Człuchów

Człuchów
miasto i gmina
Ilustracja
Urząd Miasta
HerbFlaga
HerbFlaga
Państwo

 Polska

Województwo

 pomorskie

Powiat

człuchowski

Prawa miejskie

1348

Burmistrz

Ryszard Szybajło

Powierzchnia

12,48 km²

Wysokość

158,2 – 184 m n.p.m.

Populacja (30.06.2021)
• liczba ludności
• gęstość


13 386[1]
1072,6 os./km²

Strefa numeracyjna

59

Kod pocztowy

77–300

Tablice rejestracyjne

GCZ

Położenie na mapie powiatu człuchowskiego
Mapa konturowa powiatu człuchowskiego, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Człuchów”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa pomorskiego
Mapa konturowa województwa pomorskiego, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Człuchów”
Ziemia53°39′52″N 17°21′36″E/53,664444 17,360000
TERC (TERYT)

2203011

SIMC

0977321

Hasło promocyjne: Poznaj, by pokochać
Urząd miejski
ul. Wojska Polskiego 1
77–300 Człuchów
Strona internetowa
BIP

Człuchów (dawniej pol. Słuchów[2], 1945 Człochów[3], kaszub. Człuchòwò lub też Człochòwò[4], niem. Schlochau) – miasto w województwie pomorskim, siedziba powiatu człuchowskiego oraz gminy wiejskiej Człuchów.

Według danych GUS z 30 czerwca 2021 r., Człuchów liczył 13 386 mieszkańców[1] i był pod względem liczby ludności dziewiętnastym miastem w województwie pomorskim.

Położenie

Panorama Człuchowa widziana z wieży zamkowej

Miasto leży pomiędzy jeziorami: Urzędowym, Miejskim Małym, Miejskim Dużym oraz największym – Rychnowskim, w pasie Pojezierza Południowopomorskiego (w tym Pojezierza Krajeńskiego), w odległości 136 km na południowy zachód od Gdańska. Człuchów przecinają drogi krajowe:

Pod względem historycznym Człuchów leży na Pomorzu Gdańskim[5], zaliczany jest również do Krajny[6].

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2002[7] Człuchów ma obszar 12,48 km², w tym:

  • użytki rolne: 33%
  • użytki leśne: 3%

Miasto stanowi 0,79% powierzchni powiatu.

Demografia

Dane z 31 grudnia 2008[8]:

OpisOgółemKobietyMężczyźni
Jednostkaosób%osób%osób%
Populacja14 352100753252,5682047,5
Gęstość zaludnienia
[mieszk./km²]
1123589,3533,6
  • Piramida wieku mieszkańców Człuchowa w 2014 roku[9].


Piramida wieku Czluchow.png

Według danych z 30 czerwca 2016 roku miasto liczyło 13 936 mieszkańców[9].

Historia

(c) geo573, CC BY 3.0
Fragment murów zamkowych

Człuchów był starym osiedlem pomorskim, wzmiankowanym w XII wieku. Prawa miejskie posiada od 1348 roku. Od 1312 roku był własnością Krzyżaków, rezydował tu wielki mistrz zakonu, brat Ulryka, Konrad V von Jungingen. Miasto przystąpiło do Związku Pruskiego, na prośbę którego w 1454 roku król Kazimierz IV Jagiellończyk ogłosił włączenie regionu wraz z miastem do Polski. W 1456 roku najechane, lecz niezdobyte przez Krzyżaków, dopiero w 1466 roku wpadło w ręce krzyżackie, jednakże po kilku dniach zostało odbite przez Polaków. W pokoju toruńskim (1466), kończącym wojnę trzynastoletnią, potwierdzono powrót miasta do Polski. Człuchów przynależał administracyjnie do województwa pomorskiego. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego z 1880 roku podaje, że pierwszym starostą człuchowskim jeszcze przed pokojem toruńskim, był Mikołaj Szarlej, po nim objął starostwo Władysław, kasztelan nakielski, wspominany w roku 1463. W roku 1466 Jerzy z Dąbrowy, o którym pisze Niesiecki, także dostał się do niewoli krzyżackiej. W roku 1510 starostą człuchowskim był Andrzej Górski, podkomorzy poznański. W 1520 roku Rafał Leszczyński, kasztelan łędzki, który potem został biskupem przemyskim i płockim. W 1534 zmarł Stanisław Kościelecki, w 1545 roku zmarł Jan Kościelecki, w 1565 roku Achacy Czema[10]. Zamek w Człuchowie bezskutecznie próbowali zdobyć Szwedzi w 1627 roku. Udało się im to dopiero podczas potopu szwedzkiego w 1656 roku. Za panowania polskiego zamek był utrzymywany w dobrym stanie. Jeszcze przed potopem szwedzkim starosta człuchowski Jakub Wejher wyremontował zamek, a także ufundował w mieście barokowy kościół św. Jakuba – ob. główną zabytkową świątynię miasta.

