Budynek przy ul. Tadeusza Kościuszki 4 w Sanoku

Budynek przy ul. Tadeusza Kościuszki 4 w Sanoku
Ilustracja
Stan budynku w 2013
Państwo

 Polska

Miejscowość

Sanok

Adres

ul. Tadeusza Kościuszki 4,
(Śródmieście)

Typ budynku

gmach

Architekt

Wohl

Kondygnacje

3

Rozpoczęcie budowy

1935

Ukończenie budowy

1937

Pierwszy właściciel

Miasto Sanok

Obecny właściciel

Bank Pekao

Położenie na mapie Sanoka
Mapa konturowa Sanoka, w centrum znajduje się punkt z opisem „Budynek przy ul. Tadeusza Kościuszki 4 w Sanoku”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Budynek przy ul. Tadeusza Kościuszki 4 w Sanoku”
Położenie na mapie powiatu sanockiego
Mapa konturowa powiatu sanockiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Budynek przy ul. Tadeusza Kościuszki 4 w Sanoku”
Ziemia49°33′35,6″N 22°12′15,3″E/49,559889 22,204250

Budynek przy ul. Tadeusza Kościuszki 4 w Sanokubudynek położony przy ulicy Tadeusza Kościuszki 4 w Sanoku.

Historia

Budynek jest umiejscowiony w centralnej części miasta, w dzielnicy Śródmieście. Elewacja południowa znajduje się przy ulicy Tadeusza Kościuszki, a elewacja wschodnia przy ulicy Grzegorza z Sanoka.

W przeszłości w tym miejscu znajdował się Kościół Najświętszej Marii Panny (od 1377 do 1787 roku)[1].

Gmach został wybudowany w latach 1935-1937 za kadencji burmistrza Jana Rajchla. Projektantem był Wohl, a budowę gmachu nadzorował naczelnik Wydziału Technicznego w magistracie miejskim, inż. Roman Wajda[2]. Uroczystość poświęcenia budynku odbyła się 19 września 1937[3]. Została w nim ulokowana Komunalna Kasa Oszczędności Miasta Sanoka (istniejąca w mieście od 1930)[4][5]. Prezesem rady nadzorczej KKO był w 1938 burmistrz Maksymilian Słuszkiewicz[6], a w dyrekcji KKO działali wówczas Kazimierz Michalski (ojciec Stanisława), Stanisław Augustyński i Salomon Ramer[7][8].

Według Edwarda Zająca wzniesienie tak okazałej i nowoczesnej w owych czasach budowli dowodziło „gospodarności i zapobiegliwości władz miasta”[9]. Do 1939 do numeru 4 ulicy był przypisany lekarz dr Herman Gruber[10].

Fasada budynku została pokryta szlachetną zaprawą kamienną. Wewnątrz budynku znajduje się reprezentacyjna sala manipulacyjna, skarbiec i powierzchnie biurowe. Poza tym w gmachu istnieją lokale mieszkalne[11].

Podczas II wojny światowej w okresie okupacji niemieckiej w budynku pod przemianowanym adresem Hermann Göring Strasse 4 urzędował Stadtkommissar (komisarz miasta) oraz działała Kommunal-Sparkasse (Komunalna Kasa Oszczędności)[12][13], wzgl. określana jako Sparkasse der Stadt Sanok[14][15] (Kasa Oszczędnościowa Miasta Sanok).

Tablica upamiętniająca członków AK, NOW, MWP

Po nadejściu frontu wschodniego i po wkroczeniu wojsk radzieckich do Sanoka, w początkowym okresie Polski Ludowej tj. od drugiej połowy 1944 do wiosny 1947 budynek został przejęty przez Wojenną Komendę Miasta i NKWD[16]. Wejście do Komendy Wojennej istniało od ulicy Grzegorza, a wejście do NKWD było od ulicy Kościuszki[16]. Piwnice budynku zaadaptowano na areszt, w którym przetrzymywani byli podczas śledztw działacze niepodległościowi – członkowie Armii Krajowej, Narodowej Organizacji Wojskowej, Młodzieży Wielkiej Polski[16]. Ich przesłuchania toczyły się nocą na drugim piętrze budynku (prowadzili je mjr Woroszyłow i kpt. Popow)[16]. W budynku było osadzonych m.in. 16 sanoczan, aresztowanych na przełomie września i października 1946 w związku z działalnością w MWP (wśród nich byli m.in. nauczyciel dr Jan Świerzowicz, Józef Kuczma, Augustyn Posadzki, Czesław Jasielski, Edward Stasiczak, Aleksander Roman, Stanisław Trzyszka)[16]. Ich proces odbył się w lutym w Rzeszowie[16].

