Celina Dominikowska

Celina Dominikowska
Celina Treter
Ilustracja
Data urodzenia

1830

Data śmierci

1908

Narodowość

polska

Małżeństwo

Kajetan Dominikowski

Celina Dominikowska z domu Treter (ur. 1830, zm. 1908) – polska artystka, malarka, rzeźbiarka, pisarka, kolekcjonerka pamiątek narodowych, działaczka patriotyczna.

Celina Dominikowska z Kordziem

Życiorys

Urodziła się w 1830[1]. Była narodowości polskiej[2]. Pochodziła z rodziny Treter[3]. Jeszcze pod panieńskim nazwiskiem została właścicielką dóbr[4]. Celina i Mieczysław Treterowie odziedziczyli po Aleksandrze Treterze części wsi Dźwiniacz Górny (w 1865 dobra nabył Herman Frenkiel)[5]. W latach 60. zamieszkiwała w Orelcu ze swoim mężem[2][3] (Kajetan Dominikowski był w tym czasie właścicielem tabularnym wsi[6], zaś innym ziemianinem w tym rejonie był Mieczysław Treter[7]). W zaciszu tego miejsca zajmowała się malarstwem w zamiarze tworzenia wystroju świątyń[8]. Wykonała okno kościelne, obraz Matki Boskiej Bolesnej[8]. W tamtejszym dworze gromadziła pamiątki[3]. Posługiwała się pseudonimami „Celina z Orelca” bądź „Celina z orlego gniazda”[9][10][3]. Przebywała też w Sanoku i w Haczowie[3]. Angażowała się w pomoc powstańcom styczniowym 1863–1864[3]. Na przełomie lutego i marca 1863 przebywała krótkotrwale we Lwowie, skąd zabrała odezwy do rozpowszechnienia[11]. Od 5 maja 1863 w jego domu udzielał schronienia Edmunda Ślaskiego[12]. W drugiej połowie 1863 w domu Dominikowskich także chronili się powstańcy[13]. Od 15 lutego 1864 do około 27 lutego 1864 chronili w swym dworze pułkownika Józefa Grekowicza[14]. Wkrótce po 25 marca 1864 zorganizowała zakończoną powodzeniem ucieczkę z transportu więziennego zatrzymanego przez władze austriackie powstańca kpt. Niemirę[15].

Zarejestrowana do udziału w Wystawie Światowej w Paryżu w 1867 zgłosiła okno rzeźbione roboty misternej i snycerskiej, o sześciu szybach z przezroczystymi obrazkami[16][17][18]. Na tej imprezie reprezentowała Orelec[19]. Podczas wystawy paryskiej poświęcono jej artykuł w oficjalnym czasopiśmie ilustrowanym tej imprezy (L’exposition universelle de 1867) i z uznaniem opisano wykonane przez nią szyby symboliczne[20][8]. Poświęciła na jego wykonanie dwa lata pracy pod Sanokiem, używając piłki i rylca[2]. Efekt w postaci niejako płaskorzeźby stanowił sześć szyb alegorycznych, przedstawiających historię sześciu narodów europejskich, które autorka zobrazowała posiłkując się cytatami z Pisma świętego i odnosząc swój opis do epizodów z życia Jezusa[21][8]. Opisanymi narodami byli Niemcy, Francuzi, Anglicy, Włosi, Węgrzy, Polacy[22][8]. W rogach każdej z szyb umieściła podobizny wybitnych przedstawicieli tychże nacji[8]. Jej dzieło zostało uznane za niepospolite[8]. Wykonany ekran podarowała cesarzowi Austro-Węgier Franciszkowi Józefowi, który w rewanżu przesłał jej naszyjnik z medalionem[23]. Pobyt Celiny Dominikowskiej w Paryżu podczas Wystawy Powszechnej oraz jej wspomnienia zostały opisane w trzech rozdziałach książki Jakuba Gordona pt. Obrazki galicyjskie z 1869[24][25]. W 1870 zgłosiła drzeworyt na lwowską wystawę sztuk pięknych[26]. Zarejestrowana do udziału w Wystawie Światowej w Wiedniu 1873 w grupie X (wyroby galanteryjne) prezentowała tam wachlarze, w tym symboliczny wachlarz z liści dębowych (według różnych źródeł reprezentowała tamże Sanok, Orelec i Krosno)[27][28][29][30][31].

W 1894 otrzymała od komitetu Wystawy Krajowej we Lwowie list pochwalny w dziedzinie wytwory pracy kobiet w zakresie gospodarstwa domowego, robót ręcznych, wychowania i dobroczynności (grupa XXIV) za wachlarze malowane[32][33][34].

