Codex Sangallensis 48

Codex Sangallensis 48
Ilustracja
Początek Ewangelii Jana (1,1-13)
OznaczenieΔ
Data powstaniaIX wiek
RodzajKodeks majuskułowy
Numer037
ZawartośćEwangelie
Językgrecko-łaciński
Rozmiary23 × 18,5 cm
Typ tekstutekst bizantyjski/aleksandryjski
KategoriaIII
Miejsce przechowywaniaBiblioteka Opactwa św. Galla

Kodeks Sangalleński, łac. Codex Sangallensis (Gregory-Aland no. Δ albo 037), ε 76 (von Soden)[1] – grecko-łaciński kodeks uncjalny Nowego Testamentu z tekstem czterech Ewangelii, paleograficznie datowany na IX wiek. Tekst rękopisu jest niejednolity, w różnych partiach reprezentuje dwie różne tradycje tekstualne, które czasem są z sobą mieszane. Ma noty marginalne i pozabiblijne dodatki. Skryba był słabo obeznany z językiem greckim. Tekst grecki rękopisu jest cytowany we współczesnych krytycznych wydaniach greckiego Nowego Testamentu, natomiast tekst łaciński nie ma wartości dla krytyków tekstu.

Opis

List Hieronima do Damazego I

Kodeks zawiera 198 pergaminowych kart (23 na 18,5 cm), z tekstem czterech Ewangelii. Tekst pisany jest jedną kolumną na stronę, 17-28 linijek w kolumnie[2], wielką półuncjałą. Karty ułożone są w formie quarto[3]. Tekst ewangelii jest niemal kompletny, z jedną tylko luką w J 19,17-35[3][4].

Skopiowany prawdopodobnie został z rękopisu pisanego stychometrycznie. Na początku każdego stychu stoi kolorowany inicjał. Skryba bieglej pisał po łacinie niż po grecku i dlatego część liter greckich uzyskuje niestandardowe kształty. Zwraca uwagę wzajemne podobieństwo niektórych liter, zwłaszcza Ν i Π, Ζ i Ξ, Τ i Θ oraz Ρ do łacińskiego R. W rezultacie litery te mogą być mylone. Generalnie brak przydechów i akcentów[3], które są stosowane tylko w niektórych miejscach (np. Mk 3,20). Litery delta oraz theta prezentują ostatnie stadium uncjały[5]. Luki w tekście skryba oznakował przy pomocy znaku >>> (podobnie jak w jak w Kodeksie Boerneriańskim)[3].

Tekst łaciński pisany jest ponad greckim (jak w Kodeksie Boerneriańskim) i jest pismem minuskułowym. Jest dekorowany, ale przez nieuzdolnioną artystycznie rękę[4]. Dekoracje, sposób aranżacji oraz noty marginalne przypominają Kodeks Boernerianus[6]. Część not marginalnych pochodzi od oryginalnego skryby, część została dodana później (osiem cytatów Aganona, biskupa diecezji Chartres, który zmarł w 941)[7][6].

Na początku, przed Ewangelią Mateusza, zawiera prolegomenę. Tekst dzielony jest według Sekcji Ammoniusza, odniesienia do Kanonów Euzebiusza podane zostały przy pomocy rzymskich cyfr, listy κεφαλαια (spis treści) sporządzone zostały zarówno w języku greckim jak i łacińskim (patrz ilustracja)[6]. Zawiera List Hieronima do Damazego I[3].

Skryba popełniał błędy. W Ewangelii Mateusza 1,12 imię Ζοροβαβελ (Zorobabel) oddane zostało w formie Ζορομβαβαβελ[8]. Popełniał także błędy haplografii, jak np. w J 1,15, gdzie ο οπισω oddane zostało w formie ο πισω[9]. Tregelles zarzucił skrybie wielką ignorancję[10].

