Brama św. Jakuba w Gdańsku

Gotycka Brama św. Jakuba (w środku) i kościół św. Jakuba (z prawej, poniżej) - widok od strony miasta, na "planie sztokholmskim" z ok. 1600

Brama św. Jakuba – jedna z obronnych bram miejskich Gdańska, wybudowana w 1461 a rozebrana w XIX wieku.

Gotycka Brama św. Jakuba

Miejsce, w którym znajdowała się gotycka Brama św. Jakuba - widok w kierunku miasta, w tle kościół św. Jakuba

Późnogotycka, ceglana, strzelista Brama św. Jakuba ukończona została w 1461. Stanęła w pobliżu kościoła św. Jakuba u wylotu ulicy Łagiewniki (Schüsseldamm), umożliwiając wjazd do Gdańska od strony północnej.

Brama miała formę dwóch potężnych i wysokich, cylindrycznych wież, połączonych korpusem z przejazdem. Została zwieńczona szachulcowymi hurdycjami i smukłym dachem z lukarną i sterczynami. Była elementem nowych umocnień dla całego miasta (pierwszych murowanych), wyposażonych w rozwiązania fortyfikacyjne odpowiadające nowym metodom obrony. Przed bramą znajdował się most zwodzony i fosa.

Nowożytna Brama św. Jakuba

Druga Brama św. Jakuba - widok od strony miasta, w środku przejazd, po bokach dwa przejścia dla pieszych (dachówką przykryta nadbudówka, w której mieściła się podniesiona brona i jej mechanizm), ok. 1880

Z upływem czasu nastąpiła konieczność unowocześnienia przestarzałych umocnień, nie zapewniających odpowiedniej ochrony. Na wylocie ulicy Rajskiej (Paradiesgasse), w ciągu wysokiego wału ziemnego zbudowano drugą, nowożytną Bramę św. Jakuba. Stara brama nie została rozebrana i pozostała na zapleczu bastionu św. Jakuba, którego budowa rozpoczęła się w 1625. Była użytkowana jako magazyn prochu do dnia św. Mikołaja w 1815, gdy eksplodowała (czyniąc poważne szkody w otoczeniu). Nowa brama powstała w połowie odległości pomiędzy nowymi bastionami Bożego Ciała i św. Jakuba. Budowę rozpoczęto prawdopodobnie około 1625, całość budowli ukończono około 1628. Twórcą projektu był najprawdopodobniej Jan Strakowski. Wystrój architektoniczny brama otrzymała w latach 1633–1635. Początkowo była zwana „Bramą Bożego Ciała”, w XVIII wieku przyjęła się nazwa dawnej bramy.

Druga Brama św. Jakuba z fosą, mostem zwodzonym i wałem obronnym - widok w kierunku miasta, ok. 1775

Korpus bramy miał postać masywnego budynku na planie prostokąta z wysokim, sklepionym przejazdem i dwoma przejściami dla pieszych. Przejazd i przejścia były zamknięte z obu stron potężnymi wrotami i furtami. Ponad korpusem bramy umieszczono nadbudówkę, w której mieściła się podniesiona brona i jej mechanizm. Brona była opuszczana na noc. Od strony fosy przejazd i przejścia piesze prowadziły na drewniany, wsparty na murowanych podporach, zwodzony w trzech miejscach most. Most ten prowadził do rawelinu, trójkątnego dzieła fortyfikacyjnego pełniącego funkcję analogiczną do średniowiecznych barbakanów (odsuwającej atakującego wroga jak najdalej od bramy). Rawelin był połączony z przedpolem twierdzy następnym mostem, na który wyjeżdżało się początkowo przez kolejną – znacznie mniejszą i uboższą w formie renesansową bramę, umieszczoną mniej więcej pośrodku lewego czoła rawelinu. Z czasem wyjazd przesunięto bliżej miasta, do miejsca gdzie fosa właściwa łączyła się z fosą rawelinu.

W smukłej wieżyczce zawieszono dzwon, który odzywał się dwa razy dziennie, na pół godziny przed otwarciem i zamknięciem bramy.

Razem z bramami Wyżynną, Nizinną i Żuławską stanowiła cztery jedyne wjazdy do miasta, z czterech stron świata w systemie nowo powstałych fortyfikacji. Jako jedyna z tych czterech bram nie zachowała się, została rozebrana w 1883. W wyniku rozwoju i wzrastającego w drugiej połowie XIX wieku ruchu kołowego brama stała się budowlą utrudniającą ten ruch. Elementy jej kamieniarki zostały użyte w różnych miejscach Gdańska. Hełm został przeniesiony na szczyt wieży kościoła św. Jakuba. Lwy trzymające herby można podziwiać przed wejściem do Dworu Artusa, a kamieniarkę fasady (autorstwa Andreasa Schlütera starszego) na zachodniej fasadzie Katowni i na ścianach wewnątrz szyi Przedbramia ul. Długiej.

Trzecia Brama św. Jakuba, ok. 1890

Trzecia Brama św. Jakuba

Na miejscu rozebranej bramy zbudowano nową, dostosowaną do nowoczesnych potrzeb komunikacyjnych miasta. Wyglądem była bardzo zbliżona do bram Nowych Ogrodów, Oliwskiej i Oruńskiej. Jej forma była bardzo uproszczona, w otwór w wale wstawiono słupy z cegły, pomiędzy którymi zamontowano stalowe wrota. Brama ta nie przetrwała długo. Już pod koniec XIX wieku została zlikwidowana razem ze wszystkimi wałami w tej części miasta. Fosa została zasypana, a na pozyskanym terenie wybudowano nowe, reprezentacyjne budynki.

Zobacz też

• Zabytki i inne obiekty turystyczne w Gdańsku

Linki zewnętrzne

• Trzy bramy Świętego Jakuba na stronie Akademii Rzygaczy