Bystra (powiat bielski)

Bystra
wieś
Ilustracja
Dolina Bystrej od strony południowej
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Powiat

bielski

Gmina

Wilkowice

Wysokość

430–1117 m n.p.m.

Liczba ludności (2008)

4034

Strefa numeracyjna

33

Kod pocztowy

43-360[1]

Tablice rejestracyjne

SBI

SIMC

1000338

Położenie na mapie gminy Wilkowice
Mapa konturowa gminy Wilkowice, w centrum znajduje się punkt z opisem „Bystra”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Bystra”
Położenie na mapie powiatu bielskiego
Mapa konturowa powiatu bielskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Bystra”
Ziemia49°45′34″N 19°03′35″E/49,759444 19,059722
Strona internetowa
Nieoficjalny herb wsi Bystra

Bystrawieś w Polsce położona w województwie śląskim, w powiecie bielskim, w gminie Wilkowice. Powierzchnia sołectwa wynosi 1379 ha[2], a liczba ludności 3887, co daje gęstość zaludnienia równą 281,9 os./km². Dawniej były to dwie odrębne wsie – Bystra Śląska (niem. Bistrai) i Bystra Krakowska, połączone administracyjnie w 1956 z równoczesną zmianą nazwy na Bystra. Miejscowość położona jest nad potokiem Białka w Beskidzie Śląskim, lewym dopływem Białej, na południe od Bielska-Białej.

Części wsi i obwody głosowania

Integralne części wsi Bystra[3][4]
SIMCNazwaRodzaj
1001208Bystra Dolnaczęść wsi
1003928Bystra Dolnaczęść wsi
1001214Bystra Górnaczęść wsi
1003934Bystra Górnaczęść wsi
1001220Bystra Południowaczęść wsi
1001237Czosnekczęść wsi
1001355Kaplicaczęść wsi
1001421Piekłoczęść wsi

Administracyjny podział na Bystrą Śląską i Bystrą Krakowską zachował się w postaci 2 odrębnych obwodów głosowania gminy Wilkowice: obwód nr 5 obejmuje dawną Bystrą Śląską, z kolei obwód nr 6 dawną Bystrą Krakowską[5]. W wyborach samorządowych w 2010 w tych dwóch obwodach uprawionych do głosowania było łącznie 3274 osób, z tego 1294[6] (39,5%) w obwodzie nr 5 (Bystrej Śląskiej) a 1980[7] (60,5%) w obwodzie nr 6 (Bystrej Krakowskiej). Gdyby te proporcje odnosiły się również do ogółu populacji sołectwa to liczbę mieszkańców Bystrej Śląskiej można by szacować na ponad 1500 osób, zaś Bystrej Krakowskiej na ponad 2300.

Historia

Obie miejscowości, Bystra Śląska i Bystra Krakowska, założone zostały w XVI wieku i rozwijały się równolegle, rozdzielone jednak nurtem rzeki Białki, stanowiącej przez kilka wieków granicę państwową: Bystra Śląska na Śląsku Cieszyńskim należała do Królestwa Czech (od 1526 w austriackim imperium Habsburgów, do 1572 w księstwie cieszyńskim, później w bielskim państwie stanowym i Księstwie Bielskim od 1752), natomiast Bystra Krakowska – w ramach Żywiecczyzny położona była w granicach I Rzeczypospolitej. Po I rozbiorze Polski w 1772 roku do końca I wojny światowej granica ta rozdzielała jedynie austriackie prowincje: Śląsk i Galicję. W 1900 roku te dwie miejscowości miały łącznie obszar 1811 hektarów i 1434 mieszkańców[8][9].

Bystra Krakowska

Bystra Krakowska założona została w XVI w. i od początku związana była z państwem żywieckim, a od 1618 r. wchodziła w skład wydzielonego z niego klucza łodygowickiego.

Według austriackiego spisu ludności z 1900 w Bystrej leżącej w prowincji Galicja i powiecie Biała w 118 budynkach na obszarze 847 hektarów mieszkało 947 osób (gęstość zaludnienia 111,8 os./km²), z czego wszyscy byli polskojęzycznymi katolikami[8].

Bystra Śląska (Bistrai)

Pocztówka z Bystrej z lat dwudziestych XX wieku.