Jeszcze jako panna, w 1853 wydała pamiętnik rysunkowy w formie szkicownika pt. Życie młodey dziewczyny od 1839 roku do 1853 w Łoni[35]. Od młodości znała się z Arturem Grottgerem i domniemywano, że była odwzorowana na obrazie tego malarza pt. Muzykantka (przejściowo posiadała go), jednak Wanda Młodnicka zaprzeczyła temu[36][37]. Utrzymywała korespondencję z Józefem Ignacym Kraszewskim[38], który wzmiankował jej osobę w publikacji pt. Rachunki (1867–1870)[3]. Była autorką Pamiętnika z lat 1848–1849[39] i publikacji pt. Pieśni powstańcze z 1863 roku z muzyką zebrane i ułożone, wydanej w 1869 we Lwowie[3]. Wydała też dzieło pt. „Figlarz”. Obrazek sceniczny (1900)[3]. Dokonała również przekładu z języka francuskiego komedii zatytułowanej „Zrzutka balonowa”, komedya w 1 akcie (1878)[3]. Zachowały się także jej rękopisy: Roczniki żywota (pamiętniki), Książka dla Polek (dotyczy prowadzenia gospodarstwa), Niezapominajki rodzinne (zbiór pieśni narodowych z różnych epok z rysunkami i winietami), a poza tym ryciny, fotografie, litografie[3].

W latach 70. mieszkała w Krośnie[40][41][3]. W tym okresie przebywała też w Dubiecku[3]. Na początku XX wieku była właścicielką realności we Lwowie przy ulicy Klonowicza 1 oraz przy ulicy Jana Kochanowskiego 1C[42]. Pod drugim z tych adresów na początku lutego 1902 w pokoju mieszkania wybuchł pożar[43]. W tym czasie wydawała we Lwowie pocztówki[44].

Zmarła w 1908[1]. Biogram Celiny Dominikowskiej ukazał się w Suplemencie Słownika biograficznego twórców oświaty i kultury XIX i XX wieku Polski Południowo-Wschodniej pod redakcją Kazimierza Szmyda, wydanym w 2015[45].

Widoczny na zdjęciu obok Kordyan Dominikowski uczył się w Krajowej Szkole Rolniczej w Czernichowie[46][47], którą ukończył w 1893[48]. W 1900 tenże Kordyan Antoni Dominikowski był właścicielem dóbr Serwiry tj. Serwirochy (okolice miast Złoczów, Kamionka Strumiłowa, Brody)[49].

