Cyjanotypia

Anna Atkins, Dictyota dichotoma, cyjanotypia (z publikacji British Algae: Cyanotype Impressions, 1843–1853)
Anna Atkins, Cystoseira granulata, cyjanotypia (z publikacji British Algae: Cyanotype Impressions, 1843–1853)
Budowa Biblioteki Kongresu, 1893, cyjanotypia
Cyjanotypowa kopia planu Broward Drainage District, 1921

Cyjanotypia – technika fotograficzna wykorzystująca światłoczułość soli żelaza, charakteryzująca się monochromatycznym obrazem w kolorze niebieskim, tworzonym przez błękit pruski[1]. Wynaleziona w 1842 roku, początkowo pozwalała na otrzymywanie obrazu negatywowego i w takiej wersji była do około połowy XX wieku wykorzystywana w reprografii. Używano jej także do otrzymywania obrazów bez użycia aparatu fotograficznego, czego czołowym przykładem są wykonane w cyjanotypii ilustracje Anny Atkins przedstawiające odbite na papierze algi morskie. Cyjanotypowa technika pozytywowa została udoskonalona w 1877 roku, a dzięki niskim kosztom i łatwemu wykonaniu stosowana była również przez fotografów-amatorów w celu otrzymania odbitek z negatywu metodą stykową.

Historia

Wynaleziona została przez Sir Johna Herschela, który opisał ją w 1842 r. w opracowaniu pt. On the Action of the Rays of the Solar Spectrum on Vegetable Colours and on Some New Photographic Processes i zaprezentował 16 czerwca tego roku w Royal Society of London. Pierwotnie technika opracowana przez Herschela pozwalała na otrzymywanie negatywów. Stworzył on także jej wersję pozytywową, jednak wymagała ona ulepszeń, które w 1877 r. wprowadził Henri Pellet[2]. Herschel nie opatentował wynalezionej przez siebie techniki. Sam wykorzystywał ją do kopiowania rycin i notatek[2]. Jednym z najwcześniejszych przykładów zastosowań cyjanotypii były prace zajmującej się amatorsko botaniką Anny Atkins, córki naukowca Johna George'a Childrena. W 1840 roku razem z ojcem zainteresowali się technikami opracowanymi przez Williama Foxa Talbota: kalotypią i photogenic drawing. Dwa lata później Atkins zapoznała się z techniką cyjanotypii, wynalezioną przez Herschela, przyjaciela ich rodziny. Wykorzystała ją do stworzenia ilustracji do swojej książki na temat alg: British Algae: Cyanotype Impressions, opublikowanej w latach 1843–1853[3]. Była to pierwsza w historii książka ilustrowana fotografiami[4], wyprzedzająca o kilka miesięcy publikację The Pencil of Nature Talbota, której często przyznaje się pierwszeństwo w tym zakresie[5].

Cyjanotypia była techniką tańszą i łatwiejszą od technik srebrowych, wykorzystywanych w fotografii w tym czasie. Na szerszą skalę zaczęła być wykorzystywana po roku 1872, kiedy paryska firma Marion et Cie zaczęła sprzedawać papier ferro-prussiate, czyli gotowy, światłoczuły papier do wykonywania cyjanotypowych kopii planów. Do około połowy XX wieku cyjanotypię stosowano w reprografii jako technikę służącą do kopiowania dokumentów (w języku angielskim uzyskana w ten sposób kopia nazywana jest blueprint). W XIX wieku używali jej fotografowie-amatorzy, ale ze względu na jej niebieski kolor odrzucała ją część fotografów zawodowych, uznając za technikę niższej rangi. Do profesjonalnych fotografów stosujących cyjanotypię należeli m.in. Henri Le Secq i Edward S. Curtis; z kolei Eadweard Muybridge w cyjanotypii wykonywał robocze odbitki, poprzedzające wykonanie właściwych odbitek w bardziej „szlachetnych” technikach. Cyjanotypia wykorzystywana była także w fotografii dokumentacyjnej, utrwalającej duże przedsięwzięcia inżynieryjne, takie jak budowa Forth Bridge i Kanału Panamskiego[6].

