Czas środkowoeuropejski

Czas środkowoeuropejski, CET (od ang. Central European Time) – strefa czasowa odpowiadająca czasowi słonecznemu południka 15°E, który różni się o 1 godzinę od uniwersalnego czasu koordynowanego (UTC+1:00). Czas środkowoeuropejski jest najszerzej stosowanym w krajach Unii Europejskiej.

Historia

Pomnik 15. południka w Stargardzie w Polsce

Przed wiekiem XIX w krajach Europy w powszechnym użyciu był czas słoneczny ważniejszych ośrodków miejskich. Potrzeba standaryzacji czasu pojawiła się wraz z rozwojem kolei, która wymagała stworzenia rozkładów jazdy i obliczania czasu podróży. W 1886 roku austriacki astronom i geodeta Robert Schram opublikował artykuł, w którym proponował wprowadzenie jednolitego systemu pomiaru czasu w kolejach austriackich, na wzór amerykański (Stany Zjednoczone wprowadziły standardowy czas kolejowy trzy lata wcześniej). Podstawą miał być czas słoneczny południka 15°E, co oznaczało różnicę dokładnie godziny względem czasu Greenwich. Idea ta została początkowo zignorowana, ale dwa lata później dyrekcje kolei austriackich i węgierskich przyjęły ją i przedłożyły projekt rządowi. Propozycja została zaaprobowana, z zastrzeżeniem, że nowy standard powinien zostać przyjęty także w innych krajach: Cesarstwie Niemieckim, Szwajcarii, Włoszech i Serbii[1].

Parlament Rzeszy Niemieckiej w 1889 roku odrzucił pomysł wprowadzenia wspólnego czasu na użytek cywilny, ale Związek Kolei Niemieckich przyjął propozycję. W 1891 roku propozycja powróciła do Reichstagu, gdzie argumenty za ujednoliceniem czasu (takie jak możliwość sprawnej mobilizacji żołnierzy w Cesarstwie) przedstawił emerytowany feldmarszałek Helmut von Moltke. 1 czerwca 1891 roku koleje pruskie przyjęły czas środkowoeuropejski (różniący się od czasu berlińskiego o około 6 minut) na użytek wewnętrzny, nadal publikując rozkłady jazdy oparte o czas słoneczny. W dalszej kolejności koleje austro-węgierskie przyjęły ten czas zarówno na użytek wewnętrzny, jak i zewnętrzny. W 1892 roku kraje południowoniemieckie (Królestwo Bawarii, Królestwo Wirtembergii i Wielkie Księstwo Badenii) wprowadziły czas środkowoeuropejski na kolei, w ruchu pocztowym i usługach telegraficznych. Rok później (1 kwietnia 1893) w całym Cesarstwie czas środkowoeuropejski stał się jedynym czasem urzędowym, a podobny ruch planowały Austro-Węgry. W ciągu kolejnych 15 miesięcy Włochy, Szwajcaria i Dania przyjęły ten czas[2]. W 1911 roku Francja przyjęła czas Greenwich, a Tunezja, będąca jej protektoratem, czas środkowoeuropejski[3].

W czasie I wojny światowej Niemcy i Austro-Węgry narzuciły swój czas na okupowanych terytoriach[4]. Od 30 kwietnia 1916 roku Niemcy wprowadziły w letnim półroczu Sommerzeit, czas letni (GMT+2), ze względu na przewidywane korzyści ekonomiczne w okresie działań wojennych[5]. Podobnie postąpiły inne państwa europejskie; po zakończeniu wojny wycofano się z używania czasu letniego (pozostał on w użyciu tylko w Wielkiej Brytanii i Rosji Radzieckiej). Francja i kraje Beneluksu przyjęły na stałe czas środkowoeuropejski[6].

Do stosowania czasu środkowoeuropejskiego letniego powrócono podczas II wojny światowej, w 1940 roku Niemcy hitlerowskie wprowadziły go na terenie Rzeszy i krajów okupowanych. W tym samym roku Wielka Brytania przyjęła jako urzędowy czas środkowoeuropejski, wraz z czasem letnim (tj. „podwójny” czas letni)[6].

Po zakończeniu wojny Francja, Belgia, Holandia i Hiszpania przeszły na czas środkowoeuropejski[7]. Wielka Brytania i Irlandia używały czasu środkowoeuropejskiego (cały rok) w latach 1968–1971, jednak rozwiązanie okazało się niepopularne; stwierdzono w tym czasie wzrost liczby wypadków drogowych, w tym z udziałem uczniów zdążających do szkół[8]. Stosowanie czasu letniego było kontrowersyjne, różne kraje przyjmowały różne rozwiązania i zmieniały je. Po kryzysie naftowym w 1973 roku większość krajów rozwiniętych gospodarczo przyjęła praktykę zmiany czasu, a od 1996 roku jest ona uregulowana prawem Unii Europejskiej[6][9].

Obszar obowiązywania

Obecnie następujące państwa i terytoria używają czasu środkowoeuropejskiego:

Spośród wymienionych tylko afrykańskie państwa: Algieria i Tunezja nie zmieniają aktualnie czasu na letni w letnim półroczu[10].

