Chondrilla sztywna

Chondrilla sztywna
Ilustracja
(c) Christian Fischer, CC BY-SA 3.0
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadarośliny telomowe
Gromadarośliny naczyniowe
Podgromadarośliny nasienne
Nadklasaokrytonasienne
KlasaMagnoliopsida
Nadrządastropodobne
Rządastrowce
Rodzinaastrowate
PodrodzinaCichorioideae
Rodzajchondrilla
Gatunekchondrilla sztywna
Nazwa systematyczna
Chondrilla juncea L.
Sp. Pl. 2: 796. 1753[3]

Chondrilla sztywna (Chondrilla juncea L.) – gatunek rośliny należącej do rodziny astrowatych. Występuje naturalnie w Europie południowej i środkowej, w zachodniej Azji i północno-zachodniej Afryce[5]. Jako gatunek introdukowany jest uporczywym chwastem w Ameryce Północnej, Południowej, w Australii i Nowej Zelandii[6]. W Polsce rozpowszechniony z wyjątkiem wyższych partii pogórza i gór. Rośnie w miejscach piaszczystych, nasłonecznionych[5]. Gatunek jest obligatoryjnym apomiktem – nasiona powstają wyłącznie w wyniku partenogenezy[3].

Morfologia

  • (c) Christian Fischer, CC BY-SA 3.0

    Fragment kwiatostanu złożonego

  • Koszyczki kwitnące i owocujące

  • Owoce z aparatem lotnym

  • Owoce

Korzeń
Palowy, nierzadko bardzo długi[5].
Łodyga
Wzniesiona lub pokładająca się, zwykle od nasady silnie rozgałęziona, gałązki sztywne, wzniesione. Osiąga zwykle od 0,5 do 1 m wysokości, rzadziej do 1,2 m. W dole bywa szczecinkowato owłosiona, poza tym naga, niebieskozielona[5].
Liście
Dwojakiego rodzaju – zebrane w rozecie przyziemnej i łodygowe. Te pierwsze zasychają w czasie kwitnienia. Ich blaszka jest odwrotnie jajowata, długości do 10, rzadko do 12 cm, i do 4 cm szerokości. W różnym stopniu zatokowo wcinane i nierówno ząbkowane. Dolne liście łodygowe podobne do tych z rozety, ku górze coraz bardziej lancetowate i w końcu równowąsko lancetowate, coraz rzadziej, odlegle ząbkowane, najwyższe liście całobrzegie[5].
Kwiaty
Niewielkie koszyczki z żółtymi kwiatkami języczkowatymi wyrastają na krótkich szypułkach pojedynczo lub zebrane są po kilka w szczytowych częściach pędów. Okrywa koszyczków jest cylindryczna, złożona z lancetowatych, zaostrzonych listków o długości ok. 1 cm. Nasada okrywy i krótkie szypuły są okryte gęstymi, białymi włoskami. Kwiatów w koszyczkach jest zwykle od 8 do 12, z płatkami wyraźnie ząbkowanymi na końcach[5].
Owoce
Niełupki wrzecionowate, pięciożeberkowe, wraz z puchem kielichowym osiągają do ok. 1,5 cm długości. Puch pojedynczy, biały[5].

Biologia i ekologia

Chondrilla na nagich stokach Etny na Sycylii

Roślina dwuletnia lub bylina. Kwitnie latem; w Europie Środkowej od lipca do sierpnia, czasem do września[5], w Ameryce Północnej do października[3]. Kwiaty otwierają się w najjaśniejszej części dnia, zwykle między godziną 9 i 15[7]. Gatunek należy do roślin kompasowych – blaszki liści łodygowych ustawiają się w porze najsilniejszego nasłonecznienia pionowo i równolegle do kierunku padania promieni słonecznych[7].

Rośnie w miejscach piaszczystych[5] i kamienistych[7], nasłonecznionych. Często w miejscach przekształconych przez człowieka – na siedliskach ruderalnych, takich jak: przydroża, przytorza, nieużytki[5], także na miedzach, odłogach i w uprawach. Rośnie jako chwast zwłaszcza w uprawach zbożowych i w winnicach[7], w szczególności na obszarach, gdzie jest gatunkiem inwazyjnym[3].

W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych Europy Środkowej uznany jest za gatunek charakterystyczny dla muraw napiaskowych ze związku SAll. Koelerion glaucae[8]. Rośnie także w zbiorowiskach rzędów Festucetalia valesiacae, Onopordetalia acanthii i związku Caucalidion lappulae[7].