Od 1772 roku (I rozbiór Polski) Człuchów należał do Prus. W 1786 roku i 1793 roku miały miejsce pożary miasta, a wskutek działań zaborców zamek popadł w ruinę.

Stacja benzynowa z tworzyw sztucznych (1972)

26 lutego 1945 roku Niemcy zostali wyparci z miasta przez oddziały 19 armii II Frontu Białoruskiego[11] (po wojnie na ówczesnym placu Armii Czerwonej ustawiono Pomnik Braterstwa Broni)[12]. Od 1945 roku Człuchów znajduje się ponownie w Polsce, obecna nazwa miasta została administracyjnie zatwierdzona 19 maja 1946 roku.[13]

W latach 1945–1999 Człuchów zmieniał przynależność administracyjną. Przed utworzeniem województwa szczecińskiego w 1946 był przejściowo częścią województwa pomorskiego z siedzibą w Bydgoszczy. W latach 1946–1950 był częścią województwa szczecińskiego, w latach 1950–1975 województwa koszalińskiego, w latach 1975–1998 województwa słupskiego. Od 1999 roku należy do województwa pomorskiego.

W 1972 roku oddano w mieście do użytku pierwszą w Polsce stację benzynową (CPN), której budynek był wykonany z prefabrykatów z tworzyw sztucznych[14].

Jednym z tych, którzy najlepiej udokumentowali historię Ziemi Człuchowskiej, był Edmund Kloskowski. Swój wkład w badania nad dziejami miasta i okolic mają również Marian Fryda i Wiktor Zybajło.

Zabytki

Rynek w Człuchowie
Wieża ciśnień z XIX wieku

Do rejestru zabytków zostały wpisane[15]:

  • zamek w Człuchowie z parkiem – niegdyś drugi po Malborku pod względem wielkości[16] zamek krzyżacki (a terytorialnie największy). Był on siedzibą komtura i konwentu krzyżackiego. Rezydowali w nim m.in. komtur Ulrich von Jungingen i Konrad von Wallenrode (1377–1382)[17]. Za czasów I Rzeczypospolitej był to zamek starościński, parokrotnie oblegany przez obce wojska. Pod zaborami w XIX wieku został w większości rozebrany na odbudowę miasta po pożarze. Do dziś przetrwały mury, wieża i nie odkryte jeszcze podziemia. Obecnie Muzeum Regionalne. (nr rej.: A-35/89 z 25.05.1955)
  • barokowy kościół parafialny pw. św. Jakuba z XVII wieku, z wieżą z XVIII wieku, następnie rozbudowany. Ufundowany był przez ówczesnego starostę Jakuba Wejhera, konsekrowany w 1647 r. (nr rej.: A-295 z 27.09.1960)
  • park miejski „Lasek Luizy” z XIX w. (nr rej.: A-1820 z 3.12.2007 i z 4.12.2007)
  • dwór murowano-szachulcowy z 1 poł. XIX w. przy ul. Wojska Polskiego 5 (nr rej.: A-512 z 20.12.1965)
  • układ urbanistyczny dawnego śródmieścia (nr rej.: A-513 z 20.12.1965)

Pozostałe obiekty zabytkowe:

