Cerkiew św. Mikołaja w Białowieży

Cerkiew św. Mikołaja
Distinctive emblem for cultural property.svg A–548 z dnia 18.08.1969.
cerkiew parafialna
Ilustracja
Widok ogólny
Państwo

 Polska

Województwo

 podlaskie

Miejscowość

Białowieża

Wyznanie

prawosławne

Kościół

Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny

Diecezja

warszawsko-bielska

Wezwanie

św. Mikołaja

Wspomnienie liturgiczne

9/22 maja; 6/19 grudnia

Położenie na mapie Białowieży
Mapa konturowa Białowieży, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Cerkiew św. Mikołaja”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa podlaskiego
Mapa konturowa województwa podlaskiego, blisko prawej krawiędzi na dole znajduje się punkt z opisem „Cerkiew św. Mikołaja”
Położenie na mapie powiatu hajnowskiego
Mapa konturowa powiatu hajnowskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Cerkiew św. Mikołaja”
Położenie na mapie gminy Białowieża
Mapa konturowa gminy Białowieża, w centrum znajduje się punkt z opisem „Cerkiew św. Mikołaja”
Ziemia52°42′11,5″N 23°51′03,7″E/52,703194 23,851028
Strona internetowa

Cerkiew św. Mikołajaprawosławna cerkiew parafialna znajdująca się przy ulicy Sportowej w Białowieży. Należy do dekanatu Hajnówka diecezji warszawsko-bielskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.

Historia

Poprzedniczka obecnej białowieskiej cerkwi parafialnej, która pod koniec XIX w. została przeniesiona do Trześcianki, gdzie funkcjonuje do dziś jako cerkiew cmentarna

Świątynię wzniesiono w latach 1894–1897. Fundatorem cerkwi był car Aleksander III, który osobiście w sierpniu 1894 wizytował budowę nowej, murowanej świątyni. Wzniesiono ją w miejscu drewnianej cerkwi pochodzącej z I połowy XIX wieku, którą po rozbiórce przeniesiono do wsi Trześcianka, gdzie funkcjonuje do dziś jako kaplica cmentarna Ofiarowania Przenajświętszej Bogurodzicy. W styczniu 1895 dokonano konsekracji nowo wzniesionej cerkwi, która uchodziła za najpiękniejszą w całej guberni grodzieńskiej.

Puszcza Białowieska od 1888 należała do prywatnych dóbr carskich. W Białowieży znajdował się pałac carski, z którego władca korzystał podczas przyjazdów na polowania. Zatem świątynia odgrywała rolę carskiej cerkwi.

Budowla została wzniesiona z czerwonej cegły, którą na miejscu wyrabiał Niemiec sprowadzony z Górnego Śląska – Juliusz Karol Miller. Do postawienia fundamentów użyto ciosanych kamieni z Puszczy Białowieskiej. Bryłę świątyni zwieńczyły dwie kopuły. Jedna z nich była przeznaczona na dzwonnicę. Dzwon, o wadze 125 kg, był tak donośny, że w sprzyjających warunkach atmosferycznych jego głos niósł się aż na obrzeża Puszczy Białowieskiej. Z Petersburga sprowadzono ikonostas z chińskiej porcelany. Ostateczne prace wykończeniowe zamknięto w 1897, tuż przed wizytą w Białowieży następcy Aleksandra III, cara Mikołaja II.

W 1900 do parafii należało 2315 wiernych. Byli to potomkowie pierwszych mieszkańców Białowieży – Rusinów, dawnych osadników przybyłych na teren Puszczy Białowieskiej. W sierpniu 1915 prawosławną ludność Białowieży zmuszono do przesiedlenia w głąb Rosji (bieżeństwo). Równocześnie wywieziono większość wyposażenia cerkiewnego.

Podczas I wojny światowej spalił się jedynie dom psalmisty, sama cerkiew ocalała. W okresie dwudziestolecia międzywojennego wyremontowano świątynię, zakupiono nieduży dzwon.

Już pierwszego dnia II wojny światowej, 1 września 1939, kiedy wczesnym rankiem nad Białowieżą przeleciały dwa samoloty niemieckie, zrzucając bomby, świątynia została znacznie zniszczona. Z dwóch pocisków, które trafiły w świątynię, jeden eksplodował wewnątrz. Prace remontowe podjęto w czerwcu 1943: odnowiono malowidła ścienne, ikony, naprawiono ikonostas, królewskie wrota. Nowe wyświęcenie świątyni miało miejsce 17 października 1943. Wzięli w nim udział również miejscowi przedstawiciele władz niemieckich.

Okres okupacji niemieckiej zaznaczył się jednak tragicznymi wydarzeniami w historii Białowieży – był czasem masowych egzekucji, a jedno z miejsc straceń usytuowane było u wejścia na plac cerkiewny (obecnie upamiętnia je głaz z tablicą pamiątkową). Na przycerkiewnych drzewach mocowano szubienice, na których wieszano skazańców. Każda egzekucja odbywała się na oczach mieszkańców, których spędzano z całej Białowieży. Pierwszej egzekucji na drzewach przy cerkwi dokonano 9 września 1942, ostatniej 17 września 1943. Ogółem powieszono w tym miejscu ponad 90 osób.

