Dąbrówka (roślina)

Dąbrówka

Dąbrówka rozłogowa
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

jasnotowce

Rodzina

jasnotowate

Rodzaj

dąbrówka

Nazwa systematyczna
Ajuga L.
Sp. Pl. 561. 1 Mai 1753
Typ nomenklatoryczny

A. pyramidalis Linnaeus[3]

Synonimy
  • Abiga St.-Lag.
  • Bugula Mill.
  • Bulga Kuntze
  • Chamaepitys Hill
  • Moscharia Forssk.
  • Phleboanthe Tausch
  • Rosenbachia Regel[4]

Dąbrówka (Ajuga L.) – rodzaj bylin z rodziny jasnotowatych. Obejmuje 64 gatunki[4]. Występują one w Europie, Azji, Afryce i Australii[5], z centrum zróżnicowania w basenie Morza Śródziemnego[6]. W Polsce występuje 5 gatunków, z czego 4 rodzime[7]. Rośliny te zasiedlają murawy, suche zarośla i lasy[6].

Szereg odmian uprawnych dąbrówki rozłogowej uprawianych jest jako rośliny ozdobne[6] (w tym mieszańców z dąbrówką kosmatą A. genevensis)[8]. Dąbrówka żółtokwiatowa Ajuga chamaepitys jest wykorzystywana jako roślina lecznicza. Ajuga iva z obszaru śródziemnomorskiego ma potencjalnie duże znaczenie w terapii antymalarycznej[8].

Rozmieszczenie geograficzne

Zasięg rodzaju obejmuje całą Europę, południową i wschodnią Azję, północną, wschodnią i południową Afrykę i wschodnią Australię[4]. Największe zróżnicowanie jest w basenie Morza Śródziemnego – tylko w Azji Mniejszej rośnie ich 11 gatunków[6]. W Europie obecnych jest 10 gatunków[8], w Chinach 18[9].

Gatunki flory Polski[7]

Morfologia

Dąbrówka kosmata
Dąbrówka piramidalna
Dąbrówka żółtokwiatowa
Pokrój
Rośliny jednoroczne i byliny o pędach często płożących i wytwarzających rozłogi[6], rzadko także krzewy[9], osiągające do 1 m wysokości[6].
Liście
Ulistnienie naprzeciwległe. Liście niearomatyczne, zwykle pojedyncze i karbowane lub ząbkowane[6], rzadko głęboko wcinane lub niemal całobrzegie[9].
Kwiaty
Zebrane po kilka–kilkanaście w okółkach w szczytowej części pędu. Kielich zrosłodziałkowy, 5-ząbkowy. Korona niebieska lub żółta, rzadziej biała lub różowa, w dolnej części zrośnięte płatki tworzą rurkę, w górnej – dwie wargi. Warga górna zredukowana w różnym stopniu, czasem całkowicie, warga dolna powstaje z trzech płatków i zakończona jest trzema łatkami, z których środkowa jest największa. Cztery pręciki z reguły wystają z rurki korony. Zalążnia złożona z dwóch owocolistków, dwukomorowa, w każdej komorze z dwoma zalążkami. Szyjka słupka pojedyncza, cienka, z dwudzielnym znamieniem[6].
Owoce
Czterodzielne rozłupnie, rozpadające się na cztery pojedyncze rozłupki, czasem owoc soczysty, podobny do jagody[6].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj z podrodziny Ajugoideae z rodziny jasnotowatych (Lamiaceae)[11].

Wykaz gatunków[4]
  • Ajuga × adulterina Wallr.
  • Ajuga arabica P.H.Davis
  • Ajuga australis R.Br.
  • Ajuga austroiranica Rech.f.
  • Ajuga × bastarda Makino
  • Ajuga bombycina Boiss.
  • Ajuga boninsimae Maxim.
  • Ajuga campylantha Diels
  • Ajuga campylanthoides C.Y.Wu & C.Chen
  • Ajuga chamaecistus Ging. ex Benth.
  • Ajuga chamaepitys (L.) Schreb. – dąbrówka żółtokwiatowa
  • Ajuga chasmophila P.H.Davis
  • Ajuga ciliata Bunge
  • Ajuga davisiana Kit Tan & Yildiz
  • Ajuga decaryana Danguy ex R.A.Clement
  • Ajuga decumbens Thunb.
  • Ajuga dictyocarpa Hayata
  • Ajuga flaccida Baker
  • Ajuga forrestii Diels
  • Ajuga genevensis L. – dąbrówka kosmata
  • Ajuga grandiflora Stapf
  • Ajuga × hybrida A.Kern.
  • Ajuga incisa Maxim.
  • Ajuga integrifolia Buch.-Ham. ex D.Don
  • Ajuga iva (L.) Schreb.
  • Ajuga japonica Miq.
  • Ajuga laxmannii (L.) Benth.
  • Ajuga leucantha Lukhoba
  • Ajuga linearifolia Pamp.
  • Ajuga lobata D.Don
  • Ajuga lupulina Maxim.
  • Ajuga macrosperma Wall. ex Benth.
  • Ajuga makinoi Nakai
  • Ajuga × mixta Makino
  • Ajuga mollis Gladkova
  • Ajuga multiflora Bunge
  • Ajuga nipponensis Makino
  • Ajuga novoguineensis A.J.Paton & R.J.Johns
  • Ajuga nubigena Diels
  • Ajuga oblongata M.Bieb.
  • Ajuga oocephala Baker
  • Ajuga ophrydis Burch. ex Benth.
  • Ajuga orientalis L.
  • Ajuga ovalifolia Bureau & Franch.
  • Ajuga pantantha Hand.-Mazz.
  • Ajuga parviflora Benth.
  • Ajuga piskoi Degen & Bald.
  • Ajuga postii Briq.
  • Ajuga × pseudopyramidalis Schur
  • Ajuga pygmaea A.Gray
  • Ajuga pyramidalis L. – dąbrówka piramidalna
  • Ajuga relicta P.H.Davis
  • Ajuga reptans L. – dąbrówka rozłogowa
  • Ajuga robusta Baker
  • Ajuga salicifolia (L.) Schreb.
  • Ajuga saxicola Assadi & Jamzad
  • Ajuga sciaphila W.W.Sm.
  • Ajuga shikotanensis Miyabe & Tatew.
  • Ajuga sinuata R.Br.
  • Ajuga spectabilis Nakai
  • Ajuga taiwanensis Nakai ex Murata
  • Ajuga tenorei C.Presl
  • Ajuga tsukubana (Nakai) Okuyama
  • Ajuga turkestanica (Regel) Briq.
  • Ajuga vesiculifera Herder
  • Ajuga vestita Boiss.
  • Ajuga xylorrhiza Kit Tan
  • Ajuga yesoensis Maxim. ex Franch. & Sav.
  • Ajuga zakhoensis Rech.f.

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).
  3. ↑ Ajuga. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2022-04-15].
  4. ↑ a b c d Ajuga L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-04-15].
  5. ↑ Geoffrey Burnie i inni, Botanica : ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  6. ↑ a b c d e f g h i Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 279. ISBN 0-333-74890-5.
  7. ↑ a b Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 26, ISBN 978-83-62975-45-7.
  8. ↑ a b c David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 25. ISBN 978-1-107-11502-6.
  9. ↑ a b c Ajuga Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-04-15].
  10. ↑ Ajuga chamaepitys (L.) Schreb.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-04-15].
  11. ↑ Genus Ajuga L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-04-15].

Media użyte na tej stronie