Podobnie jak inne dawne techniki fotograficzne, tak i cyjanotypia została w latach 60. XX wieku ponownie odkryta przez współczesnych fotografów jako jedna z alternatyw dla powszechnie wówczas wykorzystywanej techniki żelatynowo-srebrowej[4].

Technika

Przy bladym świetle lub w ciemni papier albo inne podłoże (np. tkanina) pokrywane jest roztworem soli żelaza(III) (współcześnie jest to zwykle cytrynian amonowo-żelazowy), żelazicyjanku potasu i wody, który tworzy warstwę światłoczułą w kolorze żółtozielonym. Po wysuszeniu papier jest naświetlany stykowo, tj. poprzez bezpośrednie zetknięcie z negatywem i wystawienie na światło słoneczne lub sztuczne, zazwyczaj w kopioramce. Technikę tę wykorzystywano także do tworzenia fotogramów, czyli obrazów otrzymywanych bez użycia aparatu fotograficznego i negatywu, poprzez umieszczenie na uczulonym papierze przedmiotów czy roślin (tak jak robiła to Atkins). W wyniku zachodzącej pod wpływem światła redukcji cytrynianu amonowo-żelazowego i reakcji z żelazicyjankiem potasu powstaje błękit pruski. Po naświetleniu odbitka jest płukana i suszona. Możliwe jest także jej tonowanie, dzięki czemu obraz uzyskuje kolor fioletowy, zielony, brązowy, czerwony, a nawet czarny[2].

Przypisy

  1. ↑ Marek Ples, Nie tylko srebro. Świa­tło­czułe związki w foto­gra­fii, „Che­mia w Szkole”, 1 (2018), Agen­cja AS Józef Szew­czyk, str. 35-41.
  2. ↑ a b c Mike Ware: Cyanotype. W: Encyclopedia of nineteenth-century photography. John Hannavy (red.). New York: 2008, s. 360. ISBN 0-415-97235-3.
  3. ↑ Meredith Key Soles: Anna Atkins. W: Encyclopedia of nineteenth-century photography. John Hannavy (red.). New York: 2008, s. 93-94. ISBN 0-415-97235-3.
  4. ↑ a b Dusan C. Stulik, Art Kaplan: Cyanotype. Los Angeles: The Getty Conservation Institute, 2013, s. 5, seria: The Atlas of Analytical Signatures of Photographic Processes. ISBN 978-1-937433-08-6.
  5. ↑ Christopher James: The Book of Alternative Photographic Processes. Wyd. 3. Boston: Cenganing Learning, 2015, s. 66. ISBN 1-305-46159-2.
  6. ↑ Mike Ware: Cyanotype. W: Encyclopedia of nineteenth-century photography. John Hannavy (red.). New York: 2008, s. 360–361. ISBN 0-415-97235-3.

Bibliografia

  • Bertrand Lavédrine: Photographs of the past. Process and preservation. Los Angeles: 2009. ISBN 978-0-89236-957-7.
  • Dusan C. Stulik, Art Kaplan: Cyanotype. Los Angeles: The Getty Conservation Institute, 2013, seria: The Atlas of Analytical Signatures of Photographic Processes. ISBN 978-1-937433-08-6.
  • Mike Ware: Cyanotype. W: Encyclopedia of nineteenth-century photography. John Hannavy (red.). New York: 2008, s. 360–361. ISBN 0-415-97235-3.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Blueprint for Everglades canals1921.jpg
"Correspondence and map relating to Broward Drainage District, [1921?] [electronic resource]" (Blueprint map shows district with revised boundaries marked with colored pencil, units to be first developed, and holdings of the Model Land Company. Correspondence discusses district boundaries. Correspondents include F. C. Elliott, Sidney Harrison, and Frank J. Pepper.) ID No. ml00340797