Bystra Śląska powstała w I połowie XVI w. jako osada drwali trzebiących lasy na stokach Koziej Góry i Szyndzielni. W 1570 roku została ona sprzedana – wraz z Mikuszowicami Śląskimi i Kozim Lasem – przez księcia cieszyńskiego magistratowi miasta Bielska. Odtąd aż do XIX w. była własnością miejską (później – gminą miejską), zasiedloną w znacznej części kolonistami niemieckimi. Poczynając od XIX w. zaczęły się tu ujawniać polsko-niemieckie antagonizmy narodowościowe. Według austriackiego spisu ludności z 1900 w Bystrej (leżącej w prowincji Śląsk) w 56 budynkach na obszarze 964 hektarów mieszkało 487 osób, co dawało gęstość zaludnienia równą 50,5 os./km². 361 (74,13%) mieszkańców było katolikami, 85 (17,5%) ewangelikami a 41 (8,4%) Żydami, 312 (64,1%) było niemiecko- a 173 (35,5%) polskojęzycznymi, zaś 1 osoba posługiwała się językiem czeskim[9]. Do 1910 roku liczba mieszkańców wzrosła do 548 osób, z czego 547 było zameldowanych na stałe, 283 (51,7%) było niemiecko- a 264 (48,3%) polskojęzycznymi, 444 (81%) było katolikami, 77 (14,1%) ewangelikami, 25 (4,6%) wyznawcami judaizmu a 2 osoby były jeszcze innej religii lub wyznania[10].

Po zakończeniu I wojny światowej tereny, na których leży miejscowość – Śląsk Cieszyński stał się punktem sporu pomiędzy Polską i Czechosłowacją. W 1918 roku na bazie Straży Obywatelskiej miejscowi Polacy utworzyli lokalny oddział Milicji Polskiej Śląska Cieszyńskiego, który podlegał organizacyjnie 11 kompanii w Bielsku[11].

W 1922 powstała tu pierwsza polska szkoła, do której uczęszczały też dzieci z sąsiednich Mikuszowic Śląskich. Przy szkole tej skupiały się polskie organizacje, jak harcerstwo i Związek Strzelecki „Strzelec” ze swym klubem sportowym „Klimczok”.

Jako miejscowość wypoczynkowa

Pejzaż zimowy z Bystrej Juliana Fałata, namalowany w 1910 roku

Korzystny mikroklimat, w tym duże nasłonecznienie i rześkie, górskie powietrze oraz niezniszczone lasy sprawiły, że w II połowie XIX w. Bystra Śląska stała się miejscowością wypoczynkową. Sprzyjało temu otwarcie w 1878 roku linii kolejowej Bielsko–Żywiec, przebiegającej przez sąsiednie Wilkowice. M.in. w 1886 przebywała tu Maria Konopnicka, a w 1910 osiadł polski malarz Julian Fałat. W 1874 powstał tu pierwszy zakład przyrodoleczniczy, przeobrażony w 1897 przez polskiego lekarza Ludwika Jekelsa w znane sanatorium. W 1912, gdy Bystra uzyskała status miejscowości uzdrowiskowej, zostało ono odsprzedane socjalistycznemu związkowi zawodowemu górników z Karwiny, a w 1934 Związkowi Kas Chorych, który je rozbudował w duże sanatorium na 500 łóżek, leczące choroby płuc i gruźlicę. Tu leczyli się i zmarli działacze socjalistyczni: Ignacy Daszyński (1936) oraz Tadeusz Reger (1938)[12].

Administracyjne losy w państwie polskim i połączenie

Po I wojnie światowej obie miejscowości znalazły się w granicach odrodzonej Polski. W latach 1918–1939 i 1945–1950 Bystra Śląska należała do powiatu bielskiego (województwo śląskie, później katowickie), zaś Bystra Krakowska – do powiatu bialskiego (województwo krakowskie). W 1950 roku miejscowości te wraz z Meszną włączono do powiatu bielskiego w województwie katowickim. Bystrą Krakowską i Bystrą Śląską połączono w 1956 roku w jedną wieś, którą w 1973 roku włączono do gminy Wilkowice, a w latach 1975–1998 administracyjnie należała do województwa bielskiego.