Czas UTC+1 na innych obszarach jest znany pod innymi nazwami. Przez cały rok taki czas urzędowy jest stosowany w krajach Afryki Środkowej, gdzie jest znany jako czas zachodnioafrykański. Jako czas zachodnioeuropejski letni obowiązuje on w pozostałych krajach Europy Zachodniej w letnim półroczu[10].

W Polsce

Polska odzyskała niepodległość w listopadzie 1918 roku, wcześniej na jej terenach obowiązywały czasy urzędowe państw zaborczych. Czas letni nie obowiązywał w okresie międzywojennym, jedynie w 1919 roku Naczelna Rada Ludowa wprowadziła go na obszarze Wielkopolski[11]. Ustawą z 1922 roku formalnie wprowadzono w całym kraju czas środkowoeuropejski, ze wskazaniem, aby 31 maja tego roku cofnąć zegary z godziny 24 na 23[12]. To faktycznie oznaczało przejście z czasu wschodnioeuropejskiego (znaczna część terytorium państwa – Kresy Wschodnie – znajdowała się w strefie odpowiadającej temu czasowi) na środkowoeuropejski[11].

Po II wojnie światowej stosowanie na obszarze Polski na przemian czasu letniego i czasu standardowego (zimowego) wprowadzono w 1946 roku[6][13]; uchwałą Rady Ministrów z 21 września 1949 uchylono tę decyzję i wprowadzono stosowanie czasu środkowoeuropejskiego bez zmian w ciągu roku[14]. Czas letni obowiązywał ponownie w latach 1957–1964 i od 1977 roku[6][13]. Obecnie czas środkowoeuropejski obowiązuje w Polsce, tak jak w całej Unii Europejskiej, od ostatniej niedzieli października do ostatniej niedzieli marca[9], a w pozostałym okresie roku obowiązuje czas środkowoeuropejski letni, UTC+2, jest nazywany także czasem wschodnioeuropejskim[15][16].

Planowane zmiany

W Anglii, Walii i Irlandii Północnej rozważano ponowne przejście na czas środkowoeuropejski[8][17], ale ostatecznie zarzucono tę koncepcję[18].

Hiszpania, najdalej na zachód wysunięty kraj strefy czasu środkowoeuropejskiego, rozważa powrót do strefy czasowej bardziej zgodnej z czasem słonecznym (tj. czasu zachodnioeuropejskiego)[19].

Przypisy

  1. Bartky 2007 ↓, s. 120–122.
  2. Bartky 2007 ↓, s. 122–127.
  3. Bartky 2007 ↓, s. 134.
  4. Bartky 2007 ↓, s. 174.
  5. Prerau 2014 ↓, s. 53.
  6. a b c d e Maciej Orzeszko: Historia w Aspektach Różnych: Niechciany powrót czasu letniego. Tygodnik „Solidarność”, 2017-03-26. [dostęp 2018-06-11]. (pol.).
  7. Bartky 2007 ↓, s. 204.
  8. a b Chris Pearce: The Great Daylight Saving Time Controversy. Australian eBook Publisher, 2017. ISBN 978-1-925516-96-8.
  9. a b Dz. Urz. WE L 31 z 02.02.2001
  10. a b CET – Central European Time / European Central Time (Standard Time). Time and Date. [dostęp 2018-06-08]. (ang.).
  11. a b Małgorzata Bartnicka. Czas letni w przepisach. „Architecturae et Artibus”. 4, s. 5–17, 2012. [dostęp 2018-06-12]. (pol.). 
  12. Dz.U. z 1922 r. nr 36, poz. 307.
  13. a b Czas letni. Instytut Geodezji i Kartografii, 2018. [dostęp 2018-06-11]. (pol.).
  14. M.P. z 1949 r. nr 71, poz. 906.
  15. Dz.U. z 2004 r. nr 16, poz. 144.
  16. M.T. Wójciuk: czas letni był znany w Polsce pod zaborami, Nauka w Polsce [dostęp 2020-04-29] (pol.).
  17. Plan to bring UK clocks forward, BBC News.
  18. Prerau 2014 ↓, s. 217–219.
  19. Raquel Vidales: Spain: out of time. El País, 2013-09-29. [dostęp 2018-06-08].

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Flag of Albania.svg
Flag of Albania
Flag of Croatia.svg
Łatwo można dodać ramkę naokoło tej grafiki
Flag of Gibraltar.svg
Flag of Gibraltar
Flag of Liechtenstein.svg
Flag of Liechtenstein
Flag of the Vatican City.svg
Autor: NieznanyUnknown author, Licencja: CC0
Flag of the Vatican City.
Stargard 15 Południk.JPG
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Time zones of Europe.svg
Autor: maix, Licencja: CC SA 1.0
Mapa stref czasowych Europy
Wooden hourglass 3.jpg
Autor: User:S Sepp, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Alternative version of image:Wooden hourglass 2.jpg. Wooden hourglass. Total height:25 cm. Wooden disk diameter: 11.5 cm. Running time of the hourglass: 1 hour. Hourglass in other languages: 'timglas' (Swedishrtrttttyo), 'sanduhr' (German), 'sablier' (French), 'reloj de arena' (Spanish), 'zandloper' (Dutch), 'klepsydra' (Polish), 'přesýpací hodiny' (Czech), 'ampulheta' (Portuguese).