Po wojnie, u zarania Polski Ludowej w drugiej połowie lat 40. na II piętrze gmachu funkcjonowała księgowość firmy określanej jako „Tartaki” dr. Oskara Schmidta[17]. W okresie PRL w budynku działał Oddział Narodowego Banku Polskiego w Sanoku, którego wieloletnim dyrektorem od końca 1965 był Marcin Drozd[18]. W 1974 elewacja budynku została odremontowana[19][17]. W ramach restrukturyzacji od 1 lutego 1989 oddział NBP został przekształcony w Bank Depozytowo-Kredytowy w Lublinie S.A Oddział w Sanoku[20] (dyrektorem do 1991 pozostawał M. Drozd[21][18]), który funkcjonował w budynku do końca XX wieku (wówczas fasada była wykonana w odcieniach koloru niebieskiego[22]). 3 lutego 1996 roku pracownicy sanockiego Oddziału BD-K obchodzili jubileusz 60-lecia istnienia[23]. 22 grudnia 1997 budynek został otwarty po remoncie[24].

W gmachu ulokowano siedzibę oddziału Banku Pekao (kolor fasady budynku został zmieniony na odcień zieleni).

W mieszkaniach gmachu zamieszkiwali: ww. Marcin Drozd[25] oraz do końca życia Julian Rudak (1917-2008)[26].

Po latach więzieni i torturowani w gmachu przez NKWD zostali upamiętnienie tablicą pamiątkową na południowej elewacji budynku, ustanowioną w 50. rocznicę powstania Armii Krajowej i odsłoniętą 20 grudnia 1992[17][27][28][29]. Inicjatorem było sanockie koło Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej. Projektantem był Władysław Kandefer. Tablica zawiera inskrypcję: „W tym budynku w latach 1944-1947 byli więzieni i maltretowani przez NKWD członkowie: Armii Krajowej, Narodowej Organizacji Wojskowej, Młodzieży Wielkiej Polski. Wmurowano w 50 rocznicę powstania Armii Krajowej. Sanok 1992”[30]. Treść inskrypcji poddał krytyce były oficer konspiracji AK-owskiej, Julian Rudak[17].

Budynek został wpisany do gminnego rejestru zabytków miasta Sanoka, opublikowanego w 2015[31].

