Długoszpon afrykański

Długoszpon afrykański

Actophilornis africanus[1]
(J.F. Gmelin, 1789)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	siewkowe
Podrząd	bekasowce
Parvordo	Jacanida
Nadrodzina	Jacanoidea
Rodzina	długoszpony
Rodzaj	Actophilornis
Gatunek	długoszpon afrykański
Synonimy
Parra africana J.F. Gmelin, 1789
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]
najmniejszej troski
Zasięg występowania
Zasięg długoszpona afrykańskiego oznaczono kolorem zielonym

Długoszpon afrykański^[3] (Actophilornis africanus) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny długoszponów (Jacanidae). Występuje w Afryce Subsaharyjskiej. Nie jest zagrożony wyginięciem.

Taksonomia

Po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego gatunek ten opisał Johann Friedrich Gmelin w 1789 w 13. edycji linneuszowskiego Systema Naturae. Nowemu gatunkowi nadał nazwę Parra africana^[4]. Wcześniej w 1785 długoszpona afrykańskiego opisał John Latham, jednakże określił jedynie jego nazwę zwyczajową: African Jacana. Do opisu dołączył tablicę barwną opatrzoną numerem 87^[5]. Obecnie (2020) gatunek umieszczany jest w rodzaju Actophilornis razem z długoszponem madagaskarskim (A. albinucha)^[6][7][8]. Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny i autorzy HBW uznają gatunek za monotypowy^[6][7].

Morfologia

Długość ciała wynosi 23–31 cm; masa ciała samców 115–224 g, samic: 167–290 g^[7]. Ciemię, tył szyi i ciągnący się od nasady żuchwy pasek oczny czarne, połyskliwe. Okalają wąską białą brew widoczną głównie z przodu oka. Niekiedy przysłania ją płytka czołowa zajmująca obszar czoła. Gardło, policzki i szyja białe. W górnej części piersi i w bocznej części nasady szyi barwa ta przechodzi w jasną złotożółtą. Najdłuższe spośród złocistożółtych piór zdobione są czarnymi paskami i kasztanowymi końcówkami. Wierzch i spód ciała poza wymienionymi obszarami porastają pióra kasztanowoczerwone, ciemne. Pokrywy skrzydłowe mniejsze, barkówki i grzbiet zielonkawe u nasady, przez co w znoszonym upierzeniu mogą wyglądać bardziej na zielone niż kasztanowe. Lotki I rzędu i końcówki pokryw skrzydłowych większych oraz zewnętrznych lotek II rzędu czarniawe, kontrastują z kasztanowymi pokrywami skrzydłowymi^[8].

Zasięg występowania

Długoszpony afrykańskie zamieszkują subsaharyjską część Afryki^[7], od Senegalu po Etiopię i dalej na południe. W południowej Afryce skupione są głównie we wschodniej i północnej części regionu^[9]. BirdLife International szacuje zasięg na 24,4 mln km²^[10]. W zasięgu długoszponów afrykańskich pominięte są tereny leśne i pustynne^[7].

Ekologia i zachowanie

Środowiskiem życia długoszponów afrykańskich są stale lub okresowo zalewane tereny podmokłe^[7]. Zawsze spotykane są w okolicach wód słodkich z rosnącą lub unoszącą się na wodzie roślinnością (między innymi pistia rozetkowa [Pistia stratiotes], Eichhornia, salwinia [Salvinia], moczarka [Elodea]^[10], Ludwigia stolonifera, grzybienie [Nymphaea], rdestnica [Potamogeton], rogatek [Ceratophyllum]^[11]), jednak niekiedy pojawiają się i przy niewielkich stawach. Czasami odwiedzają części rzek lub strumieni, w których woda płynie bardzo wolno. Podczas żerowania poruszają się delikatnym krokiem po pływającej roślinności, korzystają ze swoich niezwykle długich palców i pazurów jako podpory. Pożywienia szukają także wśród roślinności nadbrzeżnej lub na lądzie wzdłuż krawędzi zbiornika^[8]. Ptaki włóczące się poza normalnym zasięgiem mogą odwiedzać laguny, estuaria, kanały ściekowe, ozdobne stawy i inne, niewymienione obszary^[9]. Pożywienie długoszponów afrykańskich stanowią głównie owady^[7] oraz miękkie bezkręgowce i inne niż owady stawonogi, w tym pajęczaki, a także skorupiaki i mięczaki, okazjonalnie również nasiona^[7]. W ich diecie stwierdzono także niewielkie ryby^[11]. Są wysoce nomadyczne, wędrują w poszukiwaniu nowych mokradeł^[7][11].

Lęgi

Pisklę długoszpona afrykańskiego

W odpowiednim środowisku lęgi mogą odbywać się cały rok, w sezonowo zalewanych terenach – sezonowo. W Sierra Leone gniazdują głównie od października do listopada, w Ghanie – od czerwca do września, w Nigerii – od czerwca do września (lub od kwietnia do stycznia), w Etiopii – od stycznia do sierpnia/września^[7], w południowej Afryce – przez cały rok, jednak głównie latem. W najbardziej południowych rejonach Afryki istnieje wyodrębniony okres lęgowy, na przykład w KwaZulu-Natal jest to okres od listopada do marca. Im dalej na północ, tym bardziej wydłużony okres lęgowy, na przykład w KwaZulu-Natal w podanym okresie odnotowano 97% stwierdzeń, a w Zimbabwe od listopada do marca już 68% stwierdzeń^[9]. Długoszpony afrykańskie są poliandryczne, jednak ich strategia rozrodcza bywa wysoce zmienna^[7].

Gniazdo ma formę prostej platformy z roślin umiejscowionej na brzegu zbiornika lub na połaci pływającej roślinności. Zarówno samce, jak i samice w okresie lęgowym są bardzo agresywne^[8]. Zniesienie liczy 3–5 jaj, przeważnie 4. W wysiadywaniu trwającym 23–27 dni bierze udział wyłącznie samiec^[11]. Jaja trzyma między brzuchem a skrzydłami, nie mają wówczas kontaktu z gniazdem. Opiekując się pisklętami trzyma je niekiedy między bokiem ciała a skrzydłem, po dwa pisklęta pod skrzydłem, na co pozwala mu modyfikacja kośćca. Młode to zagniazdowniki, spłoszone potrafią zanurzyć się w wodzie wystawiając jedynie nozdrza i dziób^[8]. Pozostają z samcem przez pierwsze 40–70 dni życia^[7]. Po 39–44 dniach życia zyskują zdolność lotu^[11]. Dorosłe upierzenie osiągają w wieku około 1 roku^[7].

Status i zagrożenia

IUCN uznaje długoszpona afrykańskiego za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 (stan w 2022). Liczebność populacji szacuje się na około 1 milion osobników. BirdLife International uznaje (2022) trend populacji za stabilny ze względu na brak dowodów na spadki liczebności bądź istotne zagrożenia dla gatunku^[10].

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).