Tekst

Charakter tekstualny

Lista κεφαλαια do Ew. Jana

W Ewangelii Marka rękopis przekazuje tekst aleksandryjski (podobny do Kodeksu Regius), w pozostałych zaś ewangeliach przekazuje tekst bizantyński (podobnie jak w Kodeks Athous Lavrensis)[11]. Tekst aleksandryjski rękopisu reprezentuje późne stadium i jest nawet niższej jakości niż tekst w kodeksie Regius[12].

Kurt Aland dał mu następujący profil tekstualny: 1201, 881/2, 692, 47S, co oznacza, że 120 razy wspiera tekst bizantyński przeciwko oryginalnemu, 88 razy zgodny jest z tekstem bizantyńskim i oryginalnym, 69 razy wspiera tekst oryginalny przeciwko bizantyńskiemu, ma ponadto 47 sobie właściwych wariantów. W oparciu o ten profil zaklasyfikował go do Kategorii III[2], w której umieścił wyłącznie rękopisy reprezentujące standardowy tekst bizantyjski. Oznacza to, że zdaniem Alanda rękopis zawiera starożytne warianty, bywa przydatny w rekonstrukcji oryginalnego tekstu Nowego Testamentu, jest ważny dla poznania jego historii[13].

Według Claremont Profile Method, tj. metody wielokrotnych wariantów, przekazuje tekst mieszany w Łk 1 oraz standardowy tekst bizantyński w Łk 10 i Łk 20. Metodą tą przebadano jednak tylko trzy rozdziały Ewangelii Łukasza (1; 10; 20)[14].

Interlinearny tekst łaciński jest kompozycją tekstu starołacińskiego z tekstem Wulgaty i był uzgadniany z tekstem greckim. Nie jest to tekst przepisany z konkretnego rękopisu i dlatego nie ma krytycznej wartości[7][5][12]. Tekst łaciński jest niejednolity, na ogół jest zgodny z tekstem greckim, ale nie zawsze, jak np. uxorem vel coniugem zamiast την γυναικα w Mateuszu 1,20[15].

Profil tekstualny w Mt 1

Pusta przestrzeń dla tekstu J 7,53-8,11

W Mt 1,7-8 przekazuje wariant Ασα, Ασα (Asa, Asa), zgodnie z rękopisami bizantyjskiej tradycji. Rękopisy tradycji aleksandryjskiej (, , B) przekazują wariant Ασαφ, Ασαφ (Asaf, Asaf)[16].

W Mt 1,10 przekazuje wariant Αμως, Αμως (Amos, Amos), zgodnie z Kodeksem Synajskim i Watykańskim, natomiast rękopisy tradycji bizantyńskiej mają Αμμων Αμμων (Ammon, Ammon)[17].

Wariant εγεννησεν z Mt 1,11 jest zgodny zarówno z tradycją aleksandryjską, jak i bizantyjską[18].

Wariant Ιησου Χριστου (Jezusa Chrystusa) z Mt 1,18a jest zgodny zarówno z tradycją aleksandryjską, jak i bizantyjską[19].

W Mt 1,18b wspiera aleksandryjską tradycję przeciwko bizantyjskiej (γενεσις/γεννησις)[19].

W Mt 1,25 ponownie wspiera tradycję bizantyjską przeciwko aleksandryjskiej (υιον ] τον υιον αυτης τον πρωτοτοκον). Wariant bizantyjski powstał w wyniku harmonizacji z Łk 2,7[20].

Inne osobliwości tekstualne

Spośród tekstów wątpliwych bądź kwestionowanych przez starożytne rękopisy zawiera: Mt 16,2b-3 („Znaki czasu”)[21]; Mt 17,21; 18,11[22]; 23,14[23]; Łk 23,17[24] oraz J 5,4[25]. Brak natomiast wierszy Mk 7,16[26][23]; 9,44.46 i 11,26[27]. Brak Pericope adulterae (J 7,53-8,11)[28], jednak skryba pozostawił dla niej pustą przestrzeń[29].

