Chwałowice (województwo lubuskie)

Chwałowice
	wieś
	; Fragment centrum wsi
Państwo	Polska
Województwo	lubuskie
Powiat	gorzowski
Gmina	Bogdaniec
Sołectwo	Chwałowice
Wysokość	17 m n.p.m.
Liczba ludności (2012)	291
Strefa numeracyjna	95
Kod pocztowy	66-450
Tablice rejestracyjne	FGW
SIMC	0178703
	Położenie na mapie gminy Bogdaniec Chwałowice
	Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Chwałowice
	Położenie na mapie województwa lubuskiego Chwałowice
	Położenie na mapie powiatu gorzowskiego Chwałowice
	52°39′17,2″N 15°07′45,6″E/52,654778 15,129333

Artykuł	52°39′17.2″N 15°7′45.6″E
- błąd	4 m
WD	52°39'N, 15°7'E
- błąd	2290 m
Odległość	1063 m

Stara zabudowa

Chwałowice – wieś w Polsce położona w województwie lubuskim, w powiecie gorzowskim, w gminie Bogdaniec. Według danych z 2012 r. liczyła 291 mieszkańców. Miejscowość została założona w 1686 r. w ramach osadnictwa olęderskiego. Od 1945 r. leży w granicach Polski.

Położenie

Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym Polski według Kondrackiego teren, na którym położone są Chwałowice należy do prowincji Niziny Środkowoeuropejskiej, podprowincji Pojezierza Południowobałtyckiego, makroregionu Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka oraz w końcowej klasyfikacji do mezoregionu Kotlina Gorzowska.

Miejscowość położona jest 11 km na południowy zachód od Gorzowa Wielkopolskiego. Posiada charakterystyczną dla podmokłych terenów rozproszoną zabudowę siedliskową.

W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa gorzowskiego.

Demografia

Ludność w ostatnich 3 stuleciach^[1]^[2]^[3]^[4]^[5]^[6]^[7]^[8]:

Historia

Początek XVII w. – rozpoczyna się osadnictwo olęderskie w Nowej Marchii; charakterystyczne było nazewnictwo wsi powstałych na bagnach i na karczunkach leśnych – te pierwsze zawierały w nazwie cząstkę bruch (niem. der Bruch moczar, trzęsawisko) lub Holländer, drugie zaś Hauland (niem. hauen karczować)^[9]
1616 – urząd domeny w Gorzowie (Landsberg) zakłada na lewym brzegu Warty osadę Plonitz-Wiesen (Płonica), zasiedloną przez 9 olędrów; z powodu wojny trzydziestoletniej (1618-48) i częstych powodzi, osadnictwo to załamało się
23.08.1686 – przywiej magistratu Gorzowa dla 3 pastuchów (Jakob Rabe, Jürgen Rabe oraz Hans Böse) przesiedlonych z Plonitz-Wiesen na prawy brzeg Warty na Grossen Werder (tzw. Wielką Wyspę na Błotach Wieprzyckich), pomiędzy Wartą a kanałem Kołomęt (niem. Clemente)^[10]. Osada ta dała początek późniejszemu Landsberger Holländer (Chwałowicom). Zostali oni zwolnieni na okres 3 lat z wszelkich świadczeń, później mieli płacić czynsz w wysokości 10 talarów rocznie. Otrzymali również bezpłatnie drewno na wznoszenie budynków i ogrodzenie działek^[9].
1778 – osada liczy 2834 morgi i 46 kolonistów
Około 1790 – zbudowano kościół
1801 – kolonia należy do kamery gorzowskiej i liczy 438 mieszkańców oraz 63 domy; jest tu 53 kolonistów, 10 komorników (chłopów bezrolnych), kuźnia i młyn^[1]
1855 – powołano parafię luterańską w Chwałowicach
1924 – wybudowano nowy budynek szkolny
1934 – do Świerkocina przeniesiono z Chwałowic wiatrak obracany na szynach (rolkach?), zwany platrakiem; ten w Świerkocinie, postawiony w 1789 r., spłonął^[11]
1945 – na tereny nadwarciańskie przybywają przesiedleńcy z Kresów Wschodnich i z Wielkopolski
13.06.1946 – poświęcenie kościoła jako rzymskokatolickiego
1947 – przybywają Łemkowie, przesiedlani w ramach akcji „Wisła”
1948 – otwarcie 3-klasowej szkoły
1954 – przekształcenie szkoły w 4-klasową
1957 – przekształcenie szkoły w 5-klasową
06.1968 – zamknięcie szkoły; dzieci uczęszczają odtąd do szkoły w Lubczynie