Przypisy

  1. Edward Zając, Szkice z dziejów Sanoka, Sanok 1998, s. 163. W czasie budowy znaleziono szczątki ludzkie, które przeniesiono na cmentarz.
  2. Edward Zając, Sanockie biografie, Sanok 2009, s. 42.
  3. Borys Łapiszczak: Sanok i Województwo Podkarpackie na dawnej pocztówce i fotografii. Cz. VII. Sanok: Poligrafia, 2004, s. 101. ISBN 83-915388-4-2.
  4. Spis Abonentów sieci telefonicznych Państwowych i Koncesjonowanych w Polsce (z wyjątkiem m. st. Warszawy) na 1938 r.. Warszawa: Państwowe Przedsiębiorstwo „Polska Poczta, Telegraf i Telefon”, 1938, s. 622.
  5. Pierwotnie miejska Kasa Oszczędności powstała po wystawionym poręczeniu Rady Miasta Sanoka w uchwale z 1 maja 1904, zob. Komunalna Kasa Oszczędności M. Sanoka. „Codzienna Gazeta Handlowa”. 270, s. 142, 26 listopada 1938. 
  6. Rocznik Polskiego Przemysłu i Handlu. Warszawa: 415, s. Warszawa.
  7. Komunalna Kasa Oszczędności M. Sanoka. „Codzienna Gazeta Handlowa”. 270, s. 142, 26 listopada 1938. 
  8. Komunalna Kasa Oszczędności Miasta Sanoka. „Rocznik Polskiego Przemysłu i Handlu”. 6, s. 415, 1938. 
  9. Edward Zając, Szkice z dziejów Sanoka, Sanok 1998, s. 134.
  10. Książka telefoniczna. 1939. s. 706. [dostęp 2015-05-26].
  11. Edward Zając, Szkice z dziejów Sanoka, Sanok 1998, s. 255.
  12. Amtliches Fernsprechbuch fűr das Generalgouvernement. Deutsche Post Osten, 1941, s. 59.
  13. Amtliches Fernsprechbuch fűr das Generalgouvernement. Deutsche Post Osten, 1942, s. 79, 80.
  14. Maria Łapiszczak: Sanok na dawnej pocztówce i fotografii. Cz. II. Sanok: 2001, s. 37. ISBN 83-915388-1-8.
  15. Andrzej Romaniak: Sanok. Fotografie archiwalne – Tom II. Wydarzenia, uroczystości, imprezy. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2011, s. 173. ISBN 978-83-60380-30-7.
  16. a b c d e f Stanisław Kawski. Poczta. „Nowiny”. Nr 154, s. 3, 10 sierpnia 1993. 
  17. a b c d Julian Rudak. Poczta. Pamięć ułomna. „Nowiny”. Nr 134, s. 3, 13 lipca 1993. 
  18. a b Drozd 2015 ↓, s. 74.
  19. Remont. „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 4, Nr 4 z 1-15 maja 1974. Sanocka Fabryka Autobusów. 
  20. Królewskie Wolne Miasto Sanok. Informator miejski. Bydgoszcz: Journal, 1995, s. 41. ISBN 83-86002-54-9.
  21. Franciszek Oberc: Kalendarium sanockie 1974-1994, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 959.
  22. Stefan Stefański, Sanok i okolice. Przewodnik turystyczny, Sanok 1991 (zdjęcia).
  23. Zbigniew Osenkowski, Kalendarium sanockie 1995-2000, Rocznik Sanocki Tom VIII – Rok 2001, Sanok 2001, s. 326.
  24. Zbigniew Osenkowski. Kalendarium sanockie 1995-2000. „Rocznik Sanocki 2001”, s. 343, 2001. Towarzystwo Przyjaciół Sanoka i Ziemi Sanockiej. ISSN 0557-2096. 
  25. Drozd 2015 ↓, s. 9, 11, 15, 74, 150, 189, 329.
  26. Olga Ptak (oprac.): Zdzisław Beksiński. Listy do Jerzego Lewczyńskiego. Gliwice: Muzeum w Gliwicach, 2014, s. 670. ISBN 978-83-89856-71-5.
  27. Adam Sudoł: Polska Ojczyzna moja. Część II. Sanok: 1999, s. 19.
  28. Adam Sudoł: Wybór z Księgi Ogłoszeń Parafii Przemienienia Pańskiego w Sanoku (lata 1967–1995). Sanok: 2001, s. 375, 376. ISBN 83-914224-7-X.
  29. Franciszek Oberc: Kalendarium sanockie 1974-1994, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 963.
  30. Franciszek Oberc, Pomniki i tablice pamiątkowe Sanoka, Sanok 1998, s. 19-20.
  31. Zarządzenie Burmistrza Miasta Sanoka nr 42/2015 z 9 marca 2015. bip.um.sanok.pl, 2015-03-09. s. 4. [dostęp 2016-10-20].

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Subcarpathian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Podkarpackie Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 50.9 N
  • S: 48.95 N
  • W: 21.03 E
  • E: 23.66 E
4 Kościuszki Street in Sanok 2013.jpg
Autor: Lowdown, Licencja: CC BY-SA 3.0
Budynek przy ul. Kościuszki 4 w Sanoku, stan w 2013
AK NOW MWP plaque 4 Kościuszki in Sanok.jpg
Autor: Lowdown, Licencja: CC BY-SA 3.0
Tablica pamiątkowa (AK-owska) na fasadzie budynku przy ulicy Kościuszki 4.
Powiat sanocki location map.png
Autor: Smat, Licencja: CC BY-SA 2.0
Location map
Sanok location map.png
Autor: OpenStreetMap contributors, Licencja: ODbL
OpenStreepMap location map of Sanok, Poland:
  • top = 49.5905
  • bottom = 49.5234
  • left = 22.1468
  • right = 22.2844