Historia

Martin Gerbert, odkrywca kodeksu

Kodeks datowany jest zwykle na IX wiek[2]. Nie może być datowany wcześniej ze względu na odniesienia do nieortodoksyjnych poglądów Gotszalka przy Łk 13,24 i J 12,40[a]. Owe adnotacje uczynione zostały przez oryginalnego skrybę. Z kolei noty cytujące Aganona dodane zostały przez inną, prawdopodobnie późniejszą rękę. Gregory datował rękopis na wiek IX lub X[7]. Wiek IX jest powszechnie przyjmowany przez badaczy tekstu łacińskiego (Marazuela, Beuron, Bover, Kilpatrick, Tischendorf, Wordsworth)[30]. Wiek IX jest oficjalną datą jaką podaje INTF[31]. Tylko nieliczni badacze preferują wiek X jako wiek powstania kodeksu[12]. Sporządził go prawdopodobnie iroszkocki mnich w Sankt Gallen[7].

Martin Gerbert, teolog i historyk, widział rękopis w 1773 roku i od tego czasu stał się znany dla krytyków tekstu. W 1830 roku Scholz nadał mu nazwę Sangallensis[32]. Rettig w 1836 roku sporządził jego opis oraz wydał faksymile dla każdej strony rękopisu. Faksymile jest dokładna i według oceny Gregory'ego stanowi najlepsze wydanie rękopisu zanim pojawiły się wydania Tischendorfa[7]. Pomimo tego popełnił jednak nieco błędów, jak np. w Łk 21,32, gdzie οφθαλμους (oczy) zamienił na αδελφους (bracia)[33]. Rettig sądził, że wespół z kodeksem Boernerianus tworzył jeden rękopis. Uważał też, że rękopis sporządzony został przez kilku skrybów. Opinia ta została odrzucona przez innych badaczy[6]. Rettig zauważył podobieństwa tekstualne do Kodeksu Watykańskiego[34].

Tregelles i Tischendorf skolacjonowali tekst rękopisu porównując go z wydaniem Rettiga[7]. Tregelles w 1850 roku porównał w Dreźnie kodeks Boernerianus z wydaniem faksymile Rettiga i potwierdził tezę Rettiga o daleko idących podobieństwach obu rękopisów[35]. Krótki opis rękopisu sporządził Gustav Scherrer, który opisał wszystkie rękopisy przechowywane w Sankt Gallen. J. Rendel Harris badał łaciński tekst kodeksu i stwierdził, że jest bliższy dla Wulgaty niż Vetus Latina. Harris zauważył też obecność niektórych afrykańskich wariantów[36]. Gregory widział go w roku 1898[7].

Na listę rękopisów Nowego Testamentu wciągnął go Tischendorf nadając mu siglum Δ[37]. Gregory w 1908 roku nadał mu siglum 037[1]. Łaciński tekst kodeksu oznaczany jest przy pomocy siglum δ (system tradycyjny) oraz 27 (system Beuron)[30].

Od czasów Tischendorfa rękopis wykorzystywany jest we wszystkich wydaniach greckiego Nowego Testamentu[12].

Obecnie kodeks przechowywany jest w Bibliotece Opactwa św. Galla, pod numerem katalogowym 48[2][31].

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ Gotszalk został potępiony w roku 849 przez Synod karysyacki w związku z głoszonymi przez siebie poglądami o predestynacji. Jego pisma zostały wydane na spalenie, a on sam został pozbawiony praw i przywilejów kapłańskich, a następnie wychłostany publicznie i wtrącony do lochów. Zmarł w roku 866.