Przyległości Chwałowic w XIX / XX w.
Niemiecka nazwa	Obiekt	Położenie		L. mieszkańców w 1871
Christiansburg	majątek czynszowy (niem. Erbzinsgut)	1,7 km na zach.	obecnie Chwałowice	28
Friedrichshorst	majątek czynszowy (niem. Erbzinsgut)	1,5 km na zach.	obecnie Chwałowice	21
Karlsfelde	majątek czynszowy i kolonia (niem. Erbzinsgut und Kolonie)	1,5 km na płd.-zach.	Głogówko^[12] obecnie Chwałowice	20

Nazwa

Grossen Werder 1686, 1778; Landsbergische Hollander 1809; Landsberger Hollaender 1822; Landsberger Holländer 1856, 1944; Chwałowice 1947^[13].

Niemiecka nazwa Grossen Werder pochodzi od Werder „wyspa” oraz gross „wielki”. Oboczna nazwa Landsberger Holländer wywodzi się od Holländer „Holender” (tyle co polskie Holendry) oraz Landsberg – Gorzów^[14].

Administracja

Miejscowość jest siedzibą sołectwa Chwałowice.

Architektura

Kościół pw. św. Antoniego Padewskiego – filialny parafii rzymskokatolickiej pw. św. Michała Archanioła w Jeninie. Zbudowany około 1790 r. pośrodku miejscowości, na sztucznym nasypie (z uwagi na podmokły charakter terenu). Jest to budowla jednonawowa o konstrukcji szkieletowej z ceglanym, otynkowanym wypełnieniem, nakryta wysokim dachem czterospadowym, na rzucie zbliżonym do kwadratu z prostokątnym przedsionkiem po stronie południowej. Z empor obiegających kościół z trzech stron, zachowała się tylko jedna przy ścianie południowo-zachodniej. Na emporze znajduje się neogotycki prospekt organowy pochodzący z 2 połowy XIX w. Po przeciwnej stronie wnętrza zachował się późnobarokowy ołtarz z końca XVIII w., pierwotnie ambonowy (po 1945 r. usunięto kosz). Z pierwotnego wyposażenia jest też chrzcielnica, ławki i żyrandol.

Przy kościele znajduje się cmentarz (założony w 1930 r.) oraz dzwonnica metalowa (wzniesiona po 1974 r.) z dwoma dzwonami z lat 20. XX w., usytuowana w miejscu wcześniejszej, drewnianej, pochodzącej z XIX w.

Kościół był pierwotnie ewangelicki, poświęcony został jako rzymskokatolicki 13.06.1946 r. Należał do parafii św. Jana Chrzciciela w Bogdańcu, a po utworzeniu parafii w Jeninie w 1987 r. został do niej włączony jako kościół filialny. W 2001 r. przeprowadzono kapitalny remont kościoła^[15]^[16]. Wpisany jest do rejestru zabytków pod numerem KOK-I-628 z 18.12.1963 oraz 82 z 2.11.1976^[17].

Edukacja i nauka

Dzieci uczęszczają do szkoły podstawowej w Jenińcu i Lubczynie, zaś młodzież do gimnazjum w Bogdańcu^[18].

Religia

Miejscowość należy do parafii św. Michała Archanioła w Jeninie.

