Cerkiew św. Michała Archanioła w Turzańsku

Cerkiew św. Michała Archanioła
Distinctive emblem for cultural property.svg A-78 z dnia 31.01.1985[1]
cerkiew parafialna
Ilustracja
W czasie remontu (2021)
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Miejscowość

Turzańsk

Wyznanie

prawosławne

Kościół

Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny

Diecezja

przemysko-gorlicka

Wezwanie

św. Michała Archanioła

Wspomnienie liturgiczne

8/21 listopada

Położenie na mapie gminy Komańcza
Mapa konturowa gminy Komańcza, blisko centrum na prawo u góry znajduje się punkt z opisem „Turzańsk, cerkiew”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Turzańsk, cerkiew”
Położenie na mapie powiatu sanockiego
Mapa konturowa powiatu sanockiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Turzańsk, cerkiew”
Ziemia49°22′09,1″N 22°07′44,0″E/49,369194 22,128889
Drewniane cerkwie regionu karpackiego w Polsce i na Ukrainie[a]
Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
ilustracja
Państwo

 Polska

Typ

kulturowy

Spełniane kryterium

III, IV

Numer ref.

1424

Region[b]

Europa i Ameryka Północna

Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę

2013
na 37. sesji

Cerkiew pod wezwaniem św. Michała Archanioładrewniana parafialna[2] cerkiew prawosławna (w swoich dziejach służyła też grekokatolikom i rzymskim katolikom), wzniesiona w latach 1801–1803, znajdująca się w Turzańsku. Należy do dekanatu Sanok diecezji przemysko-gorlickiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.

Włączona do podkarpackiego Szlaku Architektury Drewnianej (na trasie nr IV: sanocko-dukielskiej). W 2013 wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Historia

Cerkiew w Turzańsku, początkowo prawosławna, następnie unicka, była wzmiankowana już w 1526. Obecny budynek powstał w pierwszych latach XIX w. i był rozbudowywany o przedsionek i zakrystię w 1836 r. W latach 1896 i 1913 dokonywano kolejnych remontów cerkwi, wzmacniając jej dach blachą. Po wywiezieniu ludności ukraińskiej w ramach akcji „Wisła”, w latach 1947–1961 cerkiew użytkowali katolicy obrządku łacińskiego parafii w Komańczy. 10 sierpnia 1961 z polecenia Urzędu Wojewódzkiego w Rzeszowie budynek został zaplombowany. W 1963 świątynię oddano w użytkowanie prawosławnym, którzy są jej gospodarzami do dnia dzisiejszego. W latach 80., 90. XX w. oraz po 2000 dokonano licznych remontów cerkwi[3][4].

Na podstawie ustawy z dnia 17 grudnia 2009 o uregulowaniu stanu prawnego niektórych nieruchomości pozostających we władaniu Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego świątynia stała się wyłączną własnością Kościoła Prawosławnego[5].

Świątynię wpisano 31 stycznia 1985 r. do rejestru zabytków (pod nr A-78), a 21 czerwca 2013 r. – na listę światowego dziedzictwa UNESCO, w grupie 16 drewnianych cerkwi regionu karpackiego z Polski i Ukrainy[3].

Architektura i wyposażenie

Cerkiew w Turzańsku jest cerkwią łemkowską typu północno-wschodniego, trójdzielną, bezwieżową, orientowaną, konstrukcji zrębowej. Pokryta dachem jednokalenicowym wielopołaciowym krytym blachą. Nad babińcem, nawą i prezbiterium i obiema zakrystiami pięć podobnych do siebie baniastych wieżyczek z pozornymi latarniami, makowiczkami i kutymi krzyżami. Przedsionek przekryty dachem pulpitowym. Ściany zewnętrzne szalowane pionowo deskami[3][6][4].

Wewnątrz w trzech głównych częściach ośmiopolowe kopuły namiotowe, w pozostałych pomieszczeniach stropy. Zachował się zdekompletowany ikonostas autorstwa Josypa Bukowczyka z 1895, polichromia także malowana przez Josypa Bukowczyka z 1898, ołtarze boczne, oraz kilkanaście chorągwi procesyjnych ręcznie haftowanych[3][6][4].

Otoczenie

Na osi cerkwi od strony zachodniej stoi trójkondygnacyjna drewniana dzwonnica konstrukcji słupowo-ramowej o zbieżnych ścianach, na planie czworoboku z 1817. Zwieńczona dachem namiotowym o sferycznym profilu z baniastą wieżyczką (stylizowaną na sygnaturkę) z pozorną latarnią i kutym krzyżem.

Na przycerkiewnym cmentarzu dwa nagrobki z końca XIX w.[3].

Przypisy

  1. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podkarpackie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 24 listopada 2022 [dostęp 2018-05-11].
  2. Kalendarz Prawosławny 2017, Wydanie Warszawskiej Metropolii Prawosławnej, ISSN 1425-2171, s. 193
  3. a b c d e Krzysztof Zieliński: Leksykon drewnianej architektury sakralnej województwa podkarpackiego. PRO CARPATHIA, Rzeszów 2015, s. 287, 288. ISBN 978-83-61577-68-3.
  4. a b c Cerkiew pw. św. Michała Archanioła ( z modelem 3D). zabytek.pl. [dostęp 2022-12-15].
  5. Ustawa z dnia 17 grudnia 2009 r. o uregulowaniu stanu prawnego niektórych nieruchomości pozostających we władaniu Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego (Dz.U. 2010 nr 7 poz. 43), isap.sejm.gov.pl
  6. a b Magdalena i Artur Michniewscy, Marta Duda: Cerkwie drewniane Karpat. Polska i Słowacja. Wydawnictwo Rewasz, Pruszków 2011, s. 171, 172. ISBN 83-89188-08-2.

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Subcarpathian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Podkarpackie Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 50.9 N
  • S: 48.95 N
  • W: 21.03 E
  • E: 23.66 E
Powiat sanocki location map.png
Autor: Smat, Licencja: CC BY-SA 2.0
Location map
Distinctive emblem for cultural property.svg
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
POL województwo podkarpackie flag.svg
Flaga województwa podkarpackiego
Flag of UNESCO.svg
Flag of the United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO)
Turzansk, cerkiew.jpg
Autor: Henryk Bielamowicz, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Turzańsk, cerkiew gr.-kat. ob. prawosławna p.w. św. Michała Archanioła, 1801
Komańcza , cerkiew.jpg
Autor: Henryk Bielamowicz, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Komańcza, Cerkiew Opieki Matki Bożej, spalona w 2006 r., odbudowana w latach 2008–2010.
Turzańsk, cerkiew św. Michała Archanioła (HB11).jpg
Autor: Henryk Bielamowicz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Turzańsk, Cerkiew św. Michała Archanioła w Turzańsku
Cerkiew w Turzańsku.jpg
Autor: Andrzej Musiał, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
cerkiew greko-kat., ob. prawosławna p.w. św. Michała Archanioła., drewn., 1801woj. podkarpackie
Turzańsk - Cerkiew ikonostas.jpg
Autor: Grzegorz Polak, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Ikonostas cerkwi w Turzańsku.
Zabytek wpisany pod nr A-78 z 31.01.1985 do rejestru zabytków województwa podkarpackiego
Turzańsk, cerkiew św. Michała Archanioła (HB9).jpg
Autor: Henryk Bielamowicz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Turzańsk, Cerkiew św. Michała Archanioła w Turzańsku