Dogmat
Dogmat – termin pochodzący z języka greckiego (δόγμα dógma), oznaczający wersję doktryny religijnej uznaną za obowiązującą przez daną religię i jej hierarchię. Pojawianie się dogmatów jest przejawem dążeń unifikacyjnych w ramach danej religii i wiąże się z procesem przechodzenia od tradycji ustnej do pisemnej, wyłonieniem się teologii oraz normalizujących autorytetów religijnych[1].
W religii
Chrześcijaństwo
 | Ten artykuł należy dopracować |
W rozumieniu teologii chrześcijańskiej dogmat to nauka wiary zawarta w Objawieniu, której pewna interpretacja jest ściśle określona przez Kościół. Dogmaty są przedmiotem refleksji teologii dogmatycznej. Poszczególne odłamy i Kościoły różnią się w ustalonych dogmatach, jak również w rozumieniu funkcji dogmatu w nauce wiary.
Rozumienie „dogmatu” jako wyrazu ortodoksji zaczęło funkcjonować dopiero od czasu sporów wywołanych przez Reformację (XVI w.). Wcześniej, w okresie patrystycznym, pod pojęciem dogmatu rozumiano po prostu określoną doktrynę. Podobnie w średniowieczu mianem dogmatów określano także poglądy uznane za herezję[2].
Katolicyzm
W katolicyzmie normatywność dogmatów bierze się z tego, że są wyrazem nauczycielskiej misji Kościoła (tzw. Magisterium), nadanej mu przez samego Chrystusa (por. Mt 28,19). Treścią dogmatów, z definicji, są twierdzenia Objawienia Bożego, które zostały ściśle zawarte w Piśmie Świętym i w Tradycji apostolskiej[2].
Według Katechizmu Kościoła Katolickiego dogmat to prawda-twierdzenie zawarte w Objawieniu Bożym, przedstawione członkom Kościoła przez Magisterium Kościoła w formie zobowiązującej do nieodwołalnego przylgnięcia przez wiarę. W pojęcie dogmatu wchodzą też inne zdefiniowane przez Nauczanie Kościoła twierdzenia, które mają konieczny związek ze stwierdzeniami zawartymi w Objawieniu (KKK 88)[3]. O jakie twierdzenia chodzi, wyjaśnił Jan Paweł II w nocie uzupełniającej do Kodeksu Prawa Kanonicznego, gdy mówił o składaniu wyznania wiary przez osoby obejmujące urzędy kościelne:
Ten akapit «Wyznania wiary» jest niezwykle ważny, dotyczy bowiem prawd nierozerwalnie związanych z Bożym objawieniem. Prawdy te, które w dziejach rozwoju doktryny katolickiej są przejawem szczególnej inspiracji, jakiej Duch Boży udziela Kościołowi, aby dopomóc mu w głębszym zrozumieniu jakiejś prawdy w dziedzinie wiary lub obyczajów, są ze sobą powiązane z przyczyn historycznych lub też na mocy logicznego wynikania (Ad tuendam fidem, 3)[4].
Dogmaty wiary ogłaszane są przez sobory wraz z papieżem lub przez samego papieża. Pierwszym po-apostolskim Soborem, który sformułował dogmaty wiary był Sobór nicejski I (325 r.), swój tekst wyznania wiary ojcowie soboru opatrzyli następującą klauzulą:
Tych, którzy mówią: «był kiedyś czas kiedy go /Syna Bożego/ nie było» lub «zanim się narodził nie był» lub «stał się z niczego» lub pochodzi z innej hipostazy, lub z innej substancji /niż Ojciec/, lub, że Syn Boży jest zmienny i przeobrażalny, tych wszystkich powszechny i apostolski Kościół wyłącza (Nicejskie Credo).
Ogłaszana przez papieża rozstrzygająca decyzja w sprawach wiary nazywa się nauczaniem ex cathedra, tzn. ogłoszone twierdzenie wiary nie podlega dyskusji. Dlatego, że stoi za nim autorytet samego Chrystusa, który przekazał Kościołowi władzę nauczania wiary i moralności (KKK 88). Autorytet następcy św. Piotra został sprecyzowany na Soborze watykańskim I w dogmacie o nieomylności papieża. W średniowieczu ludzie nastawieni krytycznie bądź sceptycznie do dogmatów byli surowo karani. W cesarstwie rządzonym przez Fryderyka II po ogłoszeniu w 1220 r. dekretów przeciw heretykom, osoby nastawione krytycznie wobec dogmatów zgodnie z wprowadzonym prawem od 1224 r. mogły być karane nawet karą śmieci wykonywaną przez spalenie na stosie[5].
Daty ogłoszenia wybranych dogmatów Kościoła katolickiego
- 431 rok – Sobór w Efezie ogłasza dogmat o Bogurodzicy.
- 649 rok – Papież Marcin I na Synodzie Laterańskim w Rzymie ogłasza dogmat „O Maryi zawsze Dziewicy”.
