Diecezja wołyńska

Diecezja wołyńska
(c) Daniel Baránek, CC BY-SA 3.0 Monaster Objawienia Pańskiego w Krzemieńcu
Państwo	Polska
Siedziba	Krzemieniec
Data powołania	1921
Data zamknięcia	1941 (reorganizacja)
Wyznanie	prawosławne
Kościół	Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny
Biskup diecezjalny	ostatni: arcybiskup Aleksy (Hromadśkyj)
Biskup pomocniczy	ostatni: biskup Polikarp (Sikorski)
Dane statystyczne (1922)
Liczba wiernych	1 192 390
Liczba kapłanów	569
Liczba dekanatów	55
Liczba parafii	426
Liczba klasztorów	7
Powierzchnia	30 274 km²

Diecezja wołyńska – jedna z diecezji Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego działająca w latach 1921–1941.

Historia

Po podpisaniu w 1921 traktatu ryskiego kończącego wojnę polsko-bolszewicką, obszar Wołynia został definitywnie włączony do Polski. Tym samym eparchia wołyńska Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego znalazła się pod zarządem tworzącego się Kościoła prawosławnego w Polsce, który w 1924 otrzymał status autokefalicznego^[1]. Pierwszym zwierzchnikiem diecezji w ramach Kościoła został w 1922 dotychczasowy biskup pomocniczy eparchii wołyńskiej, biskup krzemieniecki Dionizy (Waledyński), który po intronizacji przyjął tytuł biskupa wołyńskiego i krzemienieckiego^[2].

8 lutego 1923 metropolita warszawski Jerzy (Jaroszewski) został zastrzelony w swojej rezydencji w Warszawie. Jego następcą został wybrany Dionizy (Waledyński), który obejmując godność metropolity warszawskiego zachował zarząd diecezji wołyńskiej^[3].

Diecezje PAKP w II RP

Według danych z początku lat 20. XX wieku diecezja wołyńska była czwartą co do wielkości diecezją prawosławną w Polsce. Dzieliła się wówczas na 55 dekanatów, w ramach których pracę duszpasterską prowadziło 426 parafii. Istniało również 137 cerkwi filialnych; wszystkie świątynie obsługiwało 569 duchownych. PAKP oceniał liczbę wiernych na 1.192.390 osób. Granice diecezji pokrywały się z zasięgiem województwa wołyńskiego^[4]. Obejmowała 30 274 kilometry kwadratowe^[5]. Na terytorium diecezji działały ponadto monastery:

• monaster Zaśnięcia Matki Bożej w Zimnem
• monaster św. Mikołaja w Obyczu
• monaster Trójcy Świętej w Korcu
• monaster św. Jana Miłościwego w Zahajcach Małych
• monaster Objawienia Pańskiego w Krzemieńcu
• monaster Podwyższenia Krzyża Pańskiego w Dubnie
• monaster Trójcy Świętej w Dermaniu^[6].

Ukraiński charakter diecezji

Aleksy (Gromadzki)

Diecezja wołyńska od początku swojego istnienia w granicach Polski gromadziła w większości prawosławnych Ukraińców. W związku z tym była głównym ośrodkiem ruchu na rzecz ukrainizacji Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Już w październiku 1921 zjazd wiernych i duchowieństwa diecezji, oprócz wystosowania protestu przeciw akcji rewindykacji majątku Kościoła zjazd domagał się stopniowego wprowadzenia języka ukraińskiego do praktyki liturgicznej, poprzedzonego wprowadzeniem opcjonalnej wymowy ukraińskiej języka cerkiewnosłowiańskiego w miejsce powszechnie stosowanej rosyjskiej. Postulat ten został częściowo zrealizowany i od 1922 parafie diecezji mogły wprowadzać u siebie język ukraiński^[7]

Osobnym postulatem środowisk ukraińskich było przekazanie zwierzchnictwa diecezji w ręce biskupa narodowości ukraińskiej. Sugerowano nawet podział diecezji wołyńskiej na włodzimiersko-łucką oraz krzemieniecko-ostrogską tak, by obydwie katedry mogły zostać obsadzone przez Ukraińców^[8]. W 1926 pismo w tej sprawie zostało zignorowane przez metropolitę, co skłoniło Ukraińców do rezygnacji ze starań o podział diecezji. W ich publikacjach stale powracał jednak temat powołania na katedrę wołyńską hierarchy–Ukraińca^[9].

Na skutek otwartego konfliktu, jaki narósł między ruchem ukraińskim a hierarchią kościelną, w 1933 metropolita Dionizy wyznaczył na biskupa wołyńskiego Ukraińca, arcybiskupa Aleksego (Gromadzkiego). Powołany został również ukraiński biskup pomocniczy – Polikarp (Sikorski). Od tego czasu na terenie diecezji wołyńskiej język ukraiński był sukcesywnie wprowadzany do nabożeństw, nauczania religii, a także do codziennej działalności cerkiewnej administracji^[10].

II wojna światowa

18 sierpnia 1941 zjazd duchowieństwa diecezji wołyńskiej postanowił zwrócić się do Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego o przyjęcie w jego jurysdykcję, wbrew stanowisku metropolity warszawskiego i całej Polski Dionizego (Waledyńskiego). W rezultacie konfliktu między hierarchami PAKP na Wołyniu zaczęły działać dwie zwalczające się wspólnoty: Ukraiński Autonomiczny Kościół Prawosławny uznawany przez Patriarchat Moskiewski, oraz niekanoniczny Ukraiński Autokefaliczny Kościół Prawosławny^[1]. Stojący na czele tego pierwszego Aleksy (Hromadśkyj), podniesiony do godności metropolity, zginął w maju 1943 w zasadzce w Smydze, o której zainspirowanie podejrzewany był Polikarp (Sikorski) – lider autokefalistów^[11]. Ten ostatni w 1944 wyjechał z Łucka i udał się na emigrację. W związku ze zmianą granic państwowych (przyłączeniem Wołynia do ZSRR) diecezja została ostatecznie przyłączona do Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego oraz ponownie przemianowana na eparchię wołyńską^[1].

Przypisy