Chatyń

Chatyń

Хатынь

(c) Иван Бай, CC BY-SA 3.0
Państwo	ZSRR
Republika związkowa	Białoruska SRR
Populacja • liczba ludności	161 (1943)
Data zniszczenia	22 marca 1943
Powód zniszczenia	masakra dokonana przez niemieckich okupantów: Sonderkommando SS 118 Batalion Schutzmannschaft
Obecnie	miejsce pamięci
Położenie na mapie Białorusi (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Chatyń
54°20′04″N 27°56′37″E/54,334444 27,943611

Widok w kierunku głównego pomnika chatyńskiego

Chatyń – symboliczne groby spalonych wsi na Białorusi, których mieszkańcy zostali zamordowani przez nazistów

Chatyń (biał. Хатынь; ros. Хатынь) – dawna wieś na Białorusi, w obwodzie mińskim, w rejonie łohojskim, obecnie miejsce pamięci z kompleksem monumentalnych pomników w hołdzie poległym mieszkańcom wsi białoruskich zniszczonych podczas pacyfikacji niemieckich w latach 1941-44.

Miejscowość została spalona wraz z mieszkańcami 22 marca 1943 roku przez niemieckie SS-Sonderkommando Dirlewanger pod przywództwem SS-Sturmbannführera Oskara Dirlewangera oraz 118 Batalion Schutzmannschaftu, złożony z byłych żołnierzy Armii Czerwonej, którzy po wzięciu do niewoli przez Niemców przeszli na ich stronę^[1][2]. Zastępcą szefa sztabu 118. batalionu był wówczas były porucznik Armii Czerwonej Hryhorij Wasiura, skazany w ZSRR w 1986 roku na karę śmierci za kolaborację i zbrodnie wojenne.

Zagłada Chatynia została opisana przez białoruskiego pisarza Alaksandra Adamowicza w Chatyńskiej opowieści (1972) i stanowiła inspirację do powstania filmu fabularnego Idź i patrz (1985) w reżyserii Elema Klimowa^[3].

Masakra w Chatyniu

Rankiem 22 marca dwa oddziały: SS-Sonderkommando Dirlewanger i 118. batalion „czarnej policji” wkroczyły do wioski. Mieszkańcy nie wiedzieli o tym, że tego samego dnia w napadzie na niemiecką kolumnę samochodową w odległości 6 km od Chatynia został zabity kapitan Schutzpolizei Hans Woellke. Niemcy postanowili wziąć odwet na ludności cywilnej, przekonani, że wieśniacy pomagali partyzantom. Wszyscy mieszkańcy, łącznie z osobami starszymi i dziećmi, zostali zaprowadzeni do stodoły; ci, którzy próbowali uciec, zostali natychmiast zastrzeleni. Napastnicy zaryglowali stodołę, obłożyli ją słomą, oblali benzyną i podpalili^[4]. W ten sposób śmierć poniosło 149 osób, w tym 75 dzieci poniżej 16. roku życia^[5].

Pomnik ofiar

Chatyń - panorama głównej części kompleksu cmentarnego

Chatyń. Białoruska tragedia - znaczek pocztowy z 2005

Wieczny płomień pamięci i symboliczne brzozy, napis głosi:
2 miliony 230 tysięcy
Zginął co czwarty

Ofiary faszyzmu. 60 lat wyzwolenia Białorusi od niemiecko-faszystowskich okupantów - białoruska srebrna 20-to rublowa moneta pamiątkowa z 2004 przedstawiająca pomnik w Chatyniu

Jeden z dzwonów pamięci w kształcie komina, wzniesiony w miejscu spalonego domu

Obecnie w Chatyniu znajduje się odsłonięty 5 lipca 1969 roku kompleks monumentalnych pomników poświęconych zamordowanym. Główna figura wykonana z brązu o wysokości 6,1 m przedstawia mężczyznę, który trzyma w rękach martwego chłopca. Przedstawia on prawdziwy fakt związany z mordem chatyńskim - ojciec, 56-letni wioskowy kowal Wosip (Józef) Kamiński, także ranny i poparzony w czasie masakry, po odzyskaniu przytomności rzeczywiście znalazł wśród spalonych zwłok pomordowanych dogorywającego własnego syna, który zmarł na jego rękach.

Miejsce po każdym spalonym domu wioski Chatyń otacza symboliczny fundament. W środku każdego z 26 fundamentów stoi obelisk zwieńczony dzwonem, który symbolizuje komin po spalonej chacie. Pojedyncze dzwony "odzywają się" co 30 sekund, aby uzmysłowić zwiedzającym fakt, że w czasie II wojny światowej co pół minuty ginął jeden obywatel Białorusi.

Jednym z symbolicznych elementów kompleksu cmentarnego są także trzy brzozy zasadzone w formie kwadratu 2x2, w którym w jednym miejscu brakuje drzewa, co symbolizuje fakt śmierci co czwartego mieszkańca Białorusi w czasie II wojny światowej. Białoruś poniosła największe procentowe straty wśród ludności spośród wszystkich państw biorących udział w tej wojnie. Przed brzozami płonie wieczny płomień pamięci.

Zwiedzający, chcąc odczytać napis, który znajduje się na płycie pomnikowej (2 miliony 230 tysięcy. Zginął co czwarty.), muszą się schylić i w ten sposób, nawet nie zamierzając, oddać pokłon pomordowanym. Wśród przywódców państw, którzy odwiedzili Chatyń byli m.in. Richard Nixon, Fidel Castro, Rajiv Gandhi i Jiang Zemin.

Kompleks cmentarny Chatyń upamiętnia także inne masakry wśród ludności cywilnej na Białorusi podczas II wojny światowej. Każdej spalonej i wymordowanej wiosce czy miejscowości poświęcona jest mogiła na symbolicznym „cmentarzu miejscowości”. Specjalna ściana pamięci poświęcona jest ofiarom obozów koncentracyjnych – każda z wnęk tej ściany reprezentuje obozy, gdzie życie straciło co najmniej 20 000 osób.

Kontrowersje

Istnieje podejrzenie, że wybór Chatynia przez władze ZSRR na miejsce pamięci ofiar wojny, spośród wielu podobnie zniszczonych miejscowości Białorusi, był spowodowany przez podobieństwo nazwy Chatyń do Katyń (w angielskiej transkrypcji z cyrylicy nazwy te różnią się jedną literą: Khatyn i Katyn^[6]) i miał służyć odwracaniu uwagi od tematu zbrodni katyńskiej^[7] – do chwili obecnej we wszystkich rosyjskich podręcznikach historii jest wspominana zbrodnia w Chatyniu, była ona nagłaśniana również na arenie międzynarodowej (np. poprzez zapraszanie na rocznicowe obchody delegacji zagranicznych i głów państw, m.in. Richarda Nixona)^[6]. Rosyjska historyczka Natalia Lebiediewa uważa, że chodziło o to, by powiązać w świadomości społecznej zbrodnię katyńską z Niemcami^[8].

Przypisy

Bibliografia

• Per A. Rudling, Terror and Local Collaboration in Occupied Belorussia: The Case of Schutzmannschaft Battalion 118. Part One: Background, Historical Yearbook of the Nicolae Iorga History Institute (Bucharest) 8 (2011): 195–214
• Per A.P.A. Rudling Per A.P.A., The Khatyn Massacre in Belorussia: A Historical Controversy Revisited, [w:] Holocaust and Genocide Studies, t. 26, 2012 (1), s. 29–58 .???

Linki zewnętrzne

• State Memorial Complex "Khatyn" (biał. • niem. • ang. • ros.)
• Chatyń, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 550 .