- 787 rok – II Sobór Nicejski ogłasza dogmat o Bożym wcieleniu Jezusa Chrystusa.
- 1215 rok – IV Sobór Laterański ogłasza dogmat o przeistoczeniu.
- 1439 rok – Sobór we Florencji ogłasza dogmaty o czyśćcu i piekle.
- 1546 rok – Sobór Trydencki ogłasza dogmat o grzechu pierworodnym.
- 1854 rok – Pius IX ogłasza dogmat o Niepokalanym Poczęciu Najświętszej Maryi Panny.
- 1870 rok – Pius IX ogłosił dogmat o nieomylności papieża.
- 1950 rok – Pius XII ogłasza dogmat o Wniebowzięciu Najświętszej Maryi Panny.
Współczesne tendencje
Obecnie bardziej akcentuje się posłannictwo głoszenia Ewangelii niż kwestie prawno-kanoniczne. Sobór watykański II świadomie odszedł od umieszczania anatematyzmów w swoim nauczaniu dogmatycznym, aby w sposób pozytywny zachęcić do refleksji i coraz pełniejszego odkrywania tajemnicy Boga w jej różnych aspektach i przejawach. Podkreślano w dogmatach mniej normę zbawczą, a bardziej wyraz wiary Kościoła i przepowiadanie jej istotnej zawartości[2].
Protestantyzm
Protestantyzm nie posiada dogmatów, ale posiada biblijne zasady wiary, będące zapisem samoświadomości wiary wspólnot kościelnych. Mogą dotyczyć tylko tych prawd, które można odnaleźć w tekstach biblijnych. Stąd krytyka ostatnich katolickich dogmatów maryjnych, np. o niepokalanym poczęciu Maryi Panny, czy dogmatu o nieomylności papieża. Poszczególne odłamy wspólnot powstałych w wyniku reformacji w różny sposób odnoszą się do roli dogmatów w życiu wspólnoty chrześcijańskiej. Poza heterodoksyjnym nurtem zw. ariańskim, przyjęto bez poprawek zasady trynitarne i chrystologiczne Soborów powszechnych. Wspólnoty ewangelickie, np. Konfesja augsburska czy sandomierska nie przywiązują do nich wagi zbawczej. Wspólnoty protestanckie posiadają biblijne zasady wiary, których nigdy nie należy utożsamiać z dogmatami w rozumieniu Kościoła rzymskokatolickiego.
Inne znaczenia słowa dogmat
W starożytnej Grecji słowa dogmat używano na określenie postanowienia władz miast-państw (gr. πόλις pólis). Później weszło także do filozofii greckiej, oznaczając tezę przyjętą w danej szkole filozoficznej, obowiązującej jej adeptów[6].
W religioznawstwie słowa tego używa się do określenia wersji mitu, uznanej przez hierarchię danej religii za obowiązującą[6]. Same religie jednak, poza chrześcijaństwem, nie używają tego terminu[2].
Poza kontekstem fachowym pod pojęciem dogmatu rozumie się pewnik przyjęty tylko na zasadzie autorytetu, bez poddania go badaniu krytycznemu co do prawdziwości i zgodności z doświadczeniem[6].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Tyloch 1988 ↓.
- ↑ a b c d Por. Maciuszko 2001 ↓ Cytat: Termin występujący w teologii chrześc. oznaczający naukę zawartą w objawieniu i/lub ustalaną przez Kościoły. Pojęcie d. bywa współcześnie nieprawidłowo rozciągane na określenie elementów doktrynalnych różnych religii, chociaż jest ono charakterystyczne tylko dla chrześcijaństwa i poza nim nie bywa używane wśród wyznawców innych religii.
- ↑ M. Kaszowski: Dogmaty wiary. [w:] Podstawy Nauki Kościoła katolickiego w pytaniach i odpowiedziach [on-line]. [dostęp 2011-11-24].
- ↑ Jan Paweł II: List Apostolski Motu Proprio AD TUENDAM FIDEM – wprowadzający pewne przepisy do Kodeksu Prawa Kanonicznego i Kodeksu Kanonów Kościołów Wschodnich. 18 maja 1998 r.. [dostęp 2011-11-24].
- ↑ Jurgen Graupmann. Leksykon tematów tabu. Warszawa: KDC, 2007, s. 57,
- ↑ a b c Dogmat. W: Słownik wyrazów obcych PWN. Jan Tokarski (red. nauk.). Warszawa: 1971, s. 155.
Bibliografia
- Janusz T. Maciuszko: Dogmat. W: Religia. Encyklopedia PWN. T. 3. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, s. 240–241.
- Witold Tyloch: Dogmat. W: Leksykon religioznawczy. Warszawa: Wydawnictwo Współczesne, 1988, s. 61.
Media użyte na tej stronie
Byzantine fresco representing the first Council of Nicea. Bishop Saint Nicholas of Myra is one of the participants. Church of Saint Nicholas, Myra (nowadays Demre, Turkey).