Gospodarka

W 2013 r. liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych wyniosła 28, z czego 25 to osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą oraz 3 osoby prawne i jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej^[19]:

Dział	Ilość
rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo	6
przemysł i budownictwo	8
pozostała działalność	14

Znane postaci

Gustav Rühl (7.07.1822 – 4.12.1875) – pruski teolog i pisarz; w latach 1855–1860 był pastorem w Landsberger Holländer

Przypisy

↑ ^a ^b Statistisch-topographische Beschreibung der gesammten Mark Brandenburg: Für Statistiker, Geschäftsmänner, bes. für Kameralisten. Die Neumark Brandenburg. T. 3. Berlin: Friedrich Maurer, 1809, s. 159.
↑ Topographische Uebersicht des Appellationsgerichts-Departements Frankfurt a/O: Zusammengestellt von Güthlein. Gustav Harnecker & Co., 1856, s. 70.
↑ Statistisches Landesamt Prussia: Die Gemeinden und Gutsbezirke des Preussischen Staates und ihre Bevölkerung: Nach den Urmaterialien der allgemeinen Volkszählung vom 1. december 1871 bearb. und zusammengestellt vom Königlichen Statistischen Bureau. T. II. Provinz Brandenburg. Berlin: Königl. Statistisches Bureau, 1873, s. 146.
↑ Deutsche Verwaltungsgeschichte. Kreis Landsberg/Warthe. [dostęp 2014-09-18].
↑ Instytut Badań i Ekspertyz Naukowych W GorzowieI.B.E.N.W.G. Wlkp, Raport o stanie gminy Bogdaniec, Urząd Gminy Bogdaniec, 2000, s. 75 .
↑ Raymond S. Wright, Erich Uetrecht: Meyers Orts- und Verkehrs-Lexikon des Deutschen Reichs. T. 2. Leipzig: 1913, s. 10.
↑ Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Bogdaniec, Wójt Gminy Bogdaniec, 2014, s. 10 .
↑ Jenin, Lubczyno, Chwałowice na przestrzeni wieków. Zbigniew Bujanowski (red.). Jenin: Gmina Bogdaniec, 2012, s. 124.
↑ ^a ^b Hanna Kosiorek. Nowa forma osadnictwa wiejskiego na pograniczu wielkopolsko-lubuskim w okresie wczesnonowożytnym – osadnictwo „olęderskie”. „Rocznik Lubuski”. XXVI (2), s. 37–50, 2000. Zielona Góra: Lubuskie Towarzystwo Naukowe. ISSN 0485-3083.
↑ Landsberger Holländer (Chwalowice) (niem.). [dostęp 2014-09-20].
↑ Zbigniew Czarnuch: Nad Wartą i wśród lasów. O dawnych i współczesnych mieszkańcach witnickich wsi. Witnica: Miejski Dom Kultury, 2012, s. 162. ISBN 978-83-935111-4-3.
↑ M.P. z 1948 r. nr 59, poz. 363
↑ M.P. z 1947 r. nr 37, poz. 297
↑ Nazwy miejscowe Polski: historia - pochodzenie - zmiany. Kazimierz Rymut (red.). T. II. Kraków: Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN, 1996, s. 108. ISBN 83-85579-29-X.
↑ Zabytki północnej części województwa lubuskiego. Jarosław Lewczuk, Bartłomiej Skaziński (red.). Gorzów Wlkp. - Zielona Góra: Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Zielonej Górze, 2004, s. 41–42. ISBN 83-921289-0-7.
↑ Krzysztof Garbacz: Przewodnik po zabytkach województwa lubuskiego. Powiaty: gorzowski - słubicki - sulęciński - międzyrzecki – strzelecko-drezdenecki. T. III. Zielona Góra: Agencja Wydawnicza PDN, 2013, s. 38–39. ISBN 978-83-934885-7-5.
↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo lubuskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2021, s. 1 [dostęp 2014-09-20] .
↑ Uchwała Nr XIII/122/2008r. Rady Gminy Bogdaniec z dnia 30 września 2008r. w sprawie planu sieci publicznych szkół podstawowych i gimnazjum oraz granic ich obwodów na terenie Gminy Bogdaniec .
↑ Bank Danych Lokalnych. [dostęp 2014-09-19].