  • budynek poczty z 1892 roku;
  • budynek dawnej szkoły średniej przygotowującej do zawodu nauczyciela „Preporanda” z 1901 roku, ul. Szczecińska (obecnie siedziba Urzędu Gminy);
  • zabytkowe kamienice z XIX wieku przy ul. Królewskiej;
  • budynek dawnej szkoły specjalnej dla dzieci głuchoniemych z 1882 roku przy ul. Parkowej (obecnie siedziba ZSA);
  • wille z końca XIX wieku przy ul. Batorego;
  • budynek browaru Rudolfa Leya z XIX wieku;
  • budynek dawnej szkoły miejskiej z 1892 roku przy ul. Traugutta (obecnie siedziba CKU).
  • budynek dworu miejskiego z 2 poł. XIX w., dawniej siedziba starostwa oraz Muzeum Regionalnego, przy al. Wojska Polskiego 3
  • cmentarz z 1830 roku, ulokowany w centrum miasta pomiędzy budynkami mieszkalnymi i garażami[18] (ulicami Traugutta, Średnią i Szczecińską)

Muzea

Muzeum Regionalne prezentuje w swym dziale archeologicznym pradzieje Ziemi Człuchowskiej. Zabytki pochodzą z badań nad wczesnośredniowiecznym osadnictwem w rejonie jeziora Krępsko i Szczytno oraz cmentarzyskami ludności kultury pomorskiej w Olszanowie, Sąpólnie i Gwieździnie[19].

Organizacje

Religia

(c) Almondox, CC BY 3.0
Barokowy kościół par. pw. św. Jakuba

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące wyznania:

Jednostka Strzelecka 4039 Człuchów

Związek Strzelecki „Strzelec” OSW Jednostka Strzelecka 4039 Człuchów

W Człuchowie mieści się Jednostka Strzelecka 4039 Człuchów. Jest to jednostka terenowa Związku Strzeleckiego „Strzelec” Organizacji Społeczno-Wychowawczej, który jest patriotycznym stowarzyszeniem – kontynuatorem istniejącego w okresie międzywojennym Związku Strzeleckiego. Działa jako stowarzyszenie rejestrowe we współpracy z Ministerstwem Obrony Narodowej. JS4039 Człuchów poprzez wychowanie obywatelskie członków oraz przygotowywanie młodzieży do służby wojskowej działa na rzecz niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej i jej umacniania.

Komturia Człuchowska

Stowarzyszenie Komturii Człuchowskiej skupia pasjonatów epoki rycerskiej. Komturia Człuchowska jest głównym organizatorem turnieju rycerskiego (Człuchowskiego Turnieju Rycerskiego o Miecz Konrada Wallenroda, wcześniej Człuchowskiego Turnieju Rycerskiego o Miecz Arnolda von Baden), który odbywa się zawsze w przedostatni weekend sierpnia.

Sport

W mieście Człuchów od 1985 roku istnieją dwa kluby kajakowe: „Piast” i „Polstyr” Człuchów, które w swojej historii wytrenowały wielu mistrzów polski oraz medalistów międzynarodowych zawodów kajakowych typu Mistrzostwa Polski, Mistrzostwa Europy.

Transport

Człuchów leży na przecięciu dróg krajowych nr 25 i nr 22. Są to szlaki komunikacyjne na trasach: KoszalinBydgoszczWarszawa i BerlinGorzów Wlkp.ElblągKaliningrad. Miasto posiada obwodnicę w ciągu drogi krajowej nr 22.

Przez miasto przebiega linia kolejowa nr 210: Chojnice – Runowo Pomorskie, przy której znajduje się stacja kolejowa Człuchów.

Polregio zapewniają połączenia z Chojnicami i Szczecinkiem.

Komunikacja autobusowa realizuje połączenia z Chojnicami,

Komunikację z miastem zapewniają autobusy PKS Bytów i inne.

Miasta partnerskie

(c) geo573, CC BY 3.0
Urząd Miejski

Zobacz też

Przypisy

  1. a b Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny, demografia.stat.gov.pl [dostęp 2021-12-22].
  2. Maria Malec: Słownik etymologiczny nazw geograficznych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002. ISBN 83-01-13857-2.
  3. Dz.U. 1945 nr 33, poz. 196.
  4. F. Lorentz Polskie i kaszubskie nazwy miejscowości na Pomorzu Kaszubskiem (ISBN 83-60437-22-X) (ISBN 978-83-60437-22-3).
  5. Bolesław Augustowski: Pomorze. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1977, s. 319. OCLC 3965308. Cytat: Żywy ośrodek polskości stanowił Człuchów, pograniczny gród Pomorza Gdańskiego w XII—XIII w. (pol.).
  6. Leksykon Polactwa w Niemczech. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973, s. 125. OCLC 1033719. Cytat: Człuchów, n. n. Schlochau, miasto powiatowe w rej. Piła, Krajna […]. (pol.).
  7. Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14].
  8. Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast. GUS. [dostęp 2010-09-14].
  9. a b Człuchów w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  10. Jerzy Antoni Kostka, Kostkowie herbu Dąbrowa, wyd. Z.P. POLIMER  Koszalin 2010, ISBN 978-83-89976-40-6, s. 257.
  11. Czesław Piskorski, Pomorze Zachodnie, mały przewodnik, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka Warszawa, 1980, s. 123, ISBN 83-217-2292-X, OCLC 8032482.
  12. Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 686.
  13. Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85).
  14. Md, Nowe i najnowsze, w: Młody Technik, nr 3/1972, s. 4.
  15. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo pomorskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 24 listopada 2022, s. 12 [dostęp 2015-09-21].
  16. Archeolodzy i Krzyżacy – Rzeczpospolita.
  17. Konrad von Wallenrode.
  18. Anna, Krzysztof Jakubowscy „Pomorskie cmentarze”, Gdańsk 2012, ISBN 978-83-62129-73-7, s. 74.
  19. http://muzeum.czluchow.pl/ [dostęp 2014-02-21].
  20. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2020-08-02].
  21. Uslar. czluchow.eu. [dostęp 2020-07-22]. (pol.).
  22. Conches. czluchow.eu. [dostęp 2020-07-22]. (pol.).
  23. Kaniów. czluchow.eu. [dostęp 2020-07-22]. (pol.).

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Powiat człuchowski location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa powiatu człuchowskiego, Polska
Pomeranian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Pomeranian Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 54.92 N
  • S: 53.40 N
  • W: 16.65 E
  • E: 19.75 E
Człuchów, Pomerania, Poland, the town hall.jpg
Autor: Andreas Ederus Thorunensis, Licencja: CC BY-SA 4.0
Człuchów, Pomerania, Poland, the town hall completed in 1908.
Piramida wieku Czluchow.png
Autor: Polskawliczbach, Licencja: CC BY-SA 2.5 pl
Piramida wieku mieszkańców Człuchowa, 2014
Człuchów, Urząd Miejski - panoramio.jpg
(c) geo573, CC BY 3.0
Człuchów, Aleja Wojska Polskiego 1 - ratusz
Człuchów, Pomerania, Poland, the Market.jpg
Autor: Andreas Ederus Thorunensis, Licencja: CC BY-SA 4.0
Człuchów, Pomerania, Poland, the Market.
Czluchow panoramy from castle tower.JPG
Autor: MOs810, Licencja: CC BY-SA 4.0
Panorama Człuchowa z wieży zamkowej. Rynek.
Zamek w Człuchowie - panoramio.jpg
(c) jusiak, CC BY-SA 3.0
Zamek w Człuchowie
Czluchow 1972, gas station.jpg
Stacja benzynowa w Człuchowie. Pierwsza w Polsce w całości wykonana z prefabrykatów z tworzyw sztucznych.
Jednostka strzelecka 4039 człuchów.jpg
Autor: Pepla123, Licencja: CC0
Shooter Unit 4039 Czluchow in Człuchów old town at Polish Independence day
Wieża ciśnień w Człuchowie.JPG
Autor: Alekas, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Wieża ciśnień w Człuchowie — Brick water tower in Człuchów, Pomeranian Voivodeship, Poland