Burt Lancaster

Burt Lancaster

Lancaster (1947)
Imię i nazwisko	Burton Stephen Lancaster
Data i miejsce urodzenia	2 listopada 1913 Nowy Jork
Data i miejsce śmierci	20 października 1994 Los Angeles
Zawód	aktor, reżyser, producent filmowy
Współmałżonek	June Ernst (1935–1946; rozwód) Norma Anderson (1946–1969; rozwód) Susan Martin (1990–1994; jego śmierć)
Lata aktywności	1945–1990

Lancaster i Ava Gardner w Zabójcach (1946).

Lancaster w scenie z filmu Dolina zemsty (1951).

Lancaster i Deborah Kerr w Stąd do wieczności (1953).

Burton Stephen „Burt” Lancaster^[1] (ur. 2 listopada 1913^[2] w Nowym Jorku^[3], zm. 20 października 1994^[4] w Los Angeles^[5]) – amerykański aktor filmowy. Laureat Oscara dla najlepszego aktora pierwszoplanowego za rolę w filmie Elmer Gantry (1960) Richarda Brooksa^[6]. American Film Institute umieścił go na 19. miejscu w rankingu „Największych amerykańskich aktorów wszech czasów” (The 50 Greatest American Screen Legends)^[7].

Życiorys

Wczesne lata

Urodził się na Manhattanie w Nowym Jorku przy 209 East 106. Street, między drugą a trzecią Aleją, dziś miejscu Benjamin Franklin Plaza w protestanckiej rodzinie klasy robotniczej angielskiego pochodzenia, jako jedno z pięciorga dzieci Elizabeth (z domu Roberts) i listonosza^[8] Jamesa Henry’ego Lancastera. Jego dziadkowie, będący potomkami angielskich imigrantów do północnej Irlandii z Ulsteru, wyemigrowali z Belfastu do Ellis Island (USA), jego rodzina ze strony matki uważa się za związaną z Frederickiem Robertsem.

Dorastał we wschodnim Harlemie i spędził dużą część swojego czasu na ulicy; jego wielką pasją była gimnastyka. W roku 1930 ukończył szkołę średnią DeWitt Clinton High School w nowojorskim Bronksie^[9]. W latach 1932–1939 pracował w cyrku jako akrobata. W latach 1939–1942, po urazie, dorabiał na stanowisku sprzedawcy w Marshall Field’s w Chicago. Był także strażakiem i pracował w zakładzie mięsnym^[10]. Podczas II wojny światowej, w latach 1942–1945, służył w Armii Stanów Zjednoczonych.

Kariera

Początkowo nie myślał o aktorstwie. Jego ówczesna żona June Ernst pracowała jako sekretarka w agencji aktorskiej, gdzie jeden z agentów namówił go, by zgłosił się na przesłuchanie do wystawianej broadwayowskiej sztuki Dźwięk polowania (1945). Przez dwa tygodnie odtwarzał rolę sierżanta Josepha Mooneya, która zwróciła na niego uwagę producentów filmowych i przyniosła mu nagrodę Theatre World Award. Na ekranie zadebiutował w dramacie kryminalnym Zabójcy (1946) w reżyserii Roberta Siodmaka, gdzie wystąpił u boku Avy Gardner. Zdobył znaczny rozgłos i pojawił się w dwóch kolejnych produkcjach w następnym roku: thrillerze Brutalna siła i dramacie kryminalnym Desert Fury.

Przez wiele lat przyjaźnił się z aktorem, Kirkiem Douglasem, z którym zagrał w sześciu filmach: I Walk Alone (1948), Pojedynek w Corralu O.K. (1957), Uczeń diabła (1959), Siedem dni w maju (1964), Zwycięstwo nad Entebbe (1976) i Twardziele (1986).

Za rolę sierżanta Miltona Wardena w melodramacie wojennym Stąd do wieczności (1953) Freda Zinnemanna otrzymał swoją pierwszą nominację do nagrody Oscara. Tytułowa kreacja w filmie Elmer Gantry (1960) przyniosła mu Oscara dla najlepszego aktora pierwszoplanowego oraz Złoty Glob. Kolejną nominację do Oscara otrzymał za postać Roberta Franklina Strouda w biograficznym dramacie Ptasznik z Alcatraz (1962) Johna Frankenheimera. Rola Lou Pascala w melodramacie kryminalnym Atlantic City (1980) Louisa Malle’a z Susan Sarandon i Michelem Piccoli po raz kolejny przyniosła mu nominację do Oscara i Złotego Globu.

Ma swoją gwiazdę (numer 6801) na hollywoodzkiej Walk of Fame.