Przypisy

  1. ↑ a b Gregory 1908 ↓, s. 36.
  2. ↑ a b c d Aland i Aland 1989 ↓, s. 123.
  3. ↑ a b c d e Gregory 1900 ↓, s. 86.
  4. ↑ a b Metzger i Ehrman 2005 ↓, s. 82.
  5. ↑ a b Scrivener 1894 ↓, s. 158.
  6. ↑ a b c d Scrivener 1894 ↓, s. 157.
  7. ↑ a b c d e f g Gregory 1900 ↓, s. 87.
  8. ↑ Editio Octava Critica Maior, s. 3.
  9. ↑ UBS3 1983 ↓, s. 321.
  10. ↑ Tregelles 1856 ↓, s. 196.
  11. ↑ Metzger i Ehrman 2005 ↓, s. 82-83.
  12. ↑ a b c d Waltz 2007 ↓.
  13. ↑ Aland i Aland 1989 ↓, s. 342-348.
  14. ↑ Wisse 1982 ↓, s. 52.
  15. ↑ Scrivener 1894 ↓, s. 51.
  16. ↑ UBS3 1983 ↓, s. 1.
  17. ↑ UBS3 1983 ↓, s. 1-2.
  18. ↑ UBS3 1983 ↓, s. 2.
  19. ↑ a b UBS3 1983 ↓, s. 3.
  20. ↑ UBS3 1983 ↓, s. 3, 4.
  21. ↑ UBS3 1983 ↓, s. 61.
  22. ↑ Aland i Aland 1989 ↓, s. 301.
  23. ↑ a b Aland i Aland 1989 ↓, s. 302.
  24. ↑ NA28 2012 ↓, s. 282.
  25. ↑ Aland i Aland 1989 ↓, s. 304.
  26. ↑ Metzger 2001 ↓, s. 81.
  27. ↑ Aland i Aland 1989 ↓, s. 303.
  28. ↑ Metzger 2001 ↓, s. 187.
  29. ↑ NA28 2012 ↓, s. 322.
  30. ↑ a b Metzger 1977 ↓, s. 297.
  31. ↑ a b INTF Cod. 037 ↓.
  32. ↑ Scrivener 1894 ↓, s. 156.
  33. ↑ Metzger i Ehrman 2005 ↓, s. 83.
  34. ↑ Rettig 1836 ↓, s. 466.
  35. ↑ Tregelles 1856 ↓, s. 197.
  36. ↑ Harris 1891 ↓.
  37. ↑ Tischendorf 1859 ↓, s. CLXXIV.

Bibliografia

Wydania testu
Listy rękopisów
Introdukcje do krytyki tekstu NT
  • Kurt Aland, Barbara Aland: Der Text des Neues Testaments: Einfürung in die wissenschaftlichen Ausgaben sowie Theorie und Praxis der modernen Textkritik. Wyd. 2. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 1989. ISBN 3-438-06011-6. (niem.)
  • C.R. Gregory: Textkritik des Neuen Testaments. T. 1. Leipzig: J.C. Hinrichs, 1900, s. 86-87. (niem.)
  • Bruce M. Metzger: The Early Versions of the New Testament. Oxford: Clarendon Press, 1977, s. 297. ISBN 0-19-826170-5. (ang.)
  • Bruce M. Metzger, Bart D. Ehrman: The Text of the New Testament: Its Transmission, Corruption and Restoration. Wyd. 4. Oxford University Press, 2005, s. 82-83. ISBN 978-0-19516122-9. (ang.)
  • F.H.A. Scrivener: A Plain Introduction to the Criticism of the New Testament. E. Miller. Wyd. 4. T. 1-2. London: George Bell & Sons, 1894, s. 156-158. (ang.)
  • Constantinus Tischendorf: Novum Testamentum Graece. Wyd. Editio Septima. Lipsiae: 1859.
  • Samuel Prideaux Tregelles: An Introduction to the Textual Criticism of the New Testament. London: 1856, s. 196-197. (ang.)
  • R. Waltz: Manuscript D (Delta, 037) (ang.). W: Encyclopedia of Textual Criticism [on-line]. 2007.
Krytyczne wydania tekstu NT
Inne
Wykaz kodeksów majuskułowych Nowego Testamentu
01-045
046-0322

Media użyte na tej stronie

Codex Sangallensis 48 005.jpg
Folio 3 recto, the beginning of Epistle of Jerome to Pope Damasus I
Codex Sangallensis 48 348.jpg
Folio 174 v; the end of John 7; the text lacks the Pericope Adulterae
Codex Sangallensis 48 318.jpg
the beginning of the Gospel of John
Codex Sangallensis 48 316.jpg
tables of κεφαλαια for the Gospel of John, on the folio 158 v.