Po połączeniu

Siedziba Centrum Pulmonologii i Torakochirurgii w Bystrej

Do lat 80. XX wieku Bystra była w dalszym ciągu znaną miejscowością wypoczynkową, w której powstało wiele nowych zakładowych i resortowych domów wczasowych oraz liczne prywatne domki letniskowe. Obecnie domy wczasowe funkcjonują jako ogólnodostępne hotele i ośrodki wypoczynkowe, którym towarzyszy szereg mniejszych pensjonatów. Poza tym miejscowość rozwija się jako zaplecze mieszkaniowe dla pobliskiego Bielska-Białej. Działalność leczniczą dawnego śląskiego sanatorium kontynuuje Specjalistyczny Zespół Chorób Płuc i Gruźlicy. Swe tradycje sportowe kontynuuje również miejscowy klub LKS „Klimczok”, z którego wywodzili się wybitni skoczkowie narciarscy: Zdzisław Hryniewiecki, Józef Przybyła i Łukasz Kruczek.

W roku 2004 Bystra przystąpiła do konkursu: „Najpiękniejsza wieś województwa śląskiego”. Nie przyznano I miejsca, natomiast 3 równorzędne II miejsca w których znalazła się Bystra[13].

Komunikacja

Do Bystrej dojeżdża autobus podmiejski linii nr 57 obsługiwanej przez MZK Bielsko-Biała[14]. Końcowy przystanek znajduje się na pętli przy „Leśniczówce” w Bystrej Śląskiej. Do końcowego przystanku autobus jedzie ul. Fałata, obok m.in. Specjalistycznego Szpitala Gruźliczego, przy którym znajduje się przystanek tej linii, gdzie można dojechać dajej do Bystrej Śląskiej[15] oraz centrum Bielska-Białej (Partyzantów/Zamkowa/3 Maja/Warszawska)[16].

Religia

Na terenie Bystrej działalność duszpasterską prowadzi Kościół Rzymskokatolicki w ramach dwóch parafii diecezji bielsko-żywieckiej:

Osoby związane z Bystrą[17]

Turystyka i osobliwości

W Bystrej położone jest muzeum Juliana Fałata, znanego polskiego malarza, zamieszkałego tu na stałe od 1910 do swojej śmierci w 1929. Ponadto w miejscowości zachowały się również drewniane chałupy z XIX w. oraz wille z przełomu XIX i XX w. (w Bystrej Śląskiej).

Chronionymi pomnikami przyrody są: kilkusetletni cis w Bystrej Górnej obok willi „Halamówka” (ul. Klimczoka 142) oraz 400-letnia lipa koło DPS „Sadyba” ul. Klimczoka 80.

W 2018 r. na terenie Bystrej Krakowskiej zostały zidentyfikowane okazy daglezji zielonej, których wysokości wynoszą od 53 do 57,3 m[18]. Są to najwyższe drzewa, rosnące aktualnie w Polsce.

Szlaki piesze

Z centrum Bystrej można dojść na szczyty Równi (30 min), Koziej Góry (40 min), Szyndzielni (2 godz.), Magury (2 godz.) i Klimczoka (2,5 godz.).

Galeria

Przypisy

  1. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 128 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  2. UG Wilkowice: Statut Sołectwa BYSTRA. W: bip.ugwilkowice.rekord.pl [on-line]. [dostęp 2010-12-01].
  3. Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
  4. GUS. Rejestr TERYT.
  5. Państwowa Komisja Wyborcza: Obwodowe Komisje Wyborcze: Gmina Wilkowice. W: wybory2010.pkw.gov.pl [on-line]. [dostęp 2010-12-01].
  6. Państwowa Komisja Wyborcza: gm. Wilkowice, Obwód nr 5, Okręg wyborczy nr 3. W: wybory2010.pkw.gov.pl [on-line]. [dostęp 2010-12-01].
  7. Państwowa Komisja Wyborcza: gm. Wilkowice, Obwód nr 6, Okręg wyborczy nr 3. W: wybory2010.pkw.gov.pl [on-line]. [dostęp 2010-12-01].
  8. a b Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder, bearbeitet auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1900, XII. Galizien. Wien: 1907.
  9. a b Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder, bearbeitet auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1900, XI. Schlesien. Wien: 1906.
  10. Ludwig Patryn (ed): Die Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1910 in Schlesien. Troppau: 1912.
  11. Jerzy Szczurek 1933 ↓, s. 32–37.
  12. Barański Mirosław: Beskid Śląski. Pasma Klimczoka i Równicy, Wydawnictwo PTTK „Kraj”, Warszawa 1995,s. 219-221, ISBN 83-7005-360-2.
  13. Województwo śląskie: Piękna Wieś – edycja 2004: Lista nagrodzonych. W: www.slaskie.pl [on-line]. [dostęp 2010-12-01].
  14. Rozkład jazdy w Internecie (c) PZI Taran, mzkb-b.internetdsl.pl [dostęp 2017-11-22] [zarchiwizowane z adresu 2017-11-16].
  15. Rozkład jazdy w Internecie (c) PZI Taran, mzkb-b.internetdsl.pl [dostęp 2017-11-22] [zarchiwizowane z adresu 2017-10-13].
  16. Rozkład jazdy w Internecie (c) PZI Taran, mzkb-b.internetdsl.pl [dostęp 2017-11-22] [zarchiwizowane z adresu 2017-07-13].
  17. Bystra i znani ludzie | Bystra, bystra.pl [dostęp 2018-01-09] (pol.).
  18. Rejestr polskich drzew pomnikowych [1].