Życie prywatne

Był trzykrotnie żonaty: z June Ernst (w latach 1935–1946), Normą Anderson (w latach 1946–1969), z którą miał pięcioro dzieci: Jimmy’ego, Billa, Susan, Joannę i Sighle i z Susan Martin (od 10 września 1990 do jego śmierci w 1994).

Zmarł po kolejnym zawale serca w swoim domu w Los Angeles na dwa tygodnie przed 81. urodzinami.

Filmografia

• Zabójcy (1946) jako „Szwed” Andersen
• Brutalna siła (1947) jako Joe Collins
• Przepraszam, pomyłka (1948) jako Henry Stevenson
• W pułapce miłości (1949) jako Steve Thompson/narrator
• Płomień i strzała (1950) jako Dardo Bartoli
• Dolina zemsty (1951) jako Owen Daybright
• Wróć, mała Shebo (1952) jako Doc Delaney
• Karmazynowy pirat (1952) jako kapitan Vallo
• Stąd do wieczności (1953) jako sierżant Milton Warden
• Vera Cruz (1954) jako Joe Erin
• Ostatnia walka Apacza (1954) jako Massai
• Tatuowana róża (1955) jako Alvaro Mangiacavallo
• Traper z Kentucky (1955) jako Elias Wakefield „Big Eli” (także reżyseria)
• Zaklinacz deszczu (1956) jako Bill Starbuck
• Trapez (1956) jako Mike Ribble
• Słodki smak sukcesu (1957) jako J.J. Hunsecker
• Pojedynek w Corralu O.K. (1957) jako Wyatt Earp
• Dramat w głębinach (1958) jako porucznik Jim Bledsoe
• Osobne stoliki (1958) jako John Malcolm
• Uczeń diabła (1959) jako wielebny Anthony Anderson
• Elmer Gantry (1960) jako Elmer Gantry
• Nie do przebaczenia (1960) jako Ben Zachary
• Wyrok w Norymberdze (1961) jako Ernst Janning
• Młodzi dzicy (1961) jako Hank Bell
• Ptasznik z Alcatraz (1962) jako Robert Stroud
• Lampart (1963) jako książę Fabrizio Salina
• Lista Adriana Messengera (1963)
• Dziecko czeka (1963) jako dr Matthew Clark
• Siedem dni w maju (1964) jako gen. James Mattoon Scott
• Pociąg (1964) jako Paul Labiche
• Na szlaku Alleluja (1965) jako porucznik Thaddeus Gearhart
• Zawodowcy (1966) jako Bill Dolworth
• Łowcy skalpów (1968) jako Joe Bass
• Pływak (1968) jako Ned Merrill
• Obrona zamku (1969) jako mjr. Abraham Falconer
• Cyrk straceńców (1969) jako Mike Rettig
• Port lotniczy (1970) jako Mel Bakersfeld
• Valdez przybywa (1971) jako Bob Valdez
• Szeryf (1971) jako Jered Maddox
• Ucieczka Ulzany (1972) jako McIntosh
• Skorpion (1973) jako Cross
• Zamach na prezydenta (1973) jako James Farrington
• Portret rodzinny we wnętrzu (1974) jako profesor
• Mojżesz Prawodawca (1974, miniserial) jako Mojżesz
• Buffalo Bill i Indianie (1976) jako Ned Buntline
• Wiek XX (1976) jako Berlinghieri, dziadek Alfredo
• Skrzyżowanie Cassandra (1976) jako Stephen Mackenzie
• Zwycięstwo nad Entebbe (1976) jako Szimon Peres
• Wyspa doktora Moreau (1977) jako dr Paul Moreau
• Ostatni promień blasku (1977) jako generał Lawrence Dell
• Spatranie (1978) jako major Asa Barker
• Świt Zulu (1979) jako płk. Anthony Durnford
• Atlantic City (1980) jako Lou Pascal
• Skóra (1981) jako generał Mark Wayne Clark
• Biznesmen i gwiazdy (1983) jako Felix Happer
• Weekend Ostermana (1983) jako Maxwell Danforth
• Twardziele (1986) jako Harry Doyle
• Pogrzeb wikinga (1988) jako Levi Rockwell
• Pole marzeń (1989) jako dr Archibald „Moonlight” Graham
• Przed sklepem jubilera (1989) jako jubiler
• Upiór w operze (1990) jako Gerard Carriere

Nagrody

• Nagroda Akademii Filmowej 1960: Elmer Gantry (Najlepszy Aktor Pierwszoplanowy)

Przypisy

Bibliografia

• Burt Lancaster w bazie IMDb (ang.)
• Burt Lancaster w bazie Filmweb
• Burt Lancaster w bazie Notable Names Database (ang.)
• Burt Lancaster w Internetowej Bazie Filmowej (fdb.pl)