Linki zewnętrzne

Lubuski Wojewódzki Konserwator Zabytków. Chwałowice – kościół pw. św. Antoniego Padewskiego

[l1-1] Statistisch-topographische Beschreibung der gesammten Mark Brandenburg: Für Statistiker, Geschäftsmänner, bes. für Kameralisten. Die Neumark Brandenburg. T. 3. Berlin: Friedrich Maurer, 1809, s. 159.

[l2-2] Topographische Uebersicht des Appellationsgerichts-Departements Frankfurt a/O: Zusammengestellt von Güthlein. Gustav Harnecker & Co., 1856, s. 70.

[l3-3] Statistisches Landesamt Prussia: Die Gemeinden und Gutsbezirke des Preussischen Staates und ihre Bevölkerung: Nach den Urmaterialien der allgemeinen Volkszählung vom 1. december 1871 bearb. und zusammengestellt vom Königlichen Statistischen Bureau. T. II. Provinz Brandenburg. Berlin: Königl. Statistisches Bureau, 1873, s. 146.

[l4-4] Deutsche Verwaltungsgeschichte. Kreis Landsberg/Warthe. [dostęp 2014-09-18].

[l5-5] Instytut Badań i Ekspertyz Naukowych W GorzowieI.B.E.N.W.G. Wlkp, Raport o stanie gminy Bogdaniec, Urząd Gminy Bogdaniec, 2000, s. 75 .

[mol-6] Raymond S. Wright, Erich Uetrecht: Meyers Orts- und Verkehrs-Lexikon des Deutschen Reichs. T. 2. Leipzig: 1913, s. 10.

[su-7] Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Bogdaniec, Wójt Gminy Bogdaniec, 2014, s. 10 .

[jlc124-8] Jenin, Lubczyno, Chwałowice na przestrzeni wieków. Zbigniew Bujanowski (red.). Jenin: Gmina Bogdaniec, 2012, s. 124.

[rl26-1-9] Hanna Kosiorek. Nowa forma osadnictwa wiejskiego na pograniczu wielkopolsko-lubuskim w okresie wczesnonowożytnym – osadnictwo „olęderskie”. „Rocznik Lubuski”. XXVI (2), s. 37–50, 2000. Zielona Góra: Lubuskie Towarzystwo Naukowe. ISSN 0485-3083.

[lh-10] Landsberger Holländer (Chwalowice) (niem.). [dostęp 2014-09-20].

[wit-11] Zbigniew Czarnuch: Nad Wartą i wśród lasów. O dawnych i współczesnych mieszkańcach witnickich wsi. Witnica: Miejski Dom Kultury, 2012, s. 162. ISBN 978-83-935111-4-3.

[nazwa2-12] M.P. z 1948 r. nr 59, poz. 363

[nazwa-13] M.P. z 1947 r. nr 37, poz. 297

[rymut-14] Nazwy miejscowe Polski: historia - pochodzenie - zmiany. Kazimierz Rymut (red.). T. II. Kraków: Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN, 1996, s. 108. ISBN 83-85579-29-X.

[zpcwl-15] Zabytki północnej części województwa lubuskiego. Jarosław Lewczuk, Bartłomiej Skaziński (red.). Gorzów Wlkp. - Zielona Góra: Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Zielonej Górze, 2004, s. 41–42. ISBN 83-921289-0-7.

[pzwl-16] Krzysztof Garbacz: Przewodnik po zabytkach województwa lubuskiego. Powiaty: gorzowski - słubicki - sulęciński - międzyrzecki – strzelecko-drezdenecki. T. III. Zielona Góra: Agencja Wydawnicza PDN, 2013, s. 38–39. ISBN 978-83-934885-7-5.

[zabytek-17] Rejestr zabytków nieruchomych – województwo lubuskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2021, s. 1 [dostęp 2014-09-20] .

[edu-18] Uchwała Nr XIII/122/2008r. Rady Gminy Bogdaniec z dnia 30 września 2008r. w sprawie planu sieci publicznych szkół podstawowych i gimnazjum oraz granic ich obwodów na terenie Gminy Bogdaniec .

[bdl-19] Bank Danych Lokalnych. [dostęp 2014-09-19].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne