Czarne (powiat piski)

Czarne
wieś
Państwo

 Polska

Województwo

 warmińsko-mazurskie

Powiat

piski

Gmina

Orzysz

Liczba ludności (2022)

46[1]

Strefa numeracyjna

87

Kod pocztowy

12-250[2]

Tablice rejestracyjne

NPI

SIMC

0763710

Położenie na mapie gminy Orzysz
Mapa konturowa gminy Orzysz, u góry nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Czarne”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa konturowa województwa warmińsko-mazurskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Czarne”
Położenie na mapie powiatu piskiego
Mapa konturowa powiatu piskiego, u góry nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Czarne”
Ziemia53°51′57″N 22°00′52″E/53,865833 22,014444

Czarne[3] (niem. Czarnen) – wieś mazurska w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie piskim, w gminie Orzysz.

W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa suwalskiego.

Nazwa

W dokumentach krzyżackich (1507) Scherna am Byll i (1513) Littawer hinder Krangeln, co świadczy o kolonistach litewskich wówczas tam mieszkających.
Na mapie Districtus Lecensis (1661-1671) Józefa Naronowicza-Narońskiego - Tzarne[4].

Utrwaliła się nazwa Czarnen[5][6].

16 lipca 1938 roku, ówczesna niemiecka władza nazistowska Prus Wschodnich dokonała zmiany historycznej nazwy Czarnen na Herzogsdorf[7].

Rozporządzeniem Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości z dnia 12 listopada 1947 r. nadano miejscowości obowiązującą nazwę Czarne[3].

Historia

Osada istniała już w 1495 roku, kie­dy wymieniono ją przy opisie granic wsi Okrągłe. Czarne to wieś służebna, nadana przez wielkiego mi­strza Fryderyka, księcia saskiego. Dan w Rastemborku w środę po ś. Augustynie r. 1502[8]. Położone były w prokuratorii leckiej. W Czarnem 15 ła­nów na prawie magdeburskim z obowiązkiem jednej służby zbrojnej otrzymali: Paszko (Pasca)[9] lub Jaśko (Jasca)[8], Mikołaj, Ubaszko (Ubasca) i Anglosz. Dodatkowym obciążeniem wolnych z Czarnego było uczestnictwo w polowaniu, jak często nakazał zakon krzyżacki. Wolni z prokuratorii leckiej (giżyckiej) mogli zakładać barcie w borach i lasach krzyżackich, z czego musieli oddawać trzy rączki miodu z boru. Zezwolono również, „nie-bartnikom" na zakładanie barci w ich wła­snych granicach, gdzie im wygodnie. Czarne wymienione jest w rejestrze podatkowym z 1535 roku. W spisie osad z 1579 roku Czarne należało do parafii w Miłkach.

Zaraza z 1625 roku spowodowała wyludnienie okolicznych wsi i osad wol­nych, w Czarnem ponad 5 łanów.

Szkołę założono w 1820 roku[10]. Według danych opublikowanych w 1821 roku Czarne miało 133 mieszkańców[11]. W 1857 roku w Czarnem mieszkało 136 osób. Nauczycielem był Brodowsky[6]. W 1864 roku Czarne liczyło 151, a w 1867 – 168 mieszkańców[12].

W 1935 roku do szkoły uczęszczało 34 uczniów, pracował jeden nauczyciel[10]. W 1933 roku w miejscowości mieszkało 166 osób[7], a spis powszechny z maja 1939 roku wykazuje 154 mieszkańców[7][10].

Zabytki

Zabytki ujęte w gminnej ewidencji zabytków:

  • Dawny cmentarz ewangelicki założony w połowie XIX wieku[13].

Najstarszy zachowany nagrobek: Marie Baginski †1870. Na cmentarzu znajduje się kwatera wojenna z okresu I wojny światowej. Według zachowanych inskrypcji w zbiorowej mogile pochowano 5 nieznanych żołnierzy armii rosyjskiej †1914/15[14].

W ewidencji znajdują się również stanowiska archeologiczne[15][16]:

Przypisy

  1. ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych, Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-06].
  2. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 174 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  3. ↑ a b Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 9 grudnia 1947 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1948 r. nr 14, poz. 55)
  4. ↑ Jan Szeliga Rękopiśmienne mapy Prus Książęcych Józefa Naronowicza-Narońskiego z drugiej połowy XVII wieku. Biblioteka Narodowa, Warszawa, 1997, ilustracja nr 4.
  5. ↑ Friedrich Leopold von Schrötter Karte von Ost-Preussen nebst Preussisch Litthauen und West - Preussen nebst dem Netzdistrict (...) in den Jahren von 1796 bis 1802.
  6. ↑ a b Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen. Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg, 1857 s. 299.
  7. ↑ a b c Michael Rademacher: Deutsche Verwaltungsgeschichte Ostpreußen, Landkreis Lyck. 2006. [dostęp 2012-12-08]. (niem.).
  8. ↑ a b Wojciech Kętrzyński O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich... Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Lwów 1882, s. 491.,
  9. ↑ Grzegorz Białuński Osadnictwo regionu Wielkich Jezior Mazurskich od XIV do początku XVIII wieku - starostwo leckie (giżyckie) i ryńskie. Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, Olsztyn, 1996, str. 58.
  10. ↑ a b c Pisz. Z dziejów miasta i powiatu. Pojezierze, Olsztyn, 1970, s. 168.
  11. ↑ Dr. Leopold Krug, Alexander August Mützell Neues Topographisch-Statistisch-Geographisches Wörterbuch des Preussischen Staats. Erster Band A-F. Karl August Kümmel, Halle, 1821, s. 236.
  12. ↑ Rudolf von Hippel Przegląd statystycznych i innych uwarunkowań powiatu Johannisburg na podstawie przeprowadzonego spisu powszechnego w dniu 3 grudnia 1867 r. według zestawienia starosty von Hippela w roku 1868. Znad Pisy, 19-20. 2010/2011, s. 89.
  13. ↑ Karta zabytku - cmentarz
  14. ↑ [I wojna światowa – Czarne
  15. ↑ Zarządzenie Nr 38/2016 Burmistrza Orzysza - Biuletyn Informacji Publicznej, bip.orzysz.pl [dostęp 2022-10-31] (pol.).
  16. ↑ zał. 2 wykaz stanowisk archeologicznych (pdf), „Zarządzenie Nr 38/2016 Burmistrza Orzysza - Biuletyn Informacji Publicznej”, bip.orzysz.pl [dostęp 2022-10-31] (pol.).

Bibliografia

  • Strona gminy Orzysz
  • Grzegorz Białuński: Osadnictwo regionu Wielkich Jezior Mazurskich od XIV do początku XVIII wieku - starostwo leckie (giżyckie) i ryńskie. Olsztyn: Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, 1996, s. 254. ISSN 0585-3893.
  • Wojciech Kętrzyński: O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich.... Lwów: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1882, s. 653.
Gmina Orzysz
Wsie
Kolonia
Osady
Osady leśne
Integralne
części wsi

Gmina Orzysz

Media użyte na tej stronie

Warmian-Masurian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Warmian-Masurian Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 54.52 N
  • S: 53.07 N
  • W: 19.05 E
  • E: 22.95 E
Orzysz (gmina) location map.png
Autor: Smat, Licencja: CC BY-SA 2.0
Location map
Pisz County location map02.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Pisz County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
  • N: 53.92 N
  • S: 53.42 N
  • W: 21.39 E
  • E: 22.32 E