Brygada Przeciwpancerna Wolna Ukraina

Brygada Przeciwpancerna "Wolna Ukraina"
104. Panzergrenadier Brigade "Freie Ukraine"

UNA
Państwo	III Rzesza
Historia
Data sformowania	1945
Data rozformowania	15 maja 1945
Pierwszy dowódca	płk Petro Diaczenko
Dane podstawowe
Podporządkowanie	Wehrmacht, od 17 marca 1945 Ukraińska Armia Narodowa
Liczebność	2 000

Brygada Przeciwpancerna "Wolna Ukraina" (niem. 104. Panzergrenadier Brigade "Freie Ukraine", ukr. Протитанкова бригада "Вільна Україна") – związek taktyczny Wehrmachtu, a następnie Ukraińskiej Armii Narodowej złożony w większości z Ukraińców pod koniec II wojny światowej.

Powstanie i organizacja brygady

Brygadę rozpoczęto formować 25 lutego 1945 r. pod Berlinem, kiedy ze stolicy III Rzeszy przybyło pierwszych 500 ukraińskich ochotników. Byli wśród nich robotnicy przymusowi oraz dezerterzy z berlińskiej straży pożarnej. Wkrótce został utworzony 1 batalion (kureń), składający się z trzech kompanii (sotni) - sotni podoficerskiej, pododdziałów karabinów maszynowych i moździerzy. Sotnia dzieliła się na pięć rojów po 21 żołnierzy.

Pod koniec marca 1945 r. formowanie Brygady zakończono. Powstały trzy bataliony (kurenie), kureń artylerii przeciwpancernej i pododdziały służb. Na jej czele stanął płk Petro Diaczenko, były dowódca Legionu Wołyńskiego, zaś funkcję szefa sztabu objął mjr Wołodymyr Hładych. Poszczególne jej kompanie (sotnie) składały się z mieszkańców poszczególnych geograficznych regionów Ukrainy. W 4 sotni było też 32 b. członków UPA. 80% żołnierzy pochodziło ze wschodniej Ukrainy. Brakowało ukraińskich oficerów kadrowych, dlatego wiele funkcji oficerskich zostało obsadzonych przez podoficerów. Około 15% żołnierzy Brygady stanowili Niemcy (wchodzący w skład pododdziałów technicznych). Uzbrojenie stanowiły pistolety maszynowe MP 40, będące na wyposażeniu 1 kurenia, oraz karabiny ręczne Mannlicher i Mosin.

Szkolenie wojskowe żołnierze Brygady przeszli w miejscowości Niemegk, 40 km na zachód od Berlina. 8 kwietnia złożyli w obecności gen. Pawło Szandruka, dowódcy nowo formowanej Ukraińskiej Armii Narodowej (UNA), przysięgę wojskową na wierność narodowi ukraińskiemu i Ukrainie^[1] Brygada weszła formalnie w skład nowo tworzonej 2 Dywizji UNA, na czele której miał stanąć płk P. Diaczenko (mianowany 7 kwietnia przez gen. P. Szandruka do stopnia generała chorążego), choć faktycznie znajdowała się pod niemieckim zwierzchnictwem wojskowym.

Historia jednostki

3 kwietnia 1945 r. Brygada została skierowana do miejscowości Glatz, gdzie przybyły uzupełnienia z Pragi. Byli to emigranci polityczni w większości w wieku 45 – 55 lat, będący b. oficerami armii carskiej oraz młodzi Ukraińcy w wieku 17 – 18 lat, bez żadnego doświadczenia wojskowego. Spośród części z nich sformowano 3 kureń (zapasowy), zaś reszta została włączona do dwóch pozostałych kureni. Brygada osiągnęła liczebność ok. 2 tys. ludzi. Została włączona w skład Fallschirm-Panzerkorps "Hermann Göring" przyporządkowanego felmarszałkowi Ferdinanda Schörnera.