Bibliografia

  • Jerzy Szczurek: Z wielkich dni Śląska Cieszyńskiego. O milicjach ludowych w latach 1918–1920. Cieszyn: Nakładem Grupy Związku Powstańców Śląskich w Cieszynie, 1933.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Silesian Voivodeship location map2.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of en:Silesian Voivodeship with counties (powiats) and municipalities (gminas). Geographic limits of the map:
  • N: 51.1617 N
  • S: 49.2956 N
  • W: 17.8872 E
  • E: 20.0559 E
POL Szlak zielony.svg
Zielony szlak turystyczny.
POL Szlak czerwony.svg
Czerwony szlak turystyczny.
POL Szlak niebieski.svg
Niebieski szlak turystyczny.
POL Szlak czarny.svg
Czarny szlak turystyczny.
POL Bystra Krakowska SP im. Synów Pułku.JPG
Autor: D T G, Licencja: CC BY-SA 3.0
Szkoła Podstawowa im. Synów Pułku w Bystrej Krakowskiej
Specjalistyczny Zespół Chorób Płuc i Gruźlicy w Bystrej (Bystra powiat bielski).JPG
Autor: Adrian.s6, Licencja: CC BY-SA 3.0
Specjalistyczny Zespół Chorób Płuc i Gruźlicy w Bystrej (Bystra, powiat bielski) (jeden z budynków kompleksu)
POL Bystra Kaplica Miłosierdzia Bożego.JPG
Autor: D T G, Licencja: CC BY 3.0
Kaplica Miłosierdzia Bożego w Bystrej
POL Bystra (Śląska) Fałatówka 2.JPG
Autor: D T G, Licencja: CC BY 3.0
Muzeum Juliana Fałata w Bystrej Oddział Muzeum w Bielsku-Białej, "Fałatówka"
Bystra-Bialka-Klimczok.jpg
The old postcard from the Bystra, village near Bielsko-Biała, Poland
Biała River17.JPG
Autor: Joanna Graczyk, Licencja: CC BY 2.5 pl
River Biała, Poland
POL Bystra Krakowska OSP.JPG
Autor: D T G, Licencja: CC BY-SA 3.0
OSP Bystra (Krakowska), Dom Strażaka
Julian Falat 0015.jpeg
Pejzaż zimowy z Bystrej
Bielsko County location map02.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Loation map of Bielsko County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
  • N: 49.97 N
  • S: 49.64 N
  • W: 18.80 E
  • E: 19.34 E
POL Bystra Krakowska Kościół Najdroższej Krwi Pana Jezusa Chrystusa 2.JPG
Autor: D T G, Licencja: CC BY-SA 3.0
Kościół Najdroższej Krwi Pana Jezusa Chrystusa w Bystrej Krakowskiej
POL Bystra Śląska Krzyż przydrożny 1.JPG
Autor: D T G, Licencja: CC BY 3.0
Krzyż Przydrożny w Bystrej Śląskiej na granicy z Bielskiem-Białą
Kozia Gora od strony Bystrej.JPG
Autor: ElaLe, Licencja: CC BY 2.5
Kozia Góra od strony Bystrej