Przypisy

  1. ↑ a b Celina Dominikowska. bj.uj.edu.pl. [dostęp 2020-06-01].
  2. ↑ a b c Gordon. Obrazki 1869 ↓, s. 51.
  3. ↑ a b c d e f g h i j k l m Lata zaboru austriackiego (1772 – 1918). orelec.pl. [dostęp 2020-06-01].
  4. ↑ Przyjechali od 22 do 23 października. „Czas”. Nr 243, s. 4, 24 października 1857. 
  5. ↑ Władysław Pulnarowicz: U źródeł Sanu, Stryja i Dniestru (historja powiatu turczańskiego). Turka: Wydawnictwo Związku Strzeleckiego, 1929, s. 126.
  6. ↑ Skorowidz wszystkich miejscowości położonych w Królestwie Galicyi i Lodomeryi wraz z Wielkiem Księstwem Krakowskiem. Lwów: 1868, s. 150-151.
  7. ↑ Wykaz / Dyrekcya Towarzystwa Wzajemnych Ubezpieczeń od Ognia w Krakowie. „Przegląd Powszechny”. Nr 30, s. 7, 9, 12 marca 1861. 
  8. ↑ a b c d e f g Rozmaitości. „Tygodnik Mód”. Nr 8, s. 8, 20 lutego 1869.  „Tygodnik Mód”. „Kurier Warszawski”. Nr 41, s. 4, 22 lutego 1869. 
  9. ↑ Gordon. Obrazki 1869 ↓, s. 49.
  10. ↑ Edward Minkowiecki: Wykaz pseudonymów używanych przez autorów polskich. Warszawa: 1888, s. VII, XIX.
  11. ↑ Dominikowska 1869 ↓, s. 88-92.
  12. ↑ Dominikowska 1869 ↓, s. 86.
  13. ↑ Dominikowska 1869 ↓, s. 103.
  14. ↑ Dominikowska 1869 ↓, s. 134-135.
  15. ↑ Dominikowska 1869 ↓, s. 141-145.
  16. ↑ Gospodarstwo, przemysł handel. „Gazeta Narodowa”. Nr 30, s. 3, 6 lutego 1866. 
  17. ↑ Kundmachung. „Wiener Zeitung”. Nr 34, s. 432, 10 lutego 1866 (niem.). 
  18. ↑ Gospodarstwo, przemysł handel. „Gazeta Lwowska”. Nr 36, s. 158, 14 lutego 1866. 
  19. ↑ Gordon. Obrazki 1869 ↓, s. 49, 50.
  20. ↑ Gordon. Obrazki 1869 ↓, s. 50.
  21. ↑ Gordon. Obrazki 1869 ↓, s. 51-52.
  22. ↑ Gordon. Obrazki 1869 ↓, s. 52-53.
  23. ↑ Gordon. Obrazki 1869 ↓, s. 49-50.
  24. ↑ Gordon. Obrazki 1869 ↓, s. 47-59, 61-68.
  25. ↑ Dominikowska 1869 ↓, s. 70-145.
  26. ↑ Kronika. „Unia”. Nr 60, s. 3, 19 maja 1870. 
  27. ↑ Gospodarstwo, przemysł i handel. „Gazeta Lwowska”. Nr 163, s. 947, 17 lipca 1872. 
  28. ↑ Wystawa powszechna w Wiedniu. „Czas”. Nr 163, s. 2, 20 lipca 1872. 
  29. ↑ Weltaustellung 1873 in Wien. Angemeldete Firmen. „Wr. Weltaustellungs-Zeitung / Int. Austellungs-Zeitung”. Nr 13, s. 5, 19 lutego 1873 (niem.). 
  30. ↑ Agaton Giller: Polska na Wystawie Powszechnej w Wiedniu 1873 r. Listy Agatona Gillera. T. 1-2.. Lwów: 1873, s. 189, 277, 302.
  31. ↑ Welt-Ausstellung 1873 in Wien. Offizieller General-Catalog. Wiedeń: Verlag der General-Direction, 1873, s. 108.
  32. ↑ Nagrody na wystawie lwowskiej przyznane przez komitet sędziów. Grupa XXIV. „Kurjer Lwowski”. Nr 275, s. 5, 4 października 1894. 
  33. ↑ Odznaczenia przyznane wystawcom na krajowej wystawie. „Czas”. Nr 226, s. 2, 5 października 1894. 
  34. ↑ nagrody na Wystawie Lwowskiej. „Gazeta Lwowska”. Nr 243, s. 5, 24 października 1894. 
  35. ↑ (Pamiętnik rysunkowy) : (Inc.:) Życie młodey (!) dziewczyny od 1839 roku do 1853 w Łoni. polona.pl. [dostęp 2020-06-01].
  36. ↑ Tadeusz Rutowski. Grottgeriana. „Sztuka”. Z. 1, s. 25, 30, Lipiec 1911. 
  37. ↑ Wanda Młodnicka. Grottger – (wyjaśnienia). „Lamus”, s. 202, 1911. 
  38. ↑ Aleksander Żyga. Z kulisów dubieckiej legendy. „Widnokrąg”. Nr 23, s. 3, 7 czerwca 1969. 
  39. ↑ Pamiętnik z lat 1848-1849. polona.pl. [dostęp 2020-06-01].
  40. ↑ Czyn szlachetny. „Gazeta Narodowa”. Nr 209, s. 3, 3 września 1873. 
  41. ↑ Dokończenie telegramów. „Czas”. Nr 242, s. 2, 21 października 1879. 
  42. ↑ Kalendarz Ilustrowany „Słowa Polskiego” na Rok 1901. Lwów: 1901, s. 217.
  43. ↑ Kronika. „Dziennik Polski”. Nr 61, s. 3, 6 lutego 1902. 
  44. ↑ Kronika. Curiosum. „Kurjer Lwowski”. Nr 175, s. 3, 26 czerwca 1902. 
  45. ↑ Przeczytane. „Croscena”. Nr 139, s. 22, Styczeń 2016. 
  46. ↑ Kronika. Stypendya. „Gazeta Lwowska”. Nr 23, s. 3, 30 stycznia 1891. 
  47. ↑ Kronika. Z Czernichowa. „Kurjer Lwowski”. Nr 179, s. 2, 30 czerwca 1893. 
  48. ↑ Egzaminy. „Kurier Warszawski”. Nr 184, s. 5, 6 lipca 1893. 
  49. ↑ Lista wyborców do Rady Państwa z kuryi większych posiadłości ziemskich. „Gazeta Lwowska”. Nr 221, s. 12, 27 września 1900. 

Bibliografia

  • IV. Sanoczanka na wystawie paryzkiej (1867), V. Notatki Celiny. W: Jakub Gordon: Obrazki galicyjskie. Sanok: Drukarnia Karola Pollaka, 1869, s. 47-59, 64-68.
  • Celina Dominikowska: VI. Dom i szkoła amerykańska (Wspomnienie z Wystawy), VII, Ruchy w Galicyi. Strofka Kornela Ujejskiego, VIII. Manifestacye religijne. Typy powstańców, IX. Nabożeństwo za poległego ś. p. Medarda Tchórznickiego, X. Indagacye – Zasługi żydów – Anegdota o ks. Adamie Sapiesze, XI. Okólnik Grekowicza – Ucieczka Niemiry – Pan Alfred w postaci Maryni). W: Jakub Gordon: Obrazki galicyjskie. Sanok: Drukarnia Karola Pollaka, 1869, s. 70-145.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Celina Dominikowska with a baby child Kordzio.jpg
Portret Celiny z Treterów Dominikowskiej (? - 1910) z Kordziem w kołysce.
Celina Dominikowska (by Józef Henner).jpg
Celina Dominikowska (autor: Józef Henner)