko, Bożena Kubit: Schönwald: wieś z przeszłości = Ein Dorf aus der Vergangenheit. Gliwice: Muzeum w Gliwicach, 2013. ISBN 978-83-89856-58-6.

Linki zewnętrzne

• BOJKOW.PL – Portal Informacyjny. bojkow.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-16)].
• Bojków – Rada Osiedla. bojkow.gliwice.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-06-07)].
• Bojków – Street View
• KS Bojków Gliwice – strona oficjalna. ksbojkow.eu. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-03-25)].