Liczba chromosomów 2n wynosić może 14, 15, 16, 30[5].

Znaczenie ekonomiczne

Na obszarach, gdzie jest gatunkiem inwazyjnym, jest chwastem upraw polowych. W Australii, gdzie notowany jest od 1917[7], uważany jest za „najbardziej uporczywy chwast zbóż”[3]. Jest tak kłopotliwy ponieważ na ubogich siedliskach jest silnie konkurencyjny – dzięki silnemu i głębokiemu systemowi korzeniowemu sprawnie pozyskuje wodę i substancje odżywcze z gleby. Jest odporny na suszę, zabiegi agrotechniczne i działanie wielu herbicydów. Okazałe, sztywne i silnie rozgałęzione pędy utrudniają zbiór plonów[3], włącznie z uszkadzaniem maszyn rolniczych[9]. Zawleczony do wschodnich Stanów Zjednoczonych w 1896, na zachodzie pojawił się w 1938[7] i na początku XXI wieku zajmował tam ponad 2,5 mln ha[10]. W Ameryce Południowej pierwszy raz odnotowany został w Buenos Aires w 1977[7]. Prędkość rozprzestrzeniania się gatunku w Australii wyliczona została na 24 km rocznie[7]. Do jego zwalczania wykorzystuje się grzyba Puccinia chondrollina[9].

Liście mają łagodny, przyjemny smak i we Francji[11] oraz w Hiszpanii[9] spożywane są w sałatkach. Owoce uznawane są jednak za trujące[11].

Ze względu na silne właściwości antyoksydacyjne stanowi przedmiot badań w celu zastosowania w medycynie[10].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-09-11] (ang.).
  3. ↑ a b c d e f Chondrilla juncea Linnaeus. W: Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2017-09-11].
  4. ↑ Chondrilla juncea L.. W: The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2017-09-11].
  5. ↑ a b c d e f g h i j k Pawłowski B., Jasiewicz A. (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. XIII. Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1972, s. 149-150.
  6. ↑ Zhu Shi, Norbert Kilian: Chondrilla Linnaeus. W: Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2017-09-11].
  7. ↑ a b c d e f g h i Slavik B., Stepankova J. (red.): Kvetena Ceske Republiky. 7. Praha: Academia, 2004, s. 505-507.
  8. ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006, s. 461. ISBN 83-01-14439-4.
  9. ↑ a b c David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 197. ISBN 978-1-107-11502-6.
  10. ↑ a b Barbara Sudnik-Wójcikowska, Agnieszka Krzyk: Rośliny wydm, klifów, solnisk i aluwiów. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2015, s. 50. ISBN 978-83-7763-288-8.
  11. ↑ a b Chondrilla juncea - L.. W: Plants For A Future [on-line]. [dostęp 2017-09-11].

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
ChondrillaJuncea2.jpg
(c) Christian Fischer, CC BY-SA 3.0
Detail of flowering Chondrilla juncea (Asteraceae).
20170703Chondrilla juncea10.jpg
Autor:
AnRo0002
, Licencja: CC0
Ritzenbotanik: Großer Knorpellattich (Chondrilla juncea) in Hockenheim
Chondrilla juncea sl6.jpg
Autor: Stefan.lefnaer, Licencja: CC BY-SA 4.0
Achenes

Taxonym: Chondrilla juncea ss Fischer et al. EfÖLS 2008 ISBN 978-3-85474-187-9
Location: Floridsdorf rail station, Vienna-Floridsdorf - ca. 160 m a.s.l. (leg. 2014-09-18)

Habitat: ballast
Chondrilla juncea sl7.jpg
Autor: Stefan.lefnaer, Licencja: CC BY-SA 4.0
Achenes

Taxonym: Chondrilla juncea ss Fischer et al. EfÖLS 2008 ISBN 978-3-85474-187-9
Location: Floridsdorf rail station, Vienna-Floridsdorf - ca. 160 m a.s.l. (leg. 2014-09-18)

Habitat: ballast
ChondrillaJuncea1.jpg
(c) Christian Fischer, CC BY-SA 3.0
Habitus of the plant Chondrilla juncea (Asteraceae).
Chondrilla juncea-pjt.jpg
Autor: pjt56 --- If you use the picture outside Wikipedia I would appreciate a short e-mail to pjt56@gmx.net or a message on my discussion page, Licencja: CC BY-SA 3.0
Rush Skeletonweed, Mount Etna, Sicily, ~2000m above MSL. Thanks to the members of Wikipedia:RBIO/B for the identification.