19 kwietnia Ukraińcy transportem kolejowym zostali wysłani do Budziszyna (Bautzen). Jednakże 12 km przed miastem pociąg został ostrzelany ogniem karabinów maszynowych i moździerzy, w związku z czym żołnierze 1 kurenia prosto z wagonów ruszyli do ataku, odrzucając atakujące oddziały Armii Czerwonej. Pozostałe dwa kurenie zajęły pozycje obronne. 20 kwietnia dowództwo Brygady otrzymało rozkaz dokonania rozpoznania bojem w kierunku Budziszyna i nawiązania kontaktu z niemieckimi oddziałami, okrążonymi w mieście. Zadanie miały wykonać 2 i 4 sotnie oraz patrole motocyklowe. Patrol z 2 sotni, niszcząc dwa czołgi T-34, przedostał się do Budziszyna. 22 kwietnia do natarcia przeszła 3 sotnia, zajmując stację kolejową pod Budziszynem, gdzie wzięto 12 jeńców wojennych. Następnego dnia w kierunku autostrady do Drezna zaatakowała cała Brygada. Jednakże po 5 km dostała się pod silny ogień artyleryjski, nie dochodząc do autostrady. 27 kwietnia patrole poinformowały, że Brygadzie grozi okrążenie. Wieczorem do natarcia przeszły 2 i 3 sotnie, ale zaległy pod ogniem moździerzy. W odpowiedzi kontratak przeprowadziły oddziały Armii Czerwonej, przerywając linie obronne 1 sotni i wychodząc na tyły Brygady. W tak groźnej sytuacji gen. P. Diaczenko wydał rozkaz dowódcom wszystkich kureni prowadzenia stałej obrony, a sam zebrał grupę złożoną z oficerów sztabowych i żołnierzy służb tyłowych, na czele której zaatakował czerwonoarmistów. Do kontrnatarcia przeszły wówczas inne pododdziały, co doprowadziło do odrzucenia Sowietów. Następnie poprowadzono dalszy atak, który doprowadził do rozbicia jednego z pułków piechoty 7 dywizji piechoty ze składu 2 Armii WP. Do niewoli dostało się ogółem ok. 700 sowieckich i polskich żołnierzy, zdobyto 5 moździerzy, 20 karabinów maszynowych i dużą ilość amunicji. Być może Brygada była tajemniczym 7 pułkiem piechoty własowców, wymienianym w różnych publikacjach dotyczących bitwy pod Budziszynem. Generał P. Diaczenko za to zwycięstwo został przez gen. Hyazintha Grafa Strachwitza von Groß-Zauche und Camminetz, dowódcę Panzerjäger-Brigade "Oberschlesien", osobiście odznaczony Krzyżem Żelaznym 1 klasy. Po tych walkach Ukraińcy zostali lepiej wyposażeni; dostali karabiny szturmowe StG44, zdobyczną sowiecką broń maszynową i artylerię. Brygada została całkowicie zmotoryzowana. W dniach 2 – 3 maja 1945 r. osłaniała ucieczkę z Budziszyna ludności cywilnej. Prawie przez cały czas znajdowała się pod ostrzałem moździerzy i artylerii.

5 maja gen. P. Diaczenko otrzymał rozkaz odejścia na linię rzeki Łaby, a następnie nawiązania kontaktu z 14 Dywizją Grenadierów SS. 6 maja maszerujących żołnierzy Brygady ostrzelały sowieckie samoloty, w wyniku czego poniosła ona bardzo duże straty. 7 maja dotarła do Łaby, ale okazało się, że most na rzece był zniszczony. Wieczorem gen. P. Diaczenko rozkazał żołnierzom podzielić się na grupy, a następnie przedzierać się przez Łabę w kierunku Weimaru, na obszary zajęte przez wojska alianckie. Rano następnego dnia Brygada została jednak okrążona przez wojska sowieckie. Generał P. Diaczenko został oddzielony od reszty swojej formacji i dowiedział się o ogłoszeniu kapitulacji wojsk niemieckich. W tej sytuacji Ukraińcy, pojedynczo i grupami, zaczęli przebijać się na zachód; od czasu do czasu dochodziło do potyczek z czerwonoarmistami. Do Amerykanów udało się dotrzeć jedynie 30% żołnierzy Brygady, w tym gen. P. Diaczence, reszta zginęła po drodze lub dostała się do niewoli sowieckiej.

Skład organizacyjny z 12 kwietnia 1945 r.

• dowódca – płk (gen. chor.) Petro Diaczenko
• adiutant – por. Jurkiw
• szef sztabu – mjr Wołodymyr Hładych
• starszy oficer do poruczeń – sotnik Arseniw, chor. Matkiwski
• 1 kureń – d-ca sotnik Furs
  • 1 sotnia – d-ca chor. Gonczaruk
  • 2 sotnia – d-ca chor. Maksymienko
  • 3 sotnia – d-ca chor. Dmitrienko
• 2 kureń – d-ca por. Gładycz
  • 4 sotnia – d-ca chor. Kirylenko
  • 5 sotnia – d-ca ?
  • 6 sotnia – d-ca chor.Fedorenko
• 3 kureń – d-ca por. Starowyjt (Starowojt)
• kureń artylerii przeciwpancernej – d-ca ?
• sotnia zmotoryzowana – d-ca chor. Iwanienko (Iwanczenko)
• sotnia saperów – d-ca ?
• pododdział gospodarczy – d-ca chor. Jaremienko
• pluton żandarmerii – d-ca sotnik Sokalski
• pluton sanitarny – d-ca ? (niemiecki lekarz i 6 sanitariuszek Ukrainek)

Przypisy

Bibliografia

• Jarosław W. Gdański, Zapomniani żołnierze Hitlera, Warszawa 2005