Denis Diderot

Ten artykuł od 2014-08 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do wiarygodnych źródeł. (Dodanie listy źródeł bibliograficznych lub linków zewnętrznych nie jest wystarczające). Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Denis Diderot
Data i miejsce urodzenia	5 października 1713 Langres
Data i miejsce śmierci	31 lipca 1784 Paryż
Narodowość	francuska
Dziedzina sztuki	literatura piękna
Ważne dzieła
Kubuś Fatalista i jego pan
Strona internetowa

Denis Diderot (ur. 5 października 1713 w Langres, zm. 31 lipca 1784 w Paryżu) – francuski pisarz, krytyk literatury i sztuki, filozof i encyklopedysta okresu Oświecenia.

Najbardziej znanym dziełem Diderota jest Kubuś Fatalista i jego pan (Jacques le Fataliste et son maître, wyd. 1796), a najbardziej znaną powieścią Zakonnica (La Religieuse, wyd. 1796).

Jest on twórcą nowatorskiej teorii dramatu mieszczańskiego, umieszczającej utwory dramatyczne między komedią i tragedią, co miało być bliższe rzeczywistości. Teorię opisał w dziełach: Rozmowy o synu naturalnym (Entretiens sur « Le fils naturel », 1757) i O poezji dramatycznej (De la poésie dramatique, 1759).

Jego Jacques le fataliste et son maitre (dekretem z 1804 roku) oraz Encyclopedie ou dictionnaire raisonne des sciences umieszczone zostały w index librorum prohibitorum^[1].

Wielka Encyklopedia Francuska

Denis Diderot stał się inicjatorem, naczelnym redaktorem i jednym z głównych twórców Encyklopedii (1751–1772), która zebrała dorobek myśli społecznej, filozoficznej i moralnej europejskiego oświecenia^[2]. Sam napisał szereg artykułów z dziedziny filozofii, sztuki i rzemiosła. To monumentalne dzieło współtworzył z nim matematyk Jean le Rond d’Alembert.

Prace nad Encyklopedią rozpoczął w roku 1745 i prowadził je przez 27 lat. Nie było to łatwe, gdyż kilkakrotnie był aresztowany i osadzony w więzieniu z powodów religijnych.

Poglądy

Poglądy Diderota ewoluowały od teizmu, poprzez deizm do otwartego, materialistycznego ateizmu, połączonego z sensualizmem i determinizmem witalistycznym. Swoje poglądy religijne wyłożył w Liście o ślepcach (Lettre sur les aveugles à l'usage de ceux qui voient, 1749).

Postulował pierwszeństwo nauk eksperymentalnych przed spekulatywnymi, akcentował też względność ludzkiego poznania i sprzeczność różnych dziedzin wiedzy.

Diderot uważał, że natura człowieka została zdemoralizowana przez niewłaściwy ustrój i brak kultury, dlatego postulował oświecenie ludu i odbudowę zasad moralnych poprzez silne więzi społeczne i reformę władzy we Francji. Politycznie był początkowo zwolennikiem absolutyzmu oświeconego. Potępił jednak absolutne rządy, kiedy caryca Katarzyna II – pozornie zainteresowana liberalną myślą – odrzuciła jego projekt reformy szkolnictwa wyższego w Rosji. Jego poglądy ewoluowały w kierunku demokratyzmu. Był przeciwnikiem kolonializmu i despotyzmu. Domagał się utworzenia parlamentu – reprezentanta suwerennego ludu i instytucję sprawującą kontrolę nad władzą wykonawczą. W kwestii gospodarki opowiadał się po stronie leseferyzmu, bogacenie się jednostek uznawał za przejaw dobrobytu ogółu. Popierał wolny handel i powszechną oświatę; sprzeciwiał się ograniczaniu prawa własności. Zauważał jednak, że sukcesy w tej sferze funkcjonowania państwa nie rozwiążą problemów społecznych, jakie spowodują rozwój techniki i kapitalistyczny wyzysk.

Diderot zajmował się też krytyką malarstwa, a swoje poglądy przedstawił w esejach Salons (1759–1781).

Dzieła

• Essai sur le mérite et la vertu, napisane przez Shaftesbury'ego tłumaczenie Diderota na j.francuski (1745)
• Pensées philosophiques (Myśli filozoficzne), esej (1746)
• La promenade du sceptique (1747)
• Les bijoux indiscrets, powieść(1748)
• Lettre sur les aveugles à l'usage de ceux qui voient (List o ślepcach na użytek tych co widzą) (1749)
• Encyclopédie (1750–1765)
• Lettre sur les sourds et muets (1751)
• Pensées sur l'interprétation de la nature, esej (1751)
• Le fils naturel (1757)
• Entretiens sur le Fils naturel (1757)
• Discours sur la poesie dramatique (1758)
• Salons, critique d'art (1759–1781)
• Zakonnica, powieść (1760)
• Kuzynek mistrza Rameau, dialog filozoficzny (1761?)
• Lettre sur le commerce de la librairie (1763)
• Mystification ou l’histoire des portraits (1768)
• Entretien entre D'Alembert et Diderot (1769)
• Sen D'Alemberta, dialog (1769)
• Suite de l'entretien entre D'Alembert et Diderot (1769)
• Paradoxe sur le comédien (Paradoks o aktorze) (1773–1778, wydany pośmiertnie w 1830)
• Apologie de l'abbé Galiani (1770)
• Principes philosophiques sur la matière et le mouvement, essai (1770)
• Entretien d'un père avec ses enfants (1771)
• Kubuś Fatalista i jego pan (Jacques le fataliste et son maître), powieść (1765–1780)
• Supplément au voyage de Bougainville (1772)
• Histoire philosophique et politique des deux Indes, in collaboration with Raynal (1772–1781)
• Voyage en Hollande (1773)
• Éléments de physiologie (1773–1774)
• Réfutation d'Helvétius (1774)
• Observations sur le Nakaz (1774)
• Essai sur les règnes de Claude et de Néron (1778)
• Lettre apologétique de l'abbé Raynal à Monsieur Grimm (1781)
• Aux insurgents d'Amérique (1782)
• Salons

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Anonim, Denis Diderot, Internet Encyclopedia of Philosophy, ISSN 2161-0002 [dostęp 2018-06-27]  (ang.).
• Twórczość Denisa Diderota w bibliotece Polona