W pierwszych latach po wojnie zostały namalowane obrazy wewnątrz kopuły i u jej podstawy. Cementowo-kamiennym murkiem odgrodzono plac cerkiewny od ulicy. W 1974 zakupiony został nowy dzwon. W latach 80. odnowione zostało wnętrze świątyni. Kolejne wielkie prace remontowe, podczas których m.in. wymieniono pokrycie dachowe, odmalowano cerkiew, odrestaurowano freski, miały miejsce w latach 90. W 2. dekadzie XXI w., dzięki pozyskanym zagranicznym środkom finansowym (w ramach projektu „Wschodniosłowiańskie dziedzictwo kulturowe – konserwacja, renowacja, digitalizacja zabytkowych cerkwi”) przeprowadzono dalsze prace remontowe świątyni (naprawiono dach, częściowo odnowiono elewację, odrestaurowano ikonostas), a także wyremontowano ogrodzenie wokół obiektu i utwardzono przycerkiewny teren[1].

20 sierpnia 2016 cerkiew odwiedził prawosławny patriarcha Antiochii Jan X[2], natomiast 20 sierpnia 2018 r. – metropolita całej Ameryki i Kanady Tichon, zwierzchnik Kościoła Prawosławnego w Ameryce[3].

W 2017 r. przeprowadzono generalny remont świątyni – m.in. otynkowano i odmalowano wnętrze, rozebrano stare i zbudowano nowe piece kaflowe, zainstalowano ogrzewanie podłogowe, wymieniono instalację elektryczną, poddano renowacji stolarkę okienną i drzwi wejściowe, założono instalację alarmową[4]. Po zakończeniu remontu, cerkiew została 14 lipca 2019 r. poświęcona przez biskupa hajnowskiego Pawła[5].

Dawne tradycje chóralne (przy cerkwi za czasów carskich działał chór uczniowski oraz drugi, złożony z urzędników) kontynuują działające przy parafii dwa zespoły chóralne – dorosłych i młodzieżowy, które są laureatami międzynarodowych festiwali i konkursów muzyki cerkiewnej.

Cerkiew wpisano do rejestru zabytków 18 sierpnia 1969 pod nr A–548[6]. Znajdujący się w niej ikonostas z chińskiej porcelany jest jedynym tego typu zabytkiem w Polsce[7].

Inne informacje

Identyczny pod względem architektonicznym obiekt znajduje się na Białorusi. Jest nim cerkiew św. Włodzimierza Wielkiego w Czyżewszczyźnie, z taką różnicą, że cerkiew w Czyżewszczyźnie została otynkowana i pomalowana na biało. Obie świątynie zostały wzniesione w tym samym okresie.

Galeria

Przypisy

  1. Oficjalna strona Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego – Ambasador Norwegii w Białowieży i na Grabarce [dostęp: 09.06.2016.]
  2. Oficjalna strona Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego – Delegacja Prawosławnego Kościoła Antiochii w Białowieży [dostęp: 20.08.2016.]
  3. ks. Piotr Trochimczuk: Delegacja Cerkwi Ameryki i Kanady w Białowieży. orthodox.pl, 20 sierpnia 2018. [dostęp 2018-08-22].
  4. ks. Piotr Trochimczuk: Generalny remont białowieskiej cerkwi św. Mikołaja. orthodox.pl, 1 grudnia 2017. [dostęp 2017-12-02]. (pol.).
  5. ks. Piotr Trochimczuk: Białowieskie jubileusze. orthodox.pl, 15 lipca 2019. [dostęp 2019-07-16].
  6. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2021, s. 32 [dostęp 2015-01-07].
  7. Wielka Encyklopedia PWN. Tom 3. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, s. 562. ISBN 83-01-13436-4.

Bibliografia

  • Piotr Bajko, Białowieża. Parafia prawosławna św. Mikołaja, Parafia Prawosławna św. Mikołaja w Białowieży, Białystok 2006

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Podlaskie Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Podlaskie Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 54.50 N
  • S: 52.17 N
  • W: 21.45 E
  • E: 24.10 E
Powiat hajnowski location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa powiatu hajnowskiego, Polska
Distinctive emblem for cultural property.svg
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Białowieża (gmina) location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa gminy Białowieża, Polska
Свята-Мікалаеўская царква (Белавежа).jpg
Autor: Паўлюк Шапецька, Licencja: CC BY-SA 4.0
Свята-Мікалаеўская царква (Белавежа)
Trościanka cerkow na mohiłkach zzadu.jpg
Autor: Marcinfryczek, Licencja: CC BY-SA 4.0
The cemetry Orthodox church in honour of the Entry of the Most Holy Theotokos into the Temple in Trościanica (Trześcianka) village in north-east Poland.
Białowieża location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa wsi Białowieża, Polska
Cierkiew prawosławna w Białowieży 01.jpg
Autor:
  • Konrad Kurzacz
  • Pimke
  • e-mail: konrad.kurzacz@gmail.com
, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Cerkiew prawosławna w Białowieży
Białowieża cerkiew ikonostas 2007p.jpg
Autor: Przykuta, Licencja: CC-BY-SA-3.0
porcelanowy ikonostas w cerkwi Mikołaja Cudotwórcy w Białowieży
Cerkiew św. Mikołaja w Białowieży.jpg
Autor: Mariusz Młynarczyk, Licencja: CC BY-SA 4.0
Ołtarz w Cerkwi Św. Mikołaja w Białowieży
Cerkiew św. Mikołaja w Białowieży 2014.jpg
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Cerkiew św